DEPREM VE DEPREM GÜVENLİĞİ

Önce dolgu duvar ile çerçeve arasında ayrışma ile başlayan hasar sonradan daha büyük deprem yatay yük seviyelerinde, X (çarpı işareti) şeklinde kesme çatlakları ile ilerlemektedir.

Deprem aktivitesinin yüksek olduğu ve sık sık yıkıcı depremler yaşayan ülkeler, kendi bina stoklarına, ekonomik ve hukuki yapılarına uygun deprem sonrası hasar tespit yöntemlerini geliştirmişlerdir. Bu yöntemlerin bazıları ve geliştirildikleri ülkeler şu şekilde sıralanabilir;

ATC-20 (1989), Amerika Birleşik Devletleri

EMS (1998), Avrupa
EPPO (1998), Yunanistan
AeDES (2000), İtalya

JBDPA (2001), Japonya

NZSEE (2009), Yeni Zelanda

Ülkemizde ise bu konuda atılan en önemli adımlardan biri Doğal Afet Sigortaları Kurumu (DASK) için hazırlanan “Betonarme ve Yığma Binalar için Hasar Tespit Formu” (Boduroğlu vd., 2002) olmuştur.

Betonarme ve Yığma Binalar için Hasar Tespit Formu’nda betonarme binalar için yer alan inceleme adımları özetlenecek ve farklı hasar tipi ve düzeylerine dair örnekler gösterilecektir. Söz konusu hasar tespit yönteminde binanın genel durumunun ve taşıyıcı sistem elemanlarının durumunun ayrı ayrı ele alındığı iki temel inceleme aşamasından oluşmaktadır.

Binanın en büyük yatay yer değiştirme yapmış olan katındaki kalıcı göreli öteleme oranı (katın diğer katlara göre yapmış olduğu göreli ötelenmenin, kat yüksekliğine oranı, örneğin göreli ötelenmenin 3 cm, kat yüksekliğinin 300 cm olduğu bir durumda bu oran 0.01 olacaktır) belirlenecektir. Eğer bu oran 0.02’den büyükse bina ağır hasarlı olarak sını andırılacak ve incelemeye son verilecektir.

Tablo 6.1 Yapı elemanları hasar sınırları

Hasar Tipi

Eğilme Çatlağı Genişliği

Kesme Çatlağı Genişliği

Basınç Hasarı

O Tipi Hasar (Hasarsız)

-

-

-

A Tipi Hasar (Hafif Hasar)

w ≤ 0.5 mm

w ≤ 0.5 mm

-

B Tipi Hasar (Orta Hasar)

w > 0.5 mm

0.5 mm < w ≤ 2 mm

Kabuk Ezilmesi

C Tipi Hasar (Ağır Hasar)

-

2 mm < w < 10 mm

Kabuk Atması

D Tipi Hasar (Çok Ağır Hasar)

-

w ≥ 10 mm

Donatı Burkulması, Çekirdek ezilmesi

Tablo 6.1’e göre;

Herhangi bir çatlak veya basınç hasarı bulunmuyorsa yapı elemanı “Hasarsız”

0.5 mm’den geniş olmayan eğilme VEYA kesme çatlakları varsa VE herhangi bir basınç hasarı bulunmuyorsa yapı elemanı “Hafif Hasarlı”

0.5 mm’den geniş eğilme çatlakları VEYA 0.5 ila 2 mm arasında kesme çatlakları VEYA betonkabuğunda (pas payı, beton örtüsü) ezilme varsa yapı elemanı “Orta Hasarlı”

Kesme çatlağı genişliği 2 ila 10 mm arasında ise VEYA kabuk atması varsa yapı elemanı “Ağır Hasarlı” (eğilme çatlağının genişliği önem taşımamaktadır)

Kesme çatlağı genişliği 10 mm’den fazla ise VEYA boyuna donatı burkulması VEYA çekirdek betonda ezilme varsa yapı elemanı “Çok Ağır Hasarlı” (eğilme çatlağının genişliği önem taşımamaktadır) olarak kabul edilecektir.

Tablo 6.3 Yığma binalarda, taşıyıcı duvarlar için hasar ölçütleri

Hasar Tipi

Hasar Sınıfı

Ölçütler

O Tipi Hasar

Hasarsız

Duvarda çatlak ve ezilme yok, sıvada çatlak ve dökülme olabilir

A Tipi Hasar

Hafif Hasar

Kılcal çatlaklar, w ≤ 1 mm

B Tipi Hasar

Orta Hasar

Çatlak genişliği, 1mm < w ≤ 5mm, harçta dökülmeler

C Tipi Hasar

Ağır Hasar

Çatlak genişliği, 5 mm < w ≤ 10 mm, bloklarda ezilme, harçta dökülme

D Tipi Hasar

Çok Ağır Hasar

Taşıyıcı duvarın kısmen veya tamamen parçalanması, yıkılması ve/veya devrilmesi

Hasar tespit çalışmalarında görevli olan her ekipte bir çekiç (1.5-2.0 kg’lık) ve bir adet donatı tarama cihazı (profometre) cihazı bulunmalıdır. Ayrıca bunlara ek olarak aşağıdaki ekipmanlarında bulundurulması gerekmektedir.

Çatlak ölçer

Şerit metre

Not defteri

Hesap makinası

Fotoğraf makinası

Cep telefonu ya da telsiz (her elemanda)

El feneri (her elemanda)

Baret ve fosforlu yelek (her elemanda)

Betonarme binalar, düşey taşıyıcı sistem elemanları (kolonlar ve perdeler), yatay taşıyıcı sistem elemanları (kirişler ve döşemeler), temeller gibi taşıyıcı sistem elemanları ve bölme duvarları, parapetler (balkon ve çatı kenarlarına yapılan fazla yüksek olmayan koruyucu duvar), kaplamalar, bacalar gibi taşıyıcı olmayan elemanlardan oluşurlar. Yığma binalarda ise düşey taşıyıcı sistem elemanları; duvarlar ve düşey hatıllar iken yatay taşıyıcı elemanlar ise döşeme, kiriş, yatay hatıl gibi elemanlardır.

Binalar deprem etkisi altında; depremin şiddetine, binanın üzerinde bulunduğu zeminin özelliklerine ve binanın depreme dayanıklı olarak tasarlanıp tasarlanmamasına bağlı olarak çeşitli düzeylerde hasar görürler.

Deprem hasarlarını yapısal olmayan elemanlarda (betonarme binalarda; dolgu ve bölme duvarları,parapetler, kaplamalar vs.) meydana gelen hasarlar ve yapısal elemanlarda (betonarme binalarda; kolon, perde, kirişler, yığma binalarda ise; taşıyıcı duvarlar, düşey ve yatay hatıllar) meydana gelen hasarlar olarak
ikiye ayırabiliriz.

Duvarlar bazı durumlarda betonarme çerçeve dışında da yapılabilmektedir.
Betonarme çerçevenin dışında kalan bu tür duvarlar bölme duvarları olarak adlandırılabilir.

Betonarme çerçeve içindeki dolgu duvarlar, çerçevenin hareketini kısıtlayarak yatay deprem yükünün taşınmasına yardımcı olurlar. Betonarme elemanların deprem yükü altında hasar görmeden gidip gelebilme kabiliyeti duvarlara göre daha fazla olduğundan, çatlaklar öncelikle duvarlarda görülürler

Depremde betonarme yapı elemanında oluşacak olan eğilme
etkisi, kesme etkisi ve eksenel kuvvetin (elemanın ekseni boyunca oluşan basınç ya da çekme kuvveti) düzeyine bağlı olarak eğilme, kesme ve eksenel yük hasarları meydana gelebilir

Eğilme ve kesme hasarlarının birlikte meydana geldiği bir eleman için yükleme,kesme,eğilme,eğilme ve kesme durumları mevcuttur.

Betonarme bir kolonda gerçekleşebilecek çeşitli hasar mekanizmalarından sadece donatı farklıdır. Donatı, betonun içine enine ve boyuna doğrultuda yerleştirilen çelik çubuklardır.

Yığma binalarda gözlenen etkiler yükün duvara etkidiği doğrultuya göre düzlem içi veya düzlem dışı etkiler
olarak sınıflandırılabilir

Etriye (sargı donatısı), boyuna donatıları yatay doğrultuda saran çelik çubuklardır

Deprem etkisi ile hasar gören binalarda yapılması gereken hasar tespiti işlemleri inşaat mühendisleri tarafından yapılmalıdır.