Devletin Borçlanma Nedenleri

Eski çağlardan günümüze devletlerin finansman ihtiyacı sürekli artmış ve bu ihtiyaç çeşitli kaynaklarla karşılanmıştır. Bir devlet faaliyetlerini temel olarak dört şekilde finanse edilmektedir; vergi alma, borçlanma, para yaratma ve iktisadi teşebbüsler veya özelleştirmeler yolu ile gelir elde etme.

Düyûn-ı Umûmiye İdaresi: Osmanlı Devleti’nin dış borçlarını denetlemek üzere 20 Aralık 1881‘de onaylanan Muharrem Kararnamesi ile birlikte kurulmuş, İngiliz, Fransız, Alman, Avusturyalı, İtalyan ve Osmanlı temsilcilerinden oluşan komisyondur. 

Günümüzde devletler, sosyal devlet olmanın gerektirdiği çeşitli görevleri de üstlenmiştir. Bu nedenle devletin harcama sorumlulukları çeşitlenip, artarken bu harcamalarını finanse etmek için daha fazla gelir elde etmesi gereği ön plana çıkmıştır. Devletin bazı durumlarda harcamalarının gelirlerini aşması da kaçınılmazdır. Gelirlerin harcamaları aştığı noktada açık bütçeler meydana gelmekte ve devletin borçlanması olağan bir durum hâline gelmektedir. Bütçe açıklarının kapatılması, olağanüstü giderlerin finansmanı, kamu gelirlerinin zaman bakımından denkleştirilmesi ve vadesi gelen borçların ödenmesi devletin borçlanmasının mali nedenlerini oluşturmaktadır.

Bütçe açığı: En basit tanımıyla, kamu harcamalarının kamu gelirlerinden yüksek olmasıdır.

Genel olarak bütçe açığının nedeni, kamu harcamaları artış eğiliminde iken kamu gelirlerinde azalma meydana gelmesi ya da kamu gelirlerinin kamu harcamalarından daha az artması olarak ifade edilebilir. Devletin ekonomi içindeki oransal payında meydana gelen artışlar bütçe açıklarının daha da artmasının başlıca nedeni olmuştur.

Bütçenin uygulanması; bir taraftan gelirlerin toplanması, diğer taraftan harcama yapılması demektir. Bu iki işlemin birlikte yürütülebilmesi ve gelirlerle giderler arasında yer ve zaman bakımından uyum sağlanması için yapılan işlemlere hazine işlemleri denir.

Hazine; bütçenin gelirlerini toplayarak bunları korumak, işletmek, gerekirse borç para bularak bütçenin giderlerinin gereken yerde ve zamanda ödenmesini sağlamakla görevli soyut bir kasadır.

Cari yıl bütçesinde geçici gelir-gider dengesizliği oluşması durumunda Merkez Bankasından sağlanan kısa vadeli krediye kısa vadeli avans denir. 

Saadet zinciri olarak da bilinen yöntemle ilk kez dolandırıcılık yapan kişinin adını taşıyan ve bir ülkenin mevcut borcunu ödeyebilmek için daha yüksek bir faiz oranından borçlanmasını ifade eden kavramdır.

Kaydi Para: Bankalar tarafından kredi işlemleri sonucunda yaratılan ve üzerine çek yazılabilen vadesiz mevduat şeklindeki paraya verilen addır.

Bazı ekonomistler yalnızca özel hizmetlerin değil, özellikle özel sektörün başa çıkamayacağı tüm alanlarda kamu hizmetlerinin verimlilik artırıcı etkisi olduğunu ileri sürmektedirler. Tipik örnekler iç ve dış güvenlik, eğitim sistemi, etkin bir yasal ve adli sistem ile özel mülkiyet haklarının uy- gulanması ve korunmasıdır. Bu bağlamda maddi olmayan sermaye terimi icat edilmiştir; onu yaratmadan ve büyütmeden, ulusal ekonominin üretim potansiyelinin önemli bir kısmının kullanılmaya- cağı varsayılmaktadır. Maddi olmayan sermaye, patent hakkı, şerefiye ve imtiyazlık gibi elle tutulup gözle görülmeyen sermaye unsurlarıdır.

Dışmala etkisi, devlet borçlanmasının faiz oranlarını artırması nedeniyle özel yatırımların maliyetli hâle gelmesi ve oransal olarak düşmesine monetaristler tarafından verilen addır.

Konjonktürel dalgalanma; ekonomideki büyüme ve daralma dönemlerinin dönüşümlü olarak yaşanmasını ifade etmektedir. Konjonktür dönemi dört aşamadan meydana gelir: tepe, daralma, dip ve genişleme.

Hükümetin vergi oranlarını, ekonomideki ve kamu harcamalarındaki değişikliklere bağlı olmaksızın istikrarlı bir biçimde uygulamasını ifade eden bir kamu borç yönetimi teorisidir. 

Aynı seviyede kamu hizmetlerinden yararlanan insanların aynı miktarda vergi ödemesini (yatay eşitlik), farklı düzeylerde hizmetten yararlananların daha fazla düzeyde vergi ödemesini (dikey eşitlik) ifade eden vergilendirme ilkesidir.

İktidardaki politikacıların yeniden seçilebilmek için seçim yıllarında sürekli olarak kamu harcamalarını artırmayı ve vergi oranlarını yükseltme gerekliliğini ise borçlanma yoluyla seçim sonrası dönemlere bırakmayı tercih edeceklerini ileri süren teori politik konjonktür teorisidir. 

Mali illüzyon: Vatandaşlar tarafından kamu kesiminin maliyetlerinin olduğundan daha düşük algılanması nedeniyle harcama artışlarına itiraz edilmemesidir.

Ortakların Trajedisi; ortak mal ve kaynakların aşırı şekilde kullanılarak bu kaynakların yok edilmesini ifade etmektedir. 

Devlet, büyük ve kamusal faydası yüksek projeleri gerçekleştirecek özel sermayenin yetersiz kaldığı az gelişmiş ve gelişmekte olan ekonomilerde, ekonomik kalkınmayı gerçekleştirebilmek, ekonomide lokomotif bir rol üstlenmek, yeterli sermaye birikimini sağlayabilmek ve girişimci sınıfı desteklemek için borçlanma politikasına başvurabilmektedir. Ayrıca ekonomide belirli aralıklarla meydana gelen dalgalanmalarla mücadele etmek amacıyla devlet borçlanması, bir maliye politikası aracı olarak kullanılabilmektedir. Borçlanmanın bir diğer ekonomik nedeni de vergi sisteminin daha istikrarlı bir biçimde uygulanarak ekonomik öngörülebilirliğin artırılmasıdır.