DEVLET BORÇLARI - Deneme Sınavı - 15

2002 yılında Türkiye’de borçlanmaya sınırlama getiren, piyasalarda mali disiplini ve şeffaflığı sağlayan ve borçlanma yetkilerini açıkça belirleyen 4749 sayılı Kamu Finansmanı ve Borç Yönetiminin Düzenlenmesi Hakkında Kanun kabul edilmiştir.

Türkiye’de de Haziran 2019 tarihinde yayınlanan Kamu Borç Yönetimi Raporu’nda borç yönetimiyle ilgili benimsenen temel stratejik ölçüt ve göstergeler şu şekilde sıralanmıştır:

• Borçlanmanın ağırlıklı olarak TL cinsinden yapılması,
• Piyasa çeşitliliğinin sağlanması amacıyla uluslararası piyasalarda ABD dolarının yanında diğer döviz cinslerinden de ihraç yapılması,
• Faiz giderlerinin en uygun şekilde yönetilmesi amacıyla uygun borçlanma araçları ve vade bileşimi dikkate alınarak gelecek 12 ayda faizi yenilenecek senetler ile vadesine 12 aydan az kalmış senetlerin payının belirli bir seviyede tutulması,
• Nakit ve borç yönetiminde oluşabilecek likidite riskinin azaltılması amacıyla güçlü nakit rezervi tutulması

Maastricht Kriterleri: Toplulukta en düşük enflasyona sahip (en iyi performans gösteren) üç ülkenin yıllık enflasyon oranları ortalaması ile ilgili üye ülke enflasyon oranı arasındaki fark 1,5 puanı geçmemelidir.
• Üye ülke devlet borçlarının GSYH’ye oranı %60’ı geçmemelidir.
• Üye ülke bütçe açığının GSYH’ye oranı %3’ü geçmemelidir.

Devletin borçlanması genellikle parlamentonun tasarrufundadır. Bu kararın uygulayıcısı ise borçlanma isteğini hazırladığı kanun tasarısı ile parlamentoya sunan hükümetlerdir. Parlamento tasarıyı görüşüp onaylarsa hükümete borçlanma yetkisi verilmiş olur.

Türkiye’de merkezi devlet örgütünün borçlanmayı gerçekleştirme ve borçları yönetme görevi 1983 yılı sonuna kadar Maliye ve Gümrük Bakanlığı tarafından yerine getirilmiştir.

Risk hesabı-4749 sayılı Kanun’un ilgili hükümleri çerçevesinde Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası nezdinde oluşturulan hesaptır.

Ülkemizde hazine garantileri üzerinden garanti ücreti alınmaya 2003 yılından itibaren başlanmıştır.

4749 sayılı Kanun’la borçlanmayla ilgili çeşitli bilgilerin yer aldığı borç yönetimi raporunun aylık ve yıllık hazırlanıp Kanun’da belirtilen ilgili yerlere (Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığına, Cumhurbaşkanlığına, Sayıştay Başkanlığına) gönderilmesi hükme bağlanmıştır.

Bir borç yönetim sisteminin işleyişinin açık olması (amaç, işleyiş, fonksiyon ve sorumluluk tanımlarının netliği) ve güçlü bir yasal zemine oturtulması borç yönetiminin finansal sisteme kolayca uyum sağlamasına katkıda bulunacaktır.

Kamu Finansmanı Genel Müdürlüğü aşağıdaki hizmet birimlerinden oluşmaktadır:
• Alacak Yönetimi Dairesi
• Dış Borç İşlemleri Dairesi
• İstatistik ve İç Borç İşlemleri Dairesi
• Kapatılan Fonlar ve ÇTTH Dairesi
• İç Finansman Yönetimi Dairesi
• Nakit Yönetimi Dairesi
• Bütçe İzleme ve Analiz Dairesi
• Kredi Riski Yönetimi Dairesi
• Operasyonel Risk Yönetimi Dairesi
• Piyasa Riski Yönetimi Dairesi

Mevcut durumda hazine ihalelerinde yaygın olarak çoklu fiyat ihale sistemi uygulanmakta olup bu sisteme göre katılımcılar ihaleyi kazandıkları takdirde, senetlerini teklif ettikleri fiyattan almaktadırlar. Tek fiyat ihale sisteminde ise katılımcılar ihalede teklif ettikleri fiyat (faiz) ne olursa olsun ihaleyi kazandıkları takdirde, bu senetleri hazine tarafından ihalede kabul edilen en düşük fiyat (en yüksek faiz) üzerinden almaktadırlar. Rekabetçi Olmayan Teklif, DİBS ihalelerinde, ihale sistemine göre ihalede oluşan veya ortalama fiyattan teklifi ifade etmektedir. Ortalama Fiyat, ihaleyi kazanan teklifler esas alınarak ihale tarihinde hesaplanan ve açıklanan ağırlıklı ortalama fiyatı ifade etmektedir.

Kaydi Para Bankalar tarafından kredi işlemleri sonucunda yaratılan ve üzerine çek yazılabilen vadesiz mevduat şeklindeki paraya verilen addır.

