Envanter Kavramı ve Envanter Yönetimi

İhtiyaç duyulana kadar muhafaza edilen her türlü malzeme “stok” olarak adlandırılır. Bütün işletmeler stok bulundururlar. İşletmelerin türüne göre bulunan stoklar farklılaşır.

Envanter kavramı ise genellikle, stoklarda yer alan malzemelerin tamamını ifade etmek için kullanılmaktadır. İşletme içindeki her stok kalemi işletme envanteridir. Fakat her envanter stok değildir. Çünkü envanter listelerine tüm stoklara ek olarak işletmedeki makine, teçhizat, demirbaş gibi tüm ekipmanlar da dahildir.

A) İşlem Öncesi Stoklar: Bir ürünün elde edilmesinde kullanılan gerekli bileşenlerin işlenip ürüne dönüşmesinden önceki durumunu ifade eder.
1. Hammaddeler: Üretim sürecinde kullanılan ilk madde ve malzemelerdir. Hammaddelerin belirli bir ürünün parçası haline gelebilmeleri için
işlemden geçmeleri gerekir. 
2. Yedek parçalar: Üretim sürecinde kullanılan makine ve teçhizatın işlemez duruma gelen bölümlerinin yerine konulacak parçalardır.
3. Satın alınan montaj parçaları: Ürünleri oluşturan kısımların birleştirilmesi ve ürünlerin tamamlanması için kullanılan parçalardır. 
4. İşletme malzemeleri: İşletmelerin faaliyet ve üretim işlemlerinin yürütülmesi amacıyla kullanılan ve mamul bünyesine girmemekle beraber hammaddelerin mamullere dönüşmesinde rol oynayan esas ve yardımcı maddeler dışındaki maddi unsurlardır. 
B) Yarı mamuller (üretim aşamaları arasındaki parçalar): Daha önceden üretim sürecine girmiş veya üretilmekte olan fakat kullanılabilir mamul hâline gelmemiş maddelerdir. Yarı mamuller, üzerlerinde yapılması gereken işlemler henüz tamamlanmamış olan ve iş istasyonları arasındaki ara depolarda tutulan varlıklardır. 
C) Mamuller (tamamlanmış ürünler): Üretimi tamamlanmış, satışa hazır olan ürünlerdir. Bir işletmenin mamulü, başka bir işletmenin hammadde, dikkat yardımcı madde veya malzemesini oluşturabilir

Üretim süreci içindeki durumlarına göre yapılan envanter sınıflandırılması şu şekildedir:
A. Dağıtım envanterleri: Üretim kaynağı ile tüketici arasında taşınan miktarı karşılamak amacı ile oluşturulan stoklardır. Hareket stokları olarak da adlandırılırlar.
B. İşletme envanterleri: Çeşitli amaçlarla işletmelerde bulundurulan ve belirli fonksiyonlara sahip stok kalemlerinin yer aldığı envanterlerdir:
1. Emniyet (güvenlik) stokları: Stoksuzluk olasılığına karşı emniyet sübabı olarak tutulan ek stoklardır.
2. Beklenilen veya mevsimsel dalgalanmalara karşı koruyucu stoklar: Tahmin stoku veya mevsim stoku olarak da adlandırılırlar. 
3. Devre (çevrim) stokları: Verilen iki sipariş arasındaki zaman zarfında ortalama talebi karşılamak üzere bulundurulan stoktur. Çevrim stokları, satın almalar genellikle partiler hâlinde gerçekleştiği için ortaya çıkarlar. 

İşletmeler açısından envanter çeşitli işlevlere sahiptir. Söz konusu işlevler şunlardır:
• Maliyetlerin en aza indirgenmesine yardımcı olma
• Müşterilere sunulan hizmetlerin istenilen seviyede olmasını sağlama
• İşletmede birbirini takip eden işlemler arasındaki bağımlılığın azaltılmasına yardımcı olma
• Üretimin dengelenmesine ve sermaye gereksinimlerinin azaltılmasına yardımcı olma

İşletmeleri envanterlerinde makul düzeyde stok bulundurmaya zorlayan unsurlar aşağıda gibi sıralanabilir:

Belirsizlik Faktörü: Talep tahminlerindeki hatalar, krizler, değişken üretim, yüklemedeki gecikmeler gibi işletmenin karşılaşabileceği birçok belirsizlik
talep ve tedarik arasındaki dalgalanmaları artırarak üretimin kesintiye uğraması, üretim araçlarının atıl kalması, potansiyel satış imkânlarının kaçırılması gibi riskleri ortaya çıkarmaktadır. 

