DEPREM VE DEPREM GÜVENLİĞİ - Deneme Sınavı - 24

1939 yılında Erzincan’da meydana gelen deprem Türkiye’nin bilinen en yıkıcı depremlerinden biridir. Deprem sonucu yaklaşık 350 km yüzey kırığı meydana gelmiştir.

Batı Anadolu Deprem Bölgesi, doğu-batı yönünde uzanan normal faylardan oluşan horst-graben sistemlerinin egemen olduğu fay sistemleri tarafından kontrol edilir

Eskişehir Fay Zonu, Kuzeybatıda İnegöl civarından başlayıp Güneydoğu yönünde Eskişehir üzerinden Tuz Gölü’ne kadar uzanır.

2018 Türkiye Deprem Tehlike Haritası ile birlikte; “deprem bölgeleri” yerine “ en büyük yer ivmesi değerleri” gösterilmeye çalışılmış, deprem bölgesi kavramı hem haritanın adında ve hem de harita açıklamalarında kullanılmamıştır.

Manto: Yerkabuğunun hemen altında yer alır ve Çekirdeğe kadar uzanır. 2,900 km kalınlığa sahiptir. Alt ve üst manto diye ikiye ayrılır. Manto katmanının sıcaklığı çekirdeğe yakın yerlerde 4,000 C iken, astenosferin en üst bölümünde 1,000 0 C kadar düşer. Hacim olarak yeryuvarının %83 ünü oluşturur ve yoğunluğu 3,3 - 5,7 gr/cm3 arasında değişir.

Kabuğu meydana getiren levhaların hareketleri değişik birtakım nedenlere bağlanmaktadır. Bunlardan en önemlileri;

• Dalma-Batma zonunda oluşan çekme kuvveti,

• Okyanus ortasındaki yayılma zonunda oluşan itme kuvveti,

• Astenosferde oluşan akıntı kuvveti,

• Mantoda oluşan konveksiyon akımların etkisidir.

Doğrultu atımlı faylarda kayma hareketi, fay düzleminin doğrultusu boyunca olmaktadır. Bu tür faylarda sağ ve sol yönlü olmak üzere isimler alırlar. Bloklardan biri üzerinde bulunan ve karşı bloka bakan bir kimseye göre, karşıda bulunan blok eğer sağa doğru kaymış ise faya doğrultu atımlı sağ yönlü, sola kaymış ise doğrultu atımlı sol yönlü fay adı verilir.

Belirli büyüklükteki bir depremin öncesinde aynı fay üzerinde meydana gelmiş, büyüklüğü daha az olan depremlere de öncü depremler denir. Herhangi bir depremin öncü olup olmadığı, aynı fay üzerinde belirli bir süre sonra daha büyük bir deprem meydana geldikten sonra anlaşılır. Öncü bir depremin niteliği ana şoktan önce belirlenememektedir.

Depremler oluştukları sırada boşalan enerjinin bir ifadesi olan büyüklüklerine (magnitüd) göre altı grup altında isimlendirilmiştir.

• Çok büyük depremler: M ≥ 8,0

• Büyük depremler: 7,0 ≤ M < 8,0

• Orta büyüklükte depremler: 5,0 ≤ M < 7,0

• Küçük depremler: 3,0 ≤ M < 5,0

• Mikro depremler: 1,0 ≤ M < 3,0

• Küçük mikro depremler: M < 1,0

Asismik Bölgelerde hemen hiç deprem olmamaktadır. Buralar; Dünya’nın en yaşlı, tektonik bakımdan gelişimini tamamlamış masifleri olup, levha sınırlarından uzaktaki iç bölgelerinde bulunan yerlerdir.

• Kanada Kalkanı,

• Brezilya,

• Orta Avustralya,

• Kuzey Almanya,

• Kuzey Rusya,

• Sibirya

Depremlerde yaşanan kayıpları azaltmak ve tamamen ortadan kaldırmak için alınması gereken tedbirleri sıralamak gerekirse;

• Türkiye’nin her yerinde deprem tehlikesi olduğu unutulmamalı,

• İmar planları oy ve rant için değil deprem için değişmeli,

• Altında aktif faylar bulunan alüvyal ovalar yapılaşmaya kapatılıp tarıma bırakılmalı,

• Yumuşak zeminler üzerine yüksekliği az olan yapılar, kaya formasyonlar üzerine çok katlı yapılar inşa edilmeli,

• Deprem bölgeleri haritası ve deprem yönetmeliği kolay, anlaşılabilir ve uygulanabilir olmalı,

• Öncelikle riski yüksek , önemli yapılardan başlanıp tüm yapı stoku gözden geçirilmeli, kentsel yenileme çalışmalarında destekler artırılarak tüm ülkede depreme dayanıklı olmayan yapı stokunun depreme dayanıklı hale getirilmesi sağlanmalı,

Burma’ya kadar uzanır ve burada Pasifik Çevresi Deprem Kuşağı ile birleşir. Bu hat boyunca özellikle de Türkiye ve Yunanistan (en çok da Ege Denizi) depremlerin çok sık ve şiddetli olduğu kesimlerdir. Yaklaşık uzunluğu 12 000 km olan bu kuşak üzerinde yeryüzündeki depremlerin yaklaşık %20’si oluşur. Bu kuşak Akdeniz Çevresi Deprem Kuşağı olarak da isimlendirilir. Bu kuşak üzerinde genellikle sığ ve orta derinlikli depremler etkili olmaktadır. Derin odaklı depremler ise nadir görülür. Türkiye ve çevresinde ise büyük bir çoğunlukla sığ odaklı depremler olmaktadır. Bu tür depremler dar bir alanda ancak yıkıcı etkisi büyük depremlerdir.

• Türkiye’yi doğu-batı yönde kat eden Kuzey Anadolu Fayı, sağ yönlü doğrultu atımlı diri bir faydır.

• KAF Zonu’nun genişliği ise 10-100 km arasında değişir. • KAF boyunca sığ odaklı, yıkıcı depremler oluşur.

• Türkiye’nin yıkıcı depremlerinin önemli bir kısmı bu fay üzerinde meydana gelmiştir.

• Bilinen en büyük depremlerinden biri 1939 yılında Erzincan’da meydana gelmiştir.

• 8.0 büyüklüğündeki bu depremde 33 000 kişi hayatını kaybetmiştir

• Bu depremde yaklaşık 350 km yüzey kırığı meydana gelmiştir.

Kabuğu meydana getiren levhaların hareketleri değişik birtakım nedenlere bağlanmaktadır. Bunlardan
en önemlileri;

• Dalma-Batma zonunda oluşan çekme kuvveti,
• Okyanus ortasındaki yayılma zonunda oluşan itme kuvveti,
• Astenosferde oluşan akıntı kuvveti,
• Mantoda oluşan konveksiyon akımların etkisidir.
Bunlardan en etkili ve karmaşık olanı ise konveksiyon akımlarıdır.

Türkiye, Alp-Himalaya (Akdeniz Çevresi) Deprem Kuşağı olarak adlandırılan ve her yıl Dünya’da meydana gelen depremlerin yaklaşık % 20 civarındaki kısmının oluştuğu bölgenin, en tehlikeli kesiminde yer almaktadır.

Yerkabuğu: Yeryuvarının en dışta yer alan kısmıdır. Değişik büyüklüklerde, soğuk ve hareketli levhalardan oluşur. Kalınlığı 6 ila 70 km arasında değişir. Kıtasal kabuk ve okyanusal kabuk olarak ikiye ayrılır.
Kıtasal kabuğun kalınlığı 20-90 km arasındadır ve ortalama yoğunluğu 2,7 gr/cm3
tür. Silis ve alüminyum içeriği bakımından zengindir. Okyanusal kabuk ise kıtasal kabuğa göre daha incedir. Kalınlığı 5-10 km dir ve kıtasal kabuğa göre daha yoğundur. Koyu renkli bazik, ultrabazik mağmatik kayaçlardan oluşur.

Depremi yaratan ve birikmiş enerjinin büyük bir kısmının boşaldığı ve genellikle kırılmanın oluştuğu ilk anda gerçekleşen depreme ana şok denir.

A. Kökenlerine göre deprem sınıflaması
Depremler kökenlerine yani oluşum mekanizmalarına göre 5 gruba ayrılır. Bunlar;
• Tektonik Depremler,
• Volkanik Depremler,
• Çöküntü Depremleri,
• Yapay Depremler (İnsanların neden olduğu depremler, nükleer patlatmalar vb)

Asismik Bölgeler;

• Kanada Kalkanı
• Brezilya
• Orta Avustralya
• Kuzey Almanya
• Kuzey Rusya
• Sibirya