Kamu borç yönetimi, temel olarak devletin gerek duyduğu finansmanın sağlanması amacıyla borç yönetim stratejilerinin oluşturulması ve uygulanması, maliyet ve risk hedeflerinin yerine getirilmesinin yanı sıra, etkin ve likit tahvil piyasalarının oluşturulması ve geliştirilmesi gibi diğer borç yönetim hedeflerinin de karşılanması olarak tanımlanmaktadır. Doğru cevap E'dir.

Devlet borçlarının ödenme yolları şunlardır; Toplu Ödeme, Dr Price Otomatik Amortisman Yöntemi ile Ödeme, Bütçe Fazlası Sağlayarak Ödeme, Kademeli Ödeme. Doğru cevap D'dir.

Borçların nihai olarak ödeneceği kaynak vergilerdir. Buna göre, devletin borcunu ödeyebilmesi için faiz dışı fazla yaratarak borçlarının ana parasını ödemesiyle borç stoku azalmaktadır. Faiz dışı fazla, toplam bütçe gelirlerinden faiz dışı harcamaları çıkardığımızda elde ettiğimiz fazladır. Faiz dışı fazla, borçların sürdürülebilmesi açısından önemlidir. Son yıllarda IMF istikrar programında da bu tür bir yöntem sıklıkla kullanılmaktadır. Bu sistem bileşik faiz hesaplamalarına dayanılarak devletin borcunun ödenmesidir. Devlet her yıl bütçeden ayırdığı ödenek miktarını ödeme için kullanmayıp borsadan tahvil satın almaya tahsis edecektir. Bu şekilde sahip olacağı tahville faiz elde edecek, bu faizlerle yeni tahvil satın alacaktır. Bu işlemler sürekli devam edeceği için devletin elindeki ödeme olanakları artacaktır. Doğru cevap C'dir.

Konversiyon, devletin borç yükünün hafifletilmesi için yüksek faizli borçların düşük faizli borçlarla değiştirilmesi (takas edilmesi) işlemidir. Konversiyon işleminde borcun anapara tutarı ve vadesi değişmemekte, yalnızca borçlunun ödeyeceği faiz miktarı değişmektedir. Bu işleme borç yükünün hafifletilmesi amacıyla başvurulmaktadır. Konversiyona başvurulmasının temel nedeni,yukarıda da belirtildiği gibi cari faiz haddinde meydana gelen düşmelerdir. Tahvillerin ihraç edildikleri duruma göre fiyatları artmakta, ellerinde tahvil bulunduranlar kâr ederken devletin borç yükü artmaktadır. Bu durumda devlet piyasa cari faiz haddine uygun yeni tahviller ihraç ederek borç yükünü hafifletmeye çalışmaktadır. Konversiyon işlemi ile borç yükünde azalma meydana gelirken, eski borç ortadan kalkıp yeni borç doğmaktadır. Doğru cevap B'dir.

Devletin konversiyon işlemine başvurabilmesi için ekonomide bazı koşulların oluşması gerekmektedir. Öncelikle piyasada eski borçlanmaya kıyasla daha düşük bir faiz oranı oluşmalıdır. Piyasada cari faiz oranının düşmesi sonucu eski borçlanma senetleri başa başın üstünde değer kazanır ve işlem görür. Genellikle enflasyon nedeniyle faiz oranlarında yaşanan yükselme durumunda devlet, düşük faizli iç borçlanma senetlerini yüksek faizli iç borçlanma senetleri ile değiştirmek zorunda kalmaktadır. Bu işlem konversiyon işleminin tam tersini oluşturur. Burada amaç, küçük gelir sahiplerinin gelirlerinin azalmasını önlemektir. Bu yüzden iç borç yönetimi olarak devlet, enflasyonun sık yaşandığı zamanlarda konversiyona pek sık başvurmamaktadır. Doğru cevap A'dır.

Konversiyon işleminin başarılı olabilmesi için de bazı şartlar bulunmaktadır:

• Para ve sermaye piyasasının konversiyona elverişli olması,

• Sermaye arzının sermaye talebinden fazla olup cari faizin düşük bulunması,

• Halkın devlet tahvillerine karşı büyük bir ilgi göstermesi gerekir.

Ancak bu şartlar gerçekleştiğinde tasarruf sahipleri ellerindeki yüksek faizli tahvilleri verip bedellerini alacakları yerde cari faize göre daha yüksek bulunan düşük faizli tahvilleri almayı tercih edebilirler. Doğru cevap D'dir.

Konsolidasyonun devlet açısından etki ve sonuçları şu şekilde sıralanabilir:

Konsolidasyon sonucu devlet, borçlarını uzun süreli bir ödeme planına bağlama olanağı kazanır.

İster isteğe bağlı olsun isterse devlet zoruyla yapılsın konsolidasyon işleminde alacaklıların kaybolan çıkarları karşılığında onlara yeni çıkarlar sağlanır,

Faiz yükünün artması sonucu olarak konsolidasyon, devletin borç yükünü artırır.

Konsolidasyonun belki de en önemli sonucu, bunun ekonomide deflasyonist bir etki yapmasıdır. Piyasada talep eksikliği hissediliyorsa konsolidasyon yoluyla fertlerin eline yeni satın alma gücü ve olanaklarının geçmesinin önlenmesi, deflasyon eğilimlerini daha da şiddetlendirir.

Doğru cevap A'dır.