DEVLET BORÇLARI - Deneme Sınavı - 16

1923 yılında kurulan Türkiye Cumhuriyeti, Osmanlı Devleti’nin dış borçlarından payına düşeni, taksitlerini aksatmadan ödeyerek ancak 1954 yılında tasfiye etmiştir.

1929 Büyük Buhranı ve 2008 Büyük Durgunluğu, gelişmiş ekonomilerde barış döneminde gerçekleşmiş iki hızlı borç birikimi dönemidir.

Genel olarak bütçe açığının nedeni, kamu harcamaları artış eğiliminde iken kamu gelirlerinde azalma meydana gelmesi ya da kamu gelirlerinin kamu harcamalarından daha az artması olarak ifade edilebilir. Devletin ekonomi
içindeki oransal payında meydana gelen artışlar bütçe açıklarının daha da artmasının başlıca nedeni olmuştur.

Harcamalardaki artışlar karşısında kamu gelirlerinin yetersizliği ya da etkisizliği
ise bütçe açıklarını yaratan diğer nedenler olarak gösterilebilir. Bunlara ilave olarak hızlı nüfus artışı, mali disiplinin sağlanamaması, harcama ve gelirler konusunda denetim eksikliği, tasarrufların büyüme hızını karşılamada yetersiz kalması, kamu işletmelerinin ve sosyal güvenlik harcamalarının bütçeler üzerinde yarattığı yükler, ekonomik krizler, yüksek enflasyon ve faiz oranlarının yüksekliğinin bütçe üzerinde yarattığı baskılar, vergi sisteminden kaynaklanan bazı sorunların varlığı (vergi bilincinin yaygın olmaması, vergi idaresinden kaynaklanan sorunlar, kayıt dışılık, vergi gelirlerindeki istikrarsızlık, vergileme kapasitesinin azlığı vb.) gibi nedenler de bütçe açıklarını oluşturan temel nedenler arasında sayılabilir.

Ponzi tipi borçlanma: Saadet zinciri olarak da bilinen yöntemle ilk kez dolandırıcılık yapan kişinin adını taşıyan ve bir ülkenin mevcut borcunu ödeyebilmek için daha yüksek bir faiz oranından borçlanmasını ifade eden kavramdır.

Yapılan son çalışmalar devletlerin borç sözleşmelerinin standart hâle geldiği durumların MS 1000-1400 yılları arasında gerçekleştiğini ortaya koymaktadır.

Devlet borcu: Devlet veya kamu tüzel kişileri tarafından borçlu sıfatı ile taraf olunan ya da üstlenilen her türlü mali yükümlülüğü ifade etmektedir.

Kamu borç stokunun belirlenmesinde kamu borcuna dâhil edilecek kurumsal birimlerin belirlenmesi kadar, borç olarak tanımlanan finansal yükümlülüklerin tanımının yapılması ve kapsamının çizilmesi de önemlidir. Kılavuzda borçlanma
araçları; gelecekte bir veya birden fazla tarihte borçludan kreditöre faiz ve/veya anapara ödemesi zorunluluğu yaratan mali hak iddiası olarak tanımlanmakta
ve aşağıdaki şekilde listelenmektedir:
• Özel çekim hakkı (SDR)
• Para ve mevduat
• Borçlanma senetleri
• Krediler
• Sigorta, emeklilik planları ve garantili planlar
• Diğer borçlar

Devlet, büyük ve kamusal faydası yüksek projeleri gerçekleştirecek özel sermayenin yetersiz kaldığı az gelişmiş ve gelişmekte olan ekonomilerde, ekonomik kalkınmayı gerçekleştirebilmek, ekonomide lokomotif bir rol üstlenmek, yeterli sermaye birikimini sağlayabilmek ve girişimci sınıfı desteklemek için borçlanma politikasına başvurabilmektedir. Ayrıca ekonomide belirli aralıklarla meydana gelen dalgalanmalarla mücadele etmek amacıyla devlet borçlanması, bir maliye politikası aracı olarak kullanılabilmektedir. Borçlanmanın bir diğer ekonomik nedeni de vergi sisteminin daha istikrarlı bir biçimde uygulanarak ekonomik öngörülebilirliğin artırılmasıdır.

Dışlama Etkisi
Devlet borçlanmasının faiz oranlarını artırması nedeniyle özel yatırımların maliyetli hâle gelmesi ve oransal olarak düşmesine monetaristler tarafından verilen addır.

Vergi Düzleştirilmesi
Hükümetin vergi oranlarını, ekonomideki ve kamu harcamalarındaki değişikliklere bağlı olmaksızın istikrarlı bir biçimde uygulamasını ifade eden bir kamu borç yönetimi teorisidir.

Politik Konjonktür Teorisi
İktidardaki politikacıların yeniden seçilebilmek için seçim yıllarında sürekli olarak kamu harcamalarını artırmayı ve vergi oranlarını yükseltme gerekliliğini ise borçlanma yoluyla seçim sonrası dönemlere bırakmayı tercih edeceklerini ileri süren teoridir.

Mali illüzyon
Vatandaşlar tarafından kamu kesiminin maliyetlerinin olduğundan daha düşük algılanması nedeniyle harcama artışlarına itiraz edilmemesidir.

Kamu gelirleri, devletin ve diğer kamu kuruluşlarının, kamu hizmetlerini karşılamak amacıyla kanuna dayanarak çeşitli kaynaklardan elde ettiği gelirlerdir. Bu gelirler ile devlet mal ve hizmetleri satın alır ve bunlarla kamusal hizmeti gerçekleştirir. Kamu gelirleri devletin egemenlik gücüne dayanılarak değişik kaynaklardan elde edilir. Devletin finansman kaynakları; vergiler, harçlar, resimler, şerefiyeler, parafiskal gelirler,, para işlemlerinden sağlanan gelirler, bağışlardan, mülk ve teşebbüs gelirleri, para ve vergi cezaları ve borçlanma gelirlerinden oluşmaktadır.

Vergi
Devletin ya da devletin yetkilendirdiği kamu tüzel kişilerinin kamu harcamalarını karşılamak üzere yasalar çerçevesinde gerçek ve tüzel kişilerin ödeme gücü üzerinden zora dayanarak ve karşılıksız olarak aldığı parasal değerlerdir.

KAMU GELİRLERİ

• Vergiler
• Harçlar
• Resimler
• Şerefiyeler
• Parafiskal gelirler
• Mülk ve teşebbüs gelirleri
• Para işlemlerinden sağlanan gelirler
• Bağışlar
• Para ve vergi cezaları
• Borçlanma

Toplam kamu brüt borç stoku; borçlanma araçlarından kaynaklanan
yükümlülükler toplamı olarak tanımlanmaktadır.

Devlet iç borçlanmasında borcun sağlandığı en önemli kaynak bankalardır. Özellikle ekonominin durgun olduğu ve bankalarda kredi işlemlerinin az olduğu zamanlarda kamu borçlanması bankalar tarafından tercih edilmektedir. Devlet borçlanma senetlerine duyulan güven ve likiditeye çevrilme olanaklarının kolay olması nedeniyle bankalar devlete önemli ölçüde borç vermektedir. Devlet, borçlanma ihtiyacının önemli bir kısmını bankalardan karşıladığı gibi bazen kanunlarla bu paraların belirli bir kısmının devlete ödünç verilmesini zorunlu da koşabilmektedir.

Bankaların devlet iç borçlanma senetlerine yoğun olarak ilgi göstermesinin nedenleri şu şekilde özetlenebilir:

Hazineler kamu gelirleri ve kamu harcamaları arasında oluşan kısa süreli ödeme dengesizliklerini ortadan kaldırmak için gerekli finansman ihtiyacını merkez bankasından kısa vadeli avans kullanarak karşılayabilmektedir.