Talepteki Dalgalanmalar: Bir işletmede stok bulundurmanın temel nedenlerinden en önemlisi arz ve talep arasındaki uyumsuzluktur. 

Tedarik Sürecine İlişkin Olası Aksaklıklar: İşletmeler tedarikçiye sipariş ettikleri
malların tesliminde gecikmelerle karşılaşabilmektedir. Teslimat zamanından sapmalar, sipariş edilen ürünün tedarikçinin stoklarında bulunmamasından kaynaklanan beklemeler, sipariş belgelerinin kaybolması, yanlış veya kusurlu mal gönderilmesi gibi birçok farklı nedenle sipariş edilen malların işletmeye ulaşması gecikebilmektedir.

Miktar İskontosu Avantajlarından Yararlanma ve Daha Düşük Sipariş Maliyeti:
Üreticiler genellikle yüklü miktarlarda alımlar yapan müşterilerine çeşitli iskontolar uygularlar. İşletmeler bu fiyat avantajlarından faydalanabilmek için mal alımlarını yüklü miktarlarda gerçekleştirme yoluna giderler.
Bunun yanı sıra, sipariş usulü ile çalışan işletmeler için her siparişin, sipariş miktarından bağımsız bir sabit maliyeti vardır. 

Değişen Pazar Koşullarına Uyum Sağlama: İşletme yöneticileri pazarda koşullarında meydana gelebilecek değişikliklere karşı hazırlıklı olmak için
tedbirler almak durumundadırlar. Bu bağlamda, işletmeler ihtiyaç duydukları malların fiyatlarında ani yükselişler meydana gelebilmesi, söz konusu malların üretiminde darboğazlar yaşanması ve temin edilmesinde güçlüklerle karşılaşılabilmesi gibi olası değişimlerin yaratacağı olumsuzlukların
etkisini azaltabilmek için belirli miktarlarda stok bulundururlar.

 İşletme Faaliyetlerinin Sürekliliğini Sağlama: Üretim sürecinde aksaklıklar yaşanmaması için işletmede belirli miktarda stok bulundurulması gerekmektedir. Stoksuzluk nedeniyle üretim sürecinde meydana gelecek aksamalar işletme maliyetlerinin artmasına neden olacaktır. Kapasite planlamasını ve üretim çizelgesini her daim işler halde tutabilmek için hammaddelerin, montaj parçalarının ve diğer parçaların ihtiyaç duyulduğunda kullanılabilmesi için hazır bulundurulması gerekmektedir.

Firma Prestiji: İşletme bünyesinde belirli düzeylerde envanter bulundurulması müşteri ihtiyaçlarının tam zamanında ve eksiksiz karşılanabilmesini sağlayacağından işletme, müşterinin zihninde güvenilir ve güçlü bir imaj çizecektir. Müşteri, ihtiyaç duyduğu ürünlerin ihtiyaç duyduğu zamanda firma tarafından temin edileceğine dair güçlü bir inanca sahip olacaktır.

Envanter Yönetimi; gereksinimlerin karşılanması için elde bulundurulması gereken varlıklar arasında denge kurmak amacıyla yapılan planlama, örgütleme ve kontrol işlemleridir. Envanter yönetimi sadece üretim fonksiyonu
açısından değil, pazarlama ve finansman fonksiyonları açısından da önem taşır. Envanterde bulunan stok kalemleri, müşteriye verilen hizmeti sağlamaları nedeniyle pazarlama fonksiyonunu, stoklara bağlanan fonlar açısından finansman fonksiyonunu, üretimin kararlı ve verimli bir şekilde sürdürülmesi açısından üretim fonksiyonunu ilgilendirir. Bu bağlamda, envanter yönetimi işletme içinde her birimin yöneticisini ilgilendiren bir konudur.

Envanter yönetiminin öncelikli amaçları;

(i) müşteriye sunulan hizmetlerin seviyesini yükseltmek

(ii) hammadde, yedek parça ve benzeri stok kalemlerinin eksikliği nedeniyle işletmenin üretim sürecinde aksaklıkları en aza indirgemek

(iii) satın alma ve üretimin verimliliğini artırmak,

(iv) envantere bağlanan sermaye yatırımlarını aşağıya çekmek

(v) kârlılığı en yüksek seviyeye çıkarmaktır.

Etkin bir envanter yönetimi birbiriyle bağlantılı şu yedi adımın uygulanmasını gerektirmektedir:

1. İsabetli satış tahminlerinde bulunulması

2. İşletme envanterinin müşteri taleplerini zamanında ve tam olarak karşılamasını sağlayacak bir plan geliştirilmesi

3. İhtiyaç duyulan ticari emtianın ihtiyaç duyulduğu anda temin edilebilmesi için kritik öneme sahip tedarikçilerle ilişkiler kurulması

4. Gerçekçi stok devir hızı hedefleri belirlenmesi

5. Gerçek envanter bulundurma (taşıma) maliyetinin hesaplanması

6. İşletmede kritik envanter kararları alabilmek için gerekli olan kesin verileri sağlayacak etkin bir bilgi sisteminin kullanılması

7. İşletme çalışanlarına envanter kontrol
sistemlerinin nasıl çalıştığının öğretilmesi ve böylece işletme envanterinin yönetilmesinde rol almalarının sağlanması

Etkin bir envanter sisteminde her departmanın, özellikle de üretim planlama
ve satış departmanlarının rolü vardır. Envanter yöneticileri hem talebi karşılayacak kadar stok bulundurmaya hem de en düşük stok maliyetlerini sağlamaya çalışırlar. Düşük stok maliyetleri ile birlikte müşteri tatmini sağlayacak şekilde stoklar izlenirken ve planlanırken, üretim öncesi ve sonrası
aşamaların, üretim süreci ile birlikte ele alınması gerekmektedir. 

Lojistik; müşteri gereksinmelerini karşılamak üzere, üretim ve tüketim noktaları arasındaki mal, hizmet ve ilgili bilgilerin ileri ve geri yöndeki akışının ve depolanmasının etkin ve verimli bir şekilde planlanması, uygulanması ve kontrolünü kapsayan tedarik zinciri süreci aşamasıdır

Tedarik zinciri, tedarikçi ile başlayıp müşterilere kadar uzanan; hammaddenin temin edilmesi, üretim sürecinde ürüne dönüştürülmesi ve müşterilere ulaştırılması faaliyetlerinin bütününü kapsayan bir organizasyondur. Tedarik zincirinde ürün, fatura, teslimat, sipariş, finansal akış (para akışı) gibi farklı akışlar gerçekleşmektedir. Geleneksel tedarik zinciri yaklaşımlarında yalnızca envanter akışı ve bilgi akışı görülürken modern tedarik zinciri modellerinde para akışı da yer almaktadır.

“Tedarik Zinciri Yönetimi” hammaddelerin tedarikçiden alınmasından son montaja, ürünün depolara ve perakendicilere dağıtımına ve nihai müşterilere ulaştırılmasına kadar olan tüm bilgi akışının ve materyallerin yönetimidir. Materyallerin taşınması ve depolanması sorumluluğunun lojistik veya
tedarik zinciri yönetimine ait olmasının yanı sıra, envanter yönetimi bu kapsamlı fonksiyonun önemli görevlerinden biri olarak ortaya çıkmaktadır

Tedarik zinciri açısından envanter yönetimi, envanterin işletme ağına ilk girişinden son kullanıcının eline teslim edilmesine kadar olan tüm süreçlerin
envanter planlamasını ve kontrolünü kapsamaktadır. Envanter yönetiminin tedarik zincirinde başlangıç noktası müşteri talebidir. Arz ve talep arasındaki
uyumsuzluk nedeniyle bütün tedarik zinciri boyunca envanter bulunması kaçınılmazdır. Tedarik zincirinin bütününe yayılmış olan envanter tedarikçiler,
üreticiler, dağıtımcılar ve perakendeciler tarafından tutulan hammadde, yarı mamul ve mamul stok kalemlerinden oluşmaktadır. Stoklar, tedarik zincirindeki en önemli maliyet unsurlarından biridir. Stoklar ayrıca, tedarik zincirinin ihtiyaca hızlı şekilde cevap verebilme becerisi üzerinde de büyük etkiye sahiptir.

Malzeme Akış Zamanı, malzemelerin tedarik zincirine girdiği nokta ile tedarik zincirinden çıktığı nokta arasında geçen süredir.

Satış noktası terminalleri, işletmenin farklı satış mağazalarına ait satış verilerinin işletme merkezindeki bilgisayara aktarılmasını sağlayan elektronik bilgi sistemleridir. Satış noktası terminalleri aracılığıyla merkez bilgisayara aktarılan veriler sayesinde işletme yönetimi hangi stok
kalemlerinin hızlı tükendiğini, hangilerinin daha az satıldığını veya satılmayan stok kalemlerinin hangileri olduğunu açıkça görebilmektedir.

Emniyet Stoku; tedarik süresi ve tüketim (üretim, satış) hızında ortaya çıkabilecek beklenmeyen durumlar sonucunda stoksuz kalma durumuna düşmemek için tutulan stok miktarıdır. Talepteki belirsiz
 eğişimlere karşısında talebi yine de karşılayabilmeye yönelik stok olarak da tanımlanır. Optimal güvenlik stoku düzeyinin belirlenmesinde, geçmiş veriler ve öngörülen hizmet düzeyi dikkate alınır.

Başarılı bir envanter yönetimi maliyetlerin azalmasına, satışlardan elden edilen
kazançların ve dolayısıyla işletmenin kârlılığının artmasına, müşteri memnuniyetinin artmasına, piyasa koşullarına uyum sağlanmasına yardımcı olmaktadır

Tam Zamanında Üretim, işletmelerde üretimde etkinliği ve verimliliği artırmak
için geliştirilen ve sıfır stoku hedefleyen bir envanter stratejisidir.Ancak, yetersiz nakit akışlarına sahip işletmelerde ve departmanları arasında bilgi aktarımı, önemli tedarikçilerle elektronik ağlar üzerinden bilgi paylaşımı, tedarik süresi, temin edilen malzemelerin kalitesi gibi konularda yeterli kontrol gücüne sahip olmayan işletmelerde envanter bulundurulmasının
önemi oldukça fazladır. Ayrıca, arz ve talep arasında kısa
dönemdeki belirsizliklerden kaynaklanan sürekli farkların
olması, her işletme için (tam zamanında üretim felsefesiyle
çalışan işletmeler de dahil olmak üzere) envanterlerinde belli oranda stok bulundurmayı gerekli kılmaktadır. 

Envanter, satın alma emirlerinin hazırlanması, siparişlerin verilmesi, teslimat
zamanlaması ve biçiminin kontrol edilmesi gibi satın alma sürecinde
gerçekleştirilecek işlemler için ihtiyaç duyulan zamanı sağlar.
Tedarik sürecine ilişkin belirsizliklere karşı işletmeyi korur

Bu noktada envanter, tedarikçilerle satın alma işlemleri gerçekleştirilirken, planlama ve üretim için gereken zamanı sağlar. Üretim hattında ortaya çıkabilecek âtıl zamanları (çalışılmayan süreleri) ortadan kaldırarak, üretimde süreklilik sağlar. 

Envanter, üretim işlemleri devam ederken, pazarlama faaliyetlerinin elde hazır
bulunan (satışa hazır) mamullerle yapılmasına olanak tanır.