DAVRANIŞ VE ÖĞRENME SORUNU OLAN ÇOCUKLARIN EĞİTİMİ

Doğal öğretim yöntemleri yetişkin yönlendirmeli, yüksek düzeyde yapılandırılmış geleneksel öğretim düzenlemelerine kıyasla daha yavaş edinimle ancak, daha yüksek düzeyde genelleme ile sonuçlanmaktadır. Doğal öğretim yöntemlerinde öğretim, ortamda tipik olarak gerçekleşen etkinlikler sırasında ya da doğal olarak ortaya çıkan etkinler arası boşluklarda gerçekleştirildiği için sınıfta geniş çaplı değişiklikler yapmayı gerektirmemektedir. Ayrıca, anne babalar da bu yöntemleri kullanarak çocuklarına yaşam rutinleri içinde bazı becerileri kazandırabilmektedir.

Doğal öğretim yöntemlerinde rutinler, günlük etkinlikler ve oyun öğretimin biçimlendirilmesinde kullanılır: Doğal öğretim yöntemleri isminde barındırdığı
“doğal” sözcüğü nedeniyle gelişigüzel sunulan öğretim olarak düşünülmemelidir. Doğal öğretim yöntemlerinde çocuğun yaşamındaki rutinler, günlük etkinlikler ve
oyun öğretimin biçimlendirilmesinde kullanılmalıdır. Örneğin, öğretmen top yuvarlama oyunu sırasında farklı büyüklükte, renkte ve materyalden üretilen toplar
kullanarak büyük-küçük, renk kavramlarına ve topun üretildiği materyalin cinsinin ne olduğuna ilişkin öğretim sunabilir. Görüldüğü gibi, burada bir gelişigüzellik yoktur aksine öğretmen oyun saati içinde ciddi bir planlama yaparak öğretimi biçimlendirmektedir. Doğru yanıt C'dir.

Doğal öğretim yöntemleri arasında bazı farklılıklar olmakla birlikte, bu yöntemlerin paylaştığı ortak noktalar da bulunmaktadır. Doğal öğretim yöntemlerinin genellikle ortak ögeleri şu biçimde açıklanabilir:

Doğal öğretim yöntemlerinde çocuğun ilgileri ve liderliği izlenir.

Doğal öğretim yöntemlerinde rutinler, günlük etkinlikler ve oyun öğretimin biçimlendirilmesinde kullanılır.

Doğal öğretim yöntemlerinde davranış sonrası uyaranlar/pekiştireçler gerçekleştirilmekte olan etkinlikle ilişkili biçimde davranışın doğal sonucu olarak ortaya çıkar ve öğrenciye sunulur.

Doğal öğretim yöntemlerinde öğretim değişik koşullar altında (örneğin, değişik
ortamlarda değişik araç-gereçler ve kişilerle, değişik zamanlarda ve değişik olaylar bağlamında) gerçekleştirilir.

Etkinlik temelli öğretim kavramsal temellerini sosyal psikoloji, gelişim psikolojisi, bilişsel psikoloji, dil ve konuşma patolojisi gibi farklı disiplinlerden yararlanarak oluşturan ve uygulama ortamlarında davranışsal yaklaşımın ifade ettiği öğrenme ilkelerini kullanan bir doğal öğretim yaklaşımıdır. Yaygın olarak gelişimsel gerilik gösteren ya da risk altında olan erken eğitim dönemindeki çocukların
eğitiminde kullanılmaktadır. Uygulamalı davranış analizi ilkelerini doğal ortamlarda, doğal olarak ortaya çıkan davranış öncesi ve sonrası uyaranlar aracılığıyla kullanan etkinlik temelli öğretimin dört ana unsuru bulunmaktadır (Bricker, Pretti-Frontczak ve Mc Comas, 1998). Bu unsurlar; (a) etkinlik temelli öğretimde çocuk tarafından başlatılan etkileşimler kullanılması, (b) öğretimin rutinlerin, planlanmış ya da çocuk tarafından başlatılan etkinliklerin içine gömülmesi, (c) çevre ve davranışla doğal ve anlamlı bir ilişki içinde olan davranış öncesi ve sonrası uyaranların kullanılması, (d) işlevsel ve genellenebilir becerilerin öğretiminin hedeflenmesidir.

