DEPREM VE DEPREM GÜVENLİĞİ

Türkiye, Alp-Himalaya (Akdeniz Çevresi) Deprem Kuşağı olarak adlandırılan ve her yıl Dünya’da meydana gelen depremlerin yaklaşık % 20 civarındaki kısmının oluştuğu bölgenin, en tehlikeli kesiminde yer almaktadır.

Kabuğu meydana getiren levhaların hareketleri değişik birtakım nedenlere bağlanmaktadır. Bunlardan en önemlileri;

• Dalma-Batma zonunda oluşan çekme kuvveti, • Okyanus ortasındaki yayılma zonunda oluşan itme kuvveti, • Astenosferde oluşan akıntı kuvveti, • Mantoda oluşan konveksiyon akımların etkisidir

Yerkabuğunu oluşturan levhaların yavaş hareketleri sonucu oluşan çekme, basınç, makaslama ve burulma gibi gerilmelerin etkisiyle kabuğun bazı bölümlerinde uzun yıllar boyunca enerji birikir.  Yüzlerce yılı kapsayan geniş zaman aralıklarında bu şekilde biriken enerji, kayaların kırılma dirençlerinin
en zayıf olduğu yerlerde meydana gelen kırılmalarla aniden boşalır ve dalgalar halinde yayılmaya başlar. Kayalardaki bu kırıklara Fay adı verilir.

Faylarda fay düzleminin üzerinde bulunan bloka tavan bloku, altında bulunan bloka ise taban bloku adı verilir.

Depremi yaratan ve birikmiş enerjinin büyük bir kısmının boşaldığı ve genellikle kırılmanın oluştuğu ilk anda gerçekleşen depreme ana şok denir.

Graben, Jeolojik olarak paralel faylar ile çevrili çöken bloklar olarak tanımlanmaktadır. Grabenin her iki tarafında normal faylar bulunmaktadır.

Batı Anadolu Deprem Bölgesi, doğu-batı yönünde uzanan normal faylardan oluşan horst-graben sistemlerinin egemen olduğu fay sistemleri tarafından kontrol edilir.

En önemli graben sistemleri; • Büyük Menderes Grabeni, • Küçük Menderes Grabeni, • Gediz Grabeni, • Bakırçay Grabenidir.  Akpınar Fayı,  Orta Anadolu Deprem Bölgesi içinde yer almaktadır.

Anadolu’nun güneyinde, Afrika Levhası ile Anadolu Levhacığı’nın sınırını oluşturan dalma-batma zonu ve Afrika Levhası ile Arap Levhacığı’nın sınırını oluşturan Ölü Deniz Fayı ve devamı niteliğindeki Doğu Anadolu Fayı Güney Anadolu Deprem Bölgesini kontrol eden ana tektonik hatları oluşturur.  Bölgenin önemli faylarından birisi; Kayseri civarından başlayıp, Niğde,
Pozantı, Mersin Üzerinden Taşucu civarında Akdeniz’e inen Ecemiş Fayıdır.

Türkiye’de Cumhuriyetin kuruluşundan sonra Deprem zararlarının azaltılmasına yönelik çalışmaları kapsayan ilk yasa 22 Temmuz 1944 tarihinde “Yersarsıntılarından Evvel ve Sonra Alınacak Tedbirler Hakkında Kanun” adı altında yürürlüğe girmiştir.

Astenosfer mantoyu çevreler. Alt mantoyla aynı bileşime sahip olmakla birlikte plastik özellikte olup yavaş akıcı kıvamdadır. Litosferin hemen altında ve yaklaşık 100 km’lik kalınlığa sahiptir ve genellikle ergimiş kayaçlardan oluşan mantonun üst kısmına denir. Yaklaşık 1000 °C sıcaklığa sahiptir.

Faylarda kayma hareketinin meydana geldiği, kayma anında parlak ve kaygan bir görünüm kazanmış olan bu düzleme fay aynası ya da fay düzlemi denir.

Artçı depremlerin en büyüğü, ana şok dediğimiz asıl depremin büyüklüğünden 1 derece küçük olur. Yani ana şok büyüklüğü 8.2 ise en büyük artçı şok büyüklüğü 7.2'den büyük olmamaktadır.

P dalgaları, en hızlı yayılan, bu yüzden deprem kayıt aletlerinde en önce kaydedilen dalgalardır.

Depremler oluştukları sırada boşalan enerjinin bir ifadesi olan büyüklüklerine (magnitüd) göre altı grup altında sınıflanırlar. 3,0 M ile 5,0 M büyüklüğünde depremler küçük depremler sınıfında değerlendirilirler.

Deprem odak noktasının yeryüzündeki izdüşümünün enlem ve boylam cinsinden koordinatına üst merkez denir. Büyük bir depremin etkili olduğu alan, o yerleşim yerinin depremin üst merkezine olan uzaklığına göre değişmektedir. Dolayısıyla cevap A şıkkıdır.

Graben, Jeolojik olarak paralel faylar ile çevrili çöken bloklar olarak tanımlanmaktadır. Grabenin her iki tarafında normal faylar bulunmaktadır. Dolayısıyla cevap D şıkkıdır.

1939 yılında Erzincan’da meydana gelen 8.0 büyüklüğündeki depremde 33 000 kişi hayatını kaybetmiş, yaklaşık 350 km yüzey kırığı meydana gelmiştir. Dolayısıyla cevap B şıkkıdır.

Batı Anadolu Deprem Bölgesi, doğu-batı yönünde uzanan normal faylardan oluşan horst-graben sistemlerinin egemen olduğu fay sistemleri tarafından kontrol edilir. Dolayısıyla cevap C şıkkıdır.

1996 Türkiye Deprem Bölgeleri Haritası ilk dört haritadan farklı olarak olasılık yöntemleri ve yer ivmeleri esas alınarak hazırlanmıştır. Harita Türkiye’de gelecekteki 50 yıl içerisinde %90 ihtimalle aşılmayacak yer ivmelerini göstermektedir. Dolayısıyla cevap E şıkkıdır.