DEPREM VE DEPREM GÜVENLİĞİ

Afetler, can ve mal kayıplarına yol açmasıyla birlikte günlük yaşantımızı olumsuz etkileyen, insan ve yaşadığı çevre arasındaki dengenin bozulmasına neden olan olaylardır. Doğa kaynaklı ya da teknolojik tehlikeler, yüksek hasar görebilirlik (kırılganlık) ve risk faktörleriyle birleştiğinde büyük afetler yaşanabilmektedir. Dünyada afetlerden kaynaklanan maddi hasarın yıllık ortalama 314 milyar ABD dolarına ulaştığı tahmin edilmektedir.

Spektral İvme, bina üzerine depremin yaratacağı en büyük ivmeyi gösteren ve yerçekimi katsayısı “g:[m/s2]” türünden ifade edilen bir büyüklüktür. İnşaat mühendisleri tarafından depreme güvenli yapı tasarımında kullanılan önemli bir mühendislik parametresidir. Deprem anında oluşan kuvvetli yer hareketi nede- niyle binaya etkiyecek deprem yüklerinin belirlenmesinde spektral ivme katsayısı kullanılır.

Genel anlamda afet yönetimi; afet safhalarında yapılması gereken faaliyetlerin koordine edilmesi, yönetilmesi şeklinde tanımlanabilir. Afet Yönetimi, her türlü tehlikeye karşı hazırlıklı olma, zarar azaltma, müdahale etme ve iyileştirme amacıyla ilgili kaynakları koordine eden analiz, planlama, karar verme ve değerlendirme süreçlerinin tümünü kapsamaktadır.

Zarar azaltma, modern afet yönetimi anlayışının en önemli evresidir. Çünkü olası bir afet durumunda meydana gelebilecek can ve mal kayıplarının azaltılması veya tamamen önlenmesine yönelik faaliyetleri kapsar. Karşılaşılan afetlerin olumsuz etkilerini gidermek ve yeniden yapılanma çalışmalarını yürütebilmek için gereken maliyet miktarları gün geçtikçe artmaktadır.

Afet anı veya mümkünse hemen öncesinde yapılması gereken faaliyetlerdir. Afetin etkilerinin belirlenmesi, hasar tespiti, arama ve kurtarma çalışmaları, toplum sağlığı ve güvenliğini sağlama, ulaşım, barınma, hasarlı sistemlerin onarımı ve yeniden işletilmesi gibi çalışmaları kapsar.

“Mikrobölgeleme” çalışmaları depremden kaynaklanan hasarların azaltılması için yapılacak işlemlerin başlangıcıdır. Bu çalışmalar ve afet senaryoları yerel ölçekte afet tehlikesi ve risklerini belirlemeyi de amaçlar. Bunlar bir ilin gelişme planı veya çevre düzeni planlarına esas oluşturmak üzere hazırlanabilir; ayrıca imar planlaması amacıyla, daha büyük ölçekte ve daha detaylı çalışmalar yapılabilir

Kırılganlık, bireyin, topluluğun veya sistemlerin tehlikelerin etkilerine duyarlılığını, hassasiyetini arttıran fiziksel, sosyal, ekonomik veya çevresel faktörlerdir.

Sondaj, özel bir takım gereçlerle her türlü katı ortamda ve her yönde, işletme veya özel amaçlı silindirik delikler açma işlemi ve silindirik şekilde derin kazı makinaları ile kazı işlemidir. Mikrobölgeleme çalışmalarında, toprak zemin üzerinde sığ zemin tabakalarının geoteknik özellikleri, jeolojik yapısı, derinliği, kalınlığı, yoğunluğu, sismik hızı gibi mühendislik parametrelerinin belirlenmesinin yanı sıra yeraltı su derinliği ve bu zemin tabakalarının deprem yükü altındaki dinamik davranışlarının belirlenmesi amacıyla, zemin etüdü çalışmaları kapsamında uygulanan araştırma yöntemlerinden birisidir.

CBS ( Coğrafi Bilgi Sistemi), yeryüzünde mevcut olan her türlü bilgiyi toplamaya, depolamaya ve analiz yapmaya yarayan bilgisayar tabanlı bir sistemdir. Gelişen teknolojik imkanlar ve bilimsel yöntemlere paralel olarak veri toplama, analiz etme ve yorumlama çalışmaları kolaylaşmıştır. Ancak bu gelişim süreci toplanan verilerin depolama ve yorumlama sorunlarını da beraberinde getirmiştir.

Ülkemiz açısından incelendiğinde en önemli, doğal afetlerden birinin deprem olduğu bu bölümün “Afetin Türleri ve Nedenleri” başlığı altında detaylı olarak verilmişti. Türkiye, aktif fay zonları içerisinde bulunan ve her zaman büyük deprem tehlikesine maruz bir ülkedir.

T.C. İçişleri Bakanlığı, Afet ve Acil Durum Yönetim
Başkanlığı tarafından 2012 yılında yürürlüğe sokulan, Ulusal Deprem Stratejisi (UDSEP-2023) programı
kapsamında en önemli hedefler; depremleri öğrenmek, deprem güvenli yerleşme ve yapılaşma, ilk 72
saat depremlerin etkileriyle baş edebilmektir. Deprem tehlike ve risklerinin belirlenmesi aynı hedefler
kapsamına girmektedir. B seçeneğinde ilk 48 saat dendiği için cevap B seçeneğidir.

1996 tarihli deprem bölgeleri haritası Türkiye’yi 50 yıl içinde %90 ihtimalle aşılmayacak yer ivmelerine
göre 5 bölgeye ayırmıştı. Birinci derece deprem bölgeleri yer ivmesinin 0.40 g ve daha büyük olacağı bölgeleri,
İkinci derece deprem bölgeleri yer ivmesinin 0.30 – 0.40 g arasında olması beklenen bölgeleri, Üçüncü
derece deprem bölgeleri yer ivmesinin 0.20 – 0.30 g arasında olması beklenen bölgeleri, Dördüncü derece
deprem bölgeleri yer ivmesinin 0.10 – 0.20 g arasında olması beklenen bölgeleri ve Beşinci derece deprem
bölgeleri yer ivmesinin 0.10 g den küçük olması beklenen bölgeleri göstermekteydi. Doğru cevap 5 yani C seçeneğidir.

Bütünleşik afet yönetimi sistemini, afet sonrası yeniden düzeltme çalışmalarını kapsayan müdahale ve
iyileştirme ana evrelerini kriz yönetimi, afet öncesi önlem almaya yönelik çalışmalarını kapsayan zarar
azaltma, hazırlıklı olma ana evrelerini ise risk yönetimi şeklinde iki aşamaya ayırmak mümkündür. Zarar azaltma, modern afet yönetimi anlayışının en önemli evresidir.

Müdahale, afet anı veya mümkünse hemen
öncesinde yapılması gereken faaliyetlerdir. Afetin
etkilerinin belirlenmesi, hasar tespiti, arama ve
kurtarma çalışmaları, toplum sağlığı ve güvenliğini
sağlama, ulaşım, barınma, hasarlı sistemlerin
onarımı ve yeniden işletilmesi gibi çalışmaları
kapsar. İyileştirme ise, yeniden yapılandırma, ağır hasarlı
veya yıkılan yapı enkazlarının kaldırılması, güvenli
alanlara yeniden yapıların yapılması ve insanların
yerleştirilmesi, afetten etkilenen insanların
rehabilitasyonu ve kamusal düzenin sağlanmasına
yönelik çalışmaları kapsar. Müdahele ile ilgili olan bilgi sadece D seçeneğinde verilmiştir. Cevap D dir

Afet Risk Azaltma Uluslararası Ofisi (UNISDR)
dirençliliği “tehlikelere maruz kalmış bir sistemin,
topluluğun veya toplumun, kendi temel yapılarını
ve işlevlerini koruma ve onarma dahil, bir
tehlikenin etkileri karşısında zamanında ve etkin
bir şekilde direnme, soğurma, uyum geliştirme
ve iyileştirme becerisi” olarak tanımlamaktadır.
Manyena (2009) ise; afet direncini “afetler sonrası
ilerleme” ve sürdürülebilir kalkınmanın devam
ettirilebilme yeteneği olarak tanımlanmıştır.
Harrison ve Williams, 2016’ya göre; dirençlilik; genel bir sistemin, akut veya kronik bir strese ters
yönde tepki vermesiyle, yeni bir denge durumuna
erişebilme yeteneğidir. Tainter ve Taylor (2014),
dirençliliği, gerilemeden kurtulma yeteneği olarak
tanımlamışlardır. Bu yüzden cevap E seçeneğidir.

Mikrobölgeleme çalışmaları, mevcut veya yeni
açılacak yerleşim alanlarındaki tüm tehlikeleri
belirleyerek, yerel zemin ve tehlike koşullarının
yansıtıldığı haritaların üretilmesi amacıyla arazinin
jeolojik açıdan modellemesi ile ilgili her türlü
araştırma, analiz ve sentezleri içerir. Yerleşim
alanlarımızı etkileyebilecek doğa veya teknolojik
afet türleri nedeniyle karşılaşılabilecek riskleri en aza
indirmek temel amaçtır. Mikrobölgeleme çalışmaları alan uzmanlığı gerektiren çalışmalardır. Bütünleşik tehlike haritalarının
oluşturulmasında, jeoloji mühendisleri, jeofizik mühendisleri, inşaat mühendisleri ve harita mühendisleri birlikte çalışırlar. Ancak C seçeneğinde yalnızca jeofizik mühendisleri birarada çalışır dendiği için cevap C 'dir.

1.Aşama: İmar ve arazi kullanım planlarında mikrobölgeleme ihtiyaç analizi. 

2.Aşama:Detaylı Planlama Aşaması
 Yetki verilen kuruluşlarca detaylı proje planlama aşamasının yapılması

3.Aşama: Ham Verinin Toplanması ve Veri Tabanının Oluşturulması
 Coğrafi Bilgi Sistemi uygulamaları

4.Aşama: Verilerin Tamamlanması ve Değerlendirilmesi
 İlave Araştırmalar, ham verinin haritalanması

5.Aşama: Mikrobölgeleme Haritalarının Oluşturulması ve Haritalama

6.Aşama: Uygulamadan Elde Edilen Sonuçların Değerlendirilmesidir. Buna göre cevap D seçeneğidir.

Mikrobölgeleme çalışmalarında inceleme alanı eşit alana sahip “hücre” olarak
adlandırılan birimlere ayrılır. Bu işleme karelaj ya
da grid adı verilir.Sondaj Özel bir takım gereçlerle her türlü katı ortamda ve her yönde, işletme veya özel amaçlı silindirik delikler
açma işlemi ve silindirik şekilde derin kazı makinaları ile kazı işlemidir. Diğer seçeneklerde verilenler de yanlış olduğundan cevap B seçeneğidir.

Yüzey faylanmaları; genellikle üç sınıfa
ayrılır (Bonilla, 1970). Ana fay, ana faydan
ayrılan kollar ve ikincil faylar.Yüzey faylanması
tehlikesi değerlendirmesi, yapısal jeoloji/
tektonik, sedimantoloji ve jeomorfoloji ve benzeri
jeolojik verilerin bütünleştirilmesini gerektiren
bir yaklaşım olup bu tür değerlendirmeler
Jeoloji Mühendislerinin yetki ve sorumluğunda
yürütülmeli ve raporlanmalıdır. Cevap B seçeneğidir.

İstatistiksel değerlendirmelere göre,
Türkiye’de, her beş yılda bir IX şiddetinde deprem
olma olasılığı %63’tür. Her yıl hasar yapan bir
depremin olma olasılığı ise yine % 63’tür (JICA,
2004). Cevap C seçeneğidir.