Fırsat öğretimi yaygın olarak sosyal etkileşim ve iletişim becerilerinin öğretiminde kullanılır. Üzerinde çalışılmakta olan beceriler  öğrencinin ilgileri ve liderliği izlenerek doğal olarak gerçekleşen günlük etkinlikler, rutinler sırasında ya da yapılandırılmamış oyun ortamında öğretilir.  Çocuğa iletişim becerilerini öğretmek için çocuğun kendi ilgilerinden yararlanılır. Okul ortamlarında kullanılabileceği gibi, ev ya da toplum merkezli ortamlarda anne babalar tarafından da kolaylıkla kullanılabilecek bir öğretim uygulamasıdır.

Çevre ve davranışla doğal ve anlamlı bir ilişki içinde olan davranış öncesi ve
sonrası uyaranlar kullanılması "etkinlik temelli öğretimin bir özelliğidir. Doğru yanıt A'dır.

Fırsat öğretimi ile öğretim denemelerinin gerçekleştirilmesinde izlenmesi önerilen basamaklar:

Doğru yanıt B'dir.

Çocuğun bulunduğu çevrede düzenli bir şekilde gerçekleşmekte olan okula ya da sınıfa geliş, kahvaltı saati, kahvaltının ardından el yıkama, diş fırçalama, oyun saati, okuldan ayrılış gibi rutinler sırasında belli becerilerin öğretilmesine Öğretimin rutinlerin içine gömülmesi denir. Doğru yanıt A'dır.

Öğrencinin öğrendiği becerileri öğretim koşulları dışında da kullanabilmesi önemlidir. Bu nedenle, etkinlik temelli öğretim uygulamalarında öğrencinin değişik koşullar altında kullanarak bağımsız yaşamına katkı sağlayabilecek beceriler hedef davranış olarak belirlenmekte ve öğretilmekte; ayrıca, öğrencilerin öğrendikleri becerileri öğretim koşulları dışındaki koşullara genellemelerini sağlamaya dönük öğretimsel düzenlemeler yapılmaktadır. Etkinlik temelli öğretim uygulamalarında öğrenciye sadece masa başında birebir öğretim düzenlemesiyle hayvanların birer resimlerini göstermek yerine, öğretim sınıftaki öykü etkinliği sırasında öyküde yer alan hayvan resimleriyle, oyun odasındaki oyun etkinlikleri sırasında hayvan maketleriyle ve oyuncaklarla, okul gezisi sırasında gidilen çiftlik ya da hayvanat bahçesinde gerçekleştirilir. Doğru yanıt D'dir.

Gömülü öğretim uygulamalarında, öğretim denemeleri çok kısa aralıklarla birbiri ardına sunulur, ortamda tipik olarak gerçekleşen etkinlikler arasında ya da doğal olarak ortaya çıkan etkinler arası boşluklara dağıtılır. Doğru yanıt C'dir.

Gömülü öğretim, doğal öğretim yöntemlerinin tüm unsurlarını kullanmak yerine sadece rutinlerin, günlük etkinliklerin ve oyunun öğretim bağlamı
olarak kullanılması özelliğine odaklanılır. Doğru yanıt E'dir.

Nesneleri, kavramları doğal ortamında öğretmek amacıyla çocuğun çiftlik, hayvanat bahçesi, AVM gibi ortamlara götürülmesi, etkinlik temelli öğrenmeye bir örnektir. Doğru yanıt D'dir.

Henüz sesleri ya da sözcükleri taklit etme becerisine sahip olmayan bir çocuk için iki sözcüklü cümlecikler kurarak nesne istemek gibi bir hedef davranış belirlemek, eğitimcinin Fırsat öğretiminin uygulanmasında öğrencinin öğretilmesi planlanan hedef davranış için gerekli ön koşul becerilere sahip olup olmadığı değerlendirilmeyi göz ardı ettiği anlamına gelir. Doğru yanıt 'dır.

Fırsat Öğretimi İle Öğretim Sunmaya Başlamadan Önce Neler Yapılmalı?

Doğal öğretim yöntemlerinde çocuğun ilgileri ve liderliği izlenir: Doğal öğretim
yöntemleri kullanılırken öğretilmek istenen hedef davranışa ilişkin bir ilgisi olmasına dikkat edilir. Çocuk hedef davranışla ilgili değilse, ilgisini yöneltmesi için yönlendirilir. Ayrıca, öğretmen çocuğun liderliğini izlemelidir. Bir diğer deyişle, çocuğun ne istediği dikkatle gözlenmeli ve hedef davranış için girişimde bulunduğu an yakalanarak çocuğun süreci başlatması sağlanmalıdır.

Doğal öğretim yöntemlerinde rutinler, günlük etkinlikler ve oyun öğretimin biçimlendirilmesinde kullanılır: Doğal öğretim yöntemleri isminde barındırdığı
“doğal” sözcüğü nedeniyle gelişigüzel sunulan öğretim olarak düşünülmemelidir.
Doğal öğretim yöntemlerinde çocuğun yaşamındaki rutinler, günlük etkinlikler ve
oyun öğretimin biçimlendirilmesinde kullanılmalıdır. Örneğin, öğretmen top yuvarlama oyunu sırasında farklı büyüklükte, renkte ve materyalden üretilen toplar kullanarak büyük-küçük, renk kavramlarına ve topun üretildiği materyalin cinsinin ne olduğuna ilişkin öğretim sunabilir. Görüldüğü gibi, burada bir gelişigüzellik yoktur aksine öğretmen oyun saati içinde ciddi bir planlama yaparak öğretimi biçimlendirmektedir.

Hedef davranışların ve ön koşul becerilerin belirlenmesi: Fırsat öğretimi ile öğretim sunmaya başlamadan önce iletişimsel bir hedef davranış belirlenir. Öğretilmek üzere belirlenen hedef davranışlar öğrencinin gelişim düzeyi ve hâlihazırda sahip olduğu iletişim becerileri dikkate alınarak seçilmelidir.

Doğal öğretim yöntemleri yetişkin yönlendirmeli, yüksek düzeyde yapılandırılmış geleneksel öğretim düzenlemelerine kıyasla daha yavaş edinimle ancak, daha yüksek düzeyde genelleme ile sonuçlanmaktadır.

Gömülü öğretimle geleneksel ayrık denemelerle öğretim uygulamaları arasında
bazı benzerlikler bulunmaktadır. Örneğin, öğretim örneklerinin sunumu sistematik biçimde kontrol edilmekte ve öğretim süreci hedef davranışların edinimini sağlayacak biçimde şekillendirilmektedir. Ayrıca, geleneksel ayrık denemelerle öğretim uygulamalarında kullanılan sabit bekleme süreli öğretim, eş zamanlı ipucuyla öğretim, ipuçlarının giderek azaltılmasıyla öğretim gibi sistematik tepki ipucu uygulamaları gömülü öğretim yönteminde de kullanılmaktadır. Gömülü öğretim yöntemi ile geleneksel ayrık denemelerle öğretim uygulamalarının temel farkı ise, gömülü öğretim uygulamalarında öğretim denemelerinin çok kısa aralıklarla birbiri ardına sunulması yerine ortamda tipik olarak gerçekleşen etkinlikler arasında ya da doğal olarak ortaya çıkan etkinler arası boşluklarda dağıtılmasıdır.

Uygulamalı davranış analizine dayalı doğal öğretim yöntemleri arasında yer alan fırsat öğretimi yaygın olarak sosyal etkileşim ve iletişim becerilerinin öğretiminde kullanılmaktadır. Fırsat öğretimi uygulamalarında üzerinde çalışılmakta olan beceriler geleneksel yüksek düzeyde yapılandırılmış ve yetişkin yönlendirmeli öğretim uygulamalarının aksine masa başında ve yetişkin liderliğinde değil, öğrencinin ilgileri ve liderliği izlenerek doğal olarak gerçekleşen günlük etkinlikler, rutinler sırasında ya da yapılandırılmamış oyun ortamında öğretilir.

Hedef davranışların ve ön koşul becerilerin belirlenmesi sürecinde fırsat öğretimi ile öğretim sunmaya başlamadan önce iletişimsel bir hedef davranış belirlenir. Öğretilmek üzere belirlenen hedef davranışlar öğrencinin gelişim düzeyi ve hâlihazırda sahip olduğu iletişim becerileri dikkate alınarak seçilmelidir.