DAVRANIŞ VE ÖĞRENME SORUNU OLAN ÇOCUKLARIN EĞİTİMİ

Düzenli aralıklarla öğrenci gelişimini kaydetme aşamasında, hem çocuğun
gösterdiği gelişmeye yönelik hem de öğretim programının etkililiğine ilişkin bilgi
toplanır ve uygun kararlar alınır. Doğru cevap D şıkkıdır.

Tek-basamaklı davranışlar başlangıcı ve sona erişi kolayca ayırt edilebilen davranışlardır. Sözcük okuma, sıraya dokunma, çarpım tablosunu okuma tek basamaklı davranışlara örnek olarak verilebilir. Zincirleme davranışlar ise, birden fazla tek-basamaklı davranışın ard arda gelerek daha karmaşık bir davranış oluşturmasıdır. Davranış zincirleme bir davranış ise, zincirleme öğretimi yapılır. Zincirleme bir becerinin tamamlanması için o beceriyi oluşturan basamakların belirli bir sırayla yerine getirilmesinin öğretilmesidir. Zincirleme öğretimi sırasında beceri analizi kullanılır. Beceri analizi, bir beceriyi oluşturan her bir öğretilebilir basamağın davranışın oluşum hiyerarşisine göre sıralanmasıdır.  Beceri analizi geliştirildikten sonra davranışın nasıl öğretileceğine karar verilir. Zincirleme bir davranış üç biçimde öğretilebilir. Bunlar; (a) ileriye zincirleme, (b) geriye zincirleme ve (c) tüm basamakların bir arada öğretimidir. İleriye zincirlemede beceri analizinde yer alan ilk basamağın öğretimi ile öğretime başlanır ve her denemede yalnızca bir basamağın öğretimi hedeşenir. Basamaklarda öğrenme gerçekleştikçe bir sonraki basamağın öğretimine geçilir. Geriye zincirlemede, beceri analizinde yer alan son basamağın öğretimi ile öğretime başlanır ve her denemede yalnızca bir basamağın öğretimi hedeşenir. Basamaklarda öğrenme gerçekleştikçe bir önceki basamağın öğretimine geçilir. Geriye zincirleme ileriye zincirlemenin tam tersidir. Tüm basamakların bir arada öğretimi ise, her denemede beceri analizinde yer alan basamakların tümünün birden öğretilmesidir. Dolayısıyla doğru cevap A şıkkıdır.

İpuçları en az kısıtlayıcıdan en fazla kısıtlayıcıya göre sıralanacak olursa ilk sırada jestsel ipucu gelmektedir sonrasında bunu sözel ipucu, görsel ipucu, model ipucu ve tam fiziksel ipucu izlemektedir. Dolayısıyla en fazla kısıtlayıcı ipucu tam fiziksel ipucudur. Doğru cevap C şıkkıdır.

Öğrenmenin aşamaları edinim, akıcılık, kalıcılık ve genelleme olmak üzere
dört grupta toplanır. Edinim, çocuğun daha önce yapamadığı bir davranış ya da beceriyi belli bir doğrulukta yapabilir hale gelmesi olarak tanımlanmaktadır. Akıcılık, yeni öğrenilmiş bir davranışı ya da davranış zincirini çocuğun hızlı ve kolay biçimde yapması olarak tanımlanmıştır. Kalıcılık, öğretim sona erdikten sonra bireyin performansının süregelmesidir. Genelleme ise, çocuğun öğretim koşulları dışında diğer koşullarda da öğrendiklerini sergileyebilmesidir. Aşamalar arasında hiyerarşik bir ilişki yoktur. Diğer bir deyişle, bir davranışın kalıcılık ya da genelleme aşamasında sergilenebilmesi için akıcılık aşamasında sergilenmesine gerek yoktur. Bir davranışın akıcılığı kazanılmadan da kalıcılığı ya da genellenebilmesi olanaklıdır. Ancak, gözden kaçırmamamız gereken nokta tüm aşamalar için davranışın öncelikle edinim aşamasında kazanılması gerektiğidir.

Sabit bekleme süreli öğretimde beş tür tepki söz konusudur: (a) ipucundan önce doğru tepkiler: Öğrencinin kontrol edici ipucu sunulmadan önce doğru tepkide bulunmasıdır. (b) ipucundan sonra doğru tepkiler: Öğrencinin kontrol edici ipucu sunulduktan sonra doğru tepkide bulunmasıdır. (c) ipucundan önce yanlış tepkiler: Öğrencinin kontrol edici ipucu sunulmadan önce yanlış tepkide bulunmasıdır. (d) ipucundan sonra yanlış tepkiler: Öğrencinin kontrol edici ipucu sunulduktan sonra yanlış tepkide bulunmasıdır. (e) Tepkide bulunmama: Öğrencinin kontrol edici ipucu sunulduktan sonra hiçbir tepkide bulunmamasıdır. Diğer şıklarda verilen tepki ipucu yöntemlerinde ve uyaran ipucu yöntemlerinde 3 tür öğrenci tepkisi bulunmaktadır. Dolayısıyla doğru cevap E şıkkıdır.

