DEPREM VE DEPREM GÜVENLİĞİ

Depremler sıklıkları az ama oluşturabileceği hasarlar fazla olan doğa kaynaklı olaylarıdır. Şayet insanoğlu gerekli tedbirleri alırsa, yer kabuğunun doğal ve önlenemeyen hareketi sonrasında açığa çıkan enerji ‘deprem’ diye adlandırılsa da zarara yol açmaz. Dünyanın jeolojik yapısı gereği birçok bölgede, ülkelerde depremler meydana gelir.

Depremler açısından ele aldığımızda Kaliforniya Deprem Kurumu (California Earthquake Authority- CEA) ülkedeki depremlerden oluşabilecek zararların azaltılması ve olası durumda hasarın karşılanması için uygulamada olan bir sigorta sistemidir. Türkiye’deki Doğal Afet Sigortaları Kurumu (DASK) kuruluş aşamasında CEA sistemini incelemiş olup, iyi yönlerini ülkemizdeki deprem sigortası sistemine adapte etmiştir. CEA 1996 yılında kurulmuştur. 2017 yılı itibarı ile Kaliforniya’da meydana gelecek depremlere karşı 14 milyar dolar ödeme gücü vardır.

Depremlerin ekonomik kayıplarının karşılanması için dünyadaki benzer sistemler incelenmiş ve uygun görülen iki sistem olan Kaliforniya Deprem Kurumu ve Yeni Zelanda Deprem Komisyonu baz alınarak, ülkemiz şartlarına uyarlanarak, hızlı bir süreçle 25 Eylül 2000 tarihinde 587 No’lu Kanun Hükmünde Kararname ile ‘Doğal Afet Sigortaları Kurumu (DASK)’ yürürlüğe girmiştir. 18 Ağustos 2012’de ise bazı güncellemelerle 6305 Sayılı Kanun haline getirilmiştir.

17 Ocak 1995’te dünyanın o zamanki 6. büyük liman ekonomisine sahip Kobe şehrinde büyük bir deprem meydana gelmiştir. Yaklaşık 6000 kişinin hayatını kaybettiği olayda can kayıplarının esas nedeni deprem sonrası meydana gelen yangınlar sonrasında çoğunluğu ahşap evlerde yaşayanların yangından etkilenmesidir. Japonya Deprem Reasürans Şirketi (Japanese Earthquake Reinsurance Com- pany - JER) 1964 Niigata Depremi sonrasında deprem, tsunami ve volkanik patlamaların neden olabi- leceği zararları kapsamak amacıyla 30 Mayıs 1966’da kurulmuştur. Japonya Meteoroloji Ajansı (Japan Meteorological Agency) deprem, tsunami, heyelan, volkanik patlama gibi doğa kaynaklı afetler için hem toplumu bilgilendirme, hem de mümkün olan erken uyarı sistemlerini harekete geçirmekle sorumludur (Başbuğ Erkan, 2018).

Filipinler’de afetlerin ekonomik zararlarını azaltmak üzere Tarım Sigortası sistemi etkin ve yaygın olarak kullanılmaktadır (Philippine Crop Insurance System). Benzer şekilde depremlerin ekonomik kayıplarını azaltabilmek içinse ülkemizdeki DASK sistemini de baz alan, kamu-özel sigorta sistemi olarak Filipinler Deprem Sigortası Kurumu’nu kurma faaliyetleri 2013 yılında Asya Kalkınma Bankası’nın desteğiyle başlamıştır.

Ülkemiz bulunduğu coğrafya gereği deprem kuşağında yer almaktadır. Zaman içinde kentleşme ve nüfus arttıkça, depremlerin binalarda hasar ve can kayıplarına daha fazla yol açtığına ve sosyal, ekonomik, çevresel hasarların giderek arttığına şahit oluyoruz.

Aralık 2004 Hint Okyanusu’nda, Endonezya’nın Sumatra adası açıklarında meydana gelen 9.1 büyüklüğündeki deprem sonrası yoğun bir bölgede etkin olan tsunami sonrasında ondört ülkeden yaklaşık 250000 kişi hayatını kaybetmiştir.

DASK havuzuna ilk deprem hasarı talebi 15 Aralık 2000’de Afyon Sultandağı depremi ile gelmiştir. O zamandan beri DASK 500’den fazla deprem, 22.000’den fazla hasar dosyasına yaklaşık 173 milyon TL ödeme yapmıştır. Bu rakamların içinde en büyük kısmı 23 Ekim ve 9 Kasım 2011 Van Depremleri alır.

1944 yılında meydana gelen ve ülkeyi etkileyen deprem sonrasında, 1946 yılında, İkinci Dünya Savaşı’nı takiben bütün sigorta poliçelerine deprem riski eklenmiş ve hasarlar kapsama alınmıştır. 1946’da kurulan Yeni Zelanda Deprem Komisyonu deprem sigortası ve toplumun afetlere karşı kapasitesinin arttırılmasında önemli bir rol oynar. Şubat 2011’de Christchurch şehrinde meydana gelen depremde 185 can meydana gelmiştir.

Depremler açısından ele aldığımızda Kaliforniya Deprem Kurumu (California Earthquake AuthorityCEA) ülkedeki depremlerden oluşabilecek zararların azaltılması ve olası durumda hasarın karşılanması için uygulamada olan bir sigorta sistemidir. Türkiye’deki Doğal Afet Sigortaları Kurumu (DASK) kuruluş aşamasında CEA sistemini incelemiş olup, iyi yönlerini ülkemizdeki deprem sigortası sistemine adapte etmiştir. CEA 1996 yılında kurulmuştur.

Japonya Deprem Reasürans Şirketi (Japanese Earthquake Reinsurance Company - JER) 1964 Niigata Depremi sonrasında deprem, tsunami ve volkanik patlamaların neden olabileceği zararları kapsamak amacıyla 30 Mayıs 1966’da kurulmuştur.

1944 yılında meydana gelen ve ülkeyi etkileyen deprem sonrasında, 1946 yılında, İkinci Dünya
Savaşı’nı takiben bütün sigorta poliçelerine deprem riski eklenmiş ve hasarlar kapsama alınmıştır.

Temmuz 1976’daki Büyük Tangshan Depremi (Great Tangshan Earthquake) 20. yüzyılda en fazla can kaybına neden olan kaydedilmiş depremdir.

2001 Gujarat (Bhuj olarak da bilinir) Depremi sonrasında mikrosigorta yöntemi ülkede ilk kez uygulanmış olup, gelir düzeyi düşük hanelerde evin hanımına ödeme yapılarak aile bütçesi desteklenmiş ve deprem sonrasında normal hayata dönüş süreci düzenlenmiştir.

Endonezya’da Standart Endonezya Deprem Poliçesi adı verilen bir deprem sigorta sistemi mevcuttur. MAIPARK adı verilen sistem bünyesinde hem konut hem işyerlerine depremlere karşı sigorta teminatı sunmaktadır. 2015’ten beri faaldir.

17 Ağustos 1999 Marmara Depremi’nin 45 saniyede yaklaşık 16-20 milyar dolar ekonomik kayıp oluşturması, bunun Gayri Safi Milli Hasıla’nın % 5-7 sine denk gelmesi korkunç rakamlardır.

Operasyonel saha işlemlerini (poliçe alım satımı, hasar ödemeleri, bilgi işlem, halkla ilişkiler, eğitim faaliyetleri, reklam ve tanıtım kampanyaları vb) her beş yılda bir ihale usulüyle belirlenen özel bir sigorta şirketi yürütür.

Olası bir depremde konutta depreme bağlı oluşacak yapısal hasar; deprem sonrası ikincil tehlike olarak oluşan infilağa bağlı yapısal hasar; yer kaymasına bağlı yapısal hasar; yangına bağlı yapısal hasar ve tsunamiye bağlı yapısal hasarlar teminat kapsamı altındadır. Bunun dışındaki hiçbir kaybı DASK karşılamamaktadır.

DASK havuzuna ilk deprem hasarı talebi 15 Aralık 2000’de Afyon Sultandağı depremi ile gelmiştir. O zamandan beri DASK 500’den fazla deprem, 22.000’den fazla hasar dosyasına yaklaşık 173 milyon TL ödeme yapmıştır.

Amerika Birleşik Devletlerinde en sık depreme rastlanan eyalet California'dır.