Programı planlama ve uygulama aşamasında çocuğun özellikleri, davranış ve öğrenme sorunu, yetersizliği dikkate alınarak çocuğa nasıl bir öğretim sunulacağı ve ne şekilde uygulanacağı belirlenir.

Yalınlık ilkesi bir davranış ya da becerinin öğretiminde iki ya da daha fazla sayıda eşit derecede etkili (işe yarayan) yöntem söz konusu olduğunda öğretmenin uygulaması en yalın ve kolay olan yöntemi seçmesidir. Böylece, öğretmen kolay olan yöntemi daha doğru bir biçimde ve daha az çaba sergileyerek kullanabilir.

Kısıtlayıcılık ilkesine göre ipucu türleri sıralamasına göre en az kısıtlayıcıdan en kısıtlayıcıya doğru gidildiğinde sıralama jestsel ipucu, sözel ipucu, görsel ipucu, model ipucu, tam fiziksel ipucu şeklindedir. Dolayısıyla en kısıtlayıcı ipucu türü tam fiziksel ipucudur.

Model ipucu: Çocuktan yapması ya da söylemesi beklenen davranışı öğretmen, akran ya da bir başkasının sergilemesi biçiminde sunulur. Öğretimin ilk başlarında öğretmenin kendisinin bu davranışa model olması, davranışı sergilemesi, uygundur. Model ipucunun etkili olabilmesi için çocuğun taklit etme becerisinin olması gerekir. Taklit becerisi olmayan bir çocukta öncelikle basit taklit becerilerinin öğretimi çalışılmalıdır.

İpucu çocuğu destekleyici biçimde ve öğretim atmosferi içinde sunulmalıdır: ipucu çocuğu eleştirir biçimde değil destekleyici biçimde sunulmalıdır. Çocuk kendisine sunulan ipucunun yardımıyla davranışı doğru yapabileceğine, dolayısıyla pekiştireç alabileceğine ilişkin bir görüş kazanmalıdır. İpucu gelişigüzel biçimde sunulmamalıdır.

İpuçlarının gereğinden fazla kullanılması çocukta hiç istenmeyen bir durum olan ipucuna bağımlılık yaratmaktadır.

Uyarana şekil verme yöntemi uyaran ipuçları yöntemleri arasında yer alır. Dolayısıyla tepki ipucu yöntemlerinden biri değildir.

Öğretimi kaydetme sistematik öğretimin önemli bir bölümüdür. Çocuktaki ilerlemeyi ölçmek için sistematik olarak kayıt tutmak dolayısıyla da kayıt tekniklerinin neler olduğunu bilmek gereklidir. Sıklık, süre, zaman aralığı ve anlık zaman örneklemi olmak üzere dört temel kayıt tekniği vardır. Sıklık kaydında davranışın her oluşumunda kaydedilmesidir. Süre kaydında davranışın her oluşumunda ne kadar sürdüğü ya da toplam oluflumda ne kadar sürdüğünün belirlenmesidir.
Zaman aralığı kaydında davranışın belirli bir zaman aralığında, örneğin 40 saniyelik zaman aralıklarında, gerçekleştirilip gerçekleştirilmediğinin kaydedilmesidir. Anlık zaman örneklemi ise, belirlenen zaman aralıklarının sonunda davranışın gerçekleşip gerçekleşmediğinin kaydedilmesidir.  Soruda öğrencinin her parmak kaldırma davranışı sayılarak kayıt edildiği için sıklık kaydı doğru cevaptır. Doğru yanıt C şıkkıdır.

Öğretimde çocuğun öğrenmesini sağlamak, kolaylaştırmak için çocuk doğru tepkide bulunduktan sonra pekiştirme sunmak çocuğu öğrenmeye teşvik eden, bir diğer deyişle çocuğun öğrenmeye ilişkin motivasyonunu sağlayan uygulamadır. Motivasyon çocuk tepkide bulunmadan önce de araç-gereçleri, ortamı vb. bileşenleri ilginç kılmak (çevresel düzenleme) yoluyla sağlanır. Sistematik öğretimde çevresel düzenlemeler öğretimin çocuk için ilginç hale gelmesini sağlayarak hedef davranış ya da becerinin öğrenilmesini kolaylaştırmaktır. Bu amaçla öğretimin bağlamında, araç-gereçlerde ve öğretimin sunuluş biçiminde düzenlemeler yapılabilir. Öğretimin nerede, ne zaman, niçin ve kiminle yapılacağı öğretimin bağlamını oluşturur. Bu değişkenler ne kadar doğal olursa küçük yaştaki çocukların öğretilmesi hedeflenen davranışa ilişkin ilgilerinin de o kadar arttığı bilinmektedir. Giyinme soyunma becerilerinin spor salonuna giderken öğretilmesi, kaşık, çatal, bıçak kullanarak yemek yeme becerisinin çocuğun aç olduğu beslenme saatinde öğretilmesi doğal öğretim ortamı ve zamanına ilişkin örneklerdir. Öğretimin niçin sunulduğu ise, öğretim etkinliklerinin çocuk için anlamlı kılınması yoluyla karşılanabilir. Bu amacı karşılayabilmek için işlevsel  bececerilerin öğretilmesi hedeflenmelidir. Yine giyinme becerilerinin öğretimini örnek verecek
olursak sınıfın bir köşesinde oturup giyinme soyunma becerisi çalışmak yerine çocuğun gereksinim duyduğu an olan sınıfa girme ve sınıftan ayrılma zamanlarında çalışılması bu öğretimi işlevsel ve anlamlı kılar. Öğretim bağlamında kiminle öğretim yapılacağı sorusunun yanıtı ise öğretmen, anne baba, çocuğa bakan diğer kişiler, kardeşler ve akranlardır. Araç-gereçlerde yapılan düzenlemeler ise, yaşa uygunluk, çocuğa çekici gelen malzemelerin kullanılması olarak özetlenebilir. Öğretim sırasında yeni ve farklı araç gereçler kullanmak da öğrencinin öğrenmeye ilişkin motivasyonunu artıracaktır.
Öğretimin sunuluş biçimi ise, öğretimin öğrenciye esas olarak eğlenceli olması anlamına gelmektedir. Eğlenceli olmasının yanı sıra öğretim öğrencinin ilgisini çekecek nitelikte düzenlenmelidir. Öğretimin eğlenceli olması aynı zamanda zorluk düzeyinin çocuk için uygun olması anlamına da gelir. Bir beceri ya da davranış çok zorsa, birden çok basamağı içeriyorsa beceri analizi geliştirilmesi önerilmektedir. Dolayısıyla şıklarda verilen çocuğa uygun diş macunu ve diş fırçası kullanımı ve çocuğun boyuna uygun lavabo kullanımı çevresel düzenlemeler altında araç-gereçlerin düzenlenmesine girmektedir. Yemekten sonra dişlerinin fırçalanması doğal öğretim bağlamında bir çevresel düzenlemedir. Beceri analiziyle zorluk düzeyini çocuğa uygun hale getirmek de çevresel bir düzenlemedir. Ancak davranıştan sonra pekiştirme yapılması davranıştan sonra yapılan bir teşvik olup çevresel düzenleme başlığı altında yer almaz. Dolayısıyla doğru cevap D şıkkıdır

İpuçlarını doğal ve öğretimsel ipucu olarak iki grupta toplamak söz konusu olabilir. Doğal ipucu, çevrede doğal olarak bulunan ve çocuğun istendik tepkide bulunmasını kolaylaştıran durumlardır. Doğal ipuçları çocuğun doğru tepkide bulunmasını sağlamaz; ancak, tepkide bulunması için uyarır. Öğretimsel ipuçları yeni bir davranışın öğrenilmesinde doğal ipuçlarının yetersiz olduğu durumlarda kullanılan ipuçlarıdır. iki tür öğretimsel ipucundan söz edilebilir: (a) kontrol edici ipucu, (b) kontrol edici olmayan ipucu. Kontrol edici ipucu çocuğun doğru tepkide bulunmasını kesinleştiren ipucudur. Okulöncesi dönemdeki bir çocuğun ayakkabısını bağlayabilmesi için tam fiziksel ipucu sunulması kontrol edici ipucuna örnek olarak verilebilir. Kontrol edici olmayan ipucu ise, çocuğun doğru tepkide bulunma olasılığını arttıran ancak kesinleştirmeyen ipucudur. ipucu bağımlılığı çocuğun doğal olarak ortamda bulunan uyarana tepkide bulunması yerine ancak ipucu sunulduğunda doğru tepkide bulunması olarak tanımlanır. Dolayısıyla doğru cevap B şıkkıdır.

Kısıtlayıcılık ve ılımlılık özel eğitim alanyazınında birbirleriyle ters ilişki içinde olan kavramlardır. Bir diğer deyişle biri artarken diğeri azalmaktadır. Kısıtlayıcılık, seçilen öğretim yönteminin çocuğun özgürlüğünü kısıtlaması olarak tanımlanır. Ilımlılık ise, çocuk bedeni üzerinde öğretim sırasında öğretmenin sahip olduğu kontrol edici güç olarak tanımlanır. Örneğin, öğretimde tam fiziksel ipucu kullanmak çocuk üzerinde öğretmenin en üst düzeyde kontrol gücüne sahip olması anlamına gelir. Dolayısıyla örnekte kısıtlayıcılık artarken ılımlılık azalmıştır. Yalınlık ilkesi bir davranış ya da becerinin öğretiminde iki ya da daha fazla sayıda eflit derecede etkili (işe yarayan) yöntem söz konusu olduğunda öğretmenin uygulaması en yalın ve kolay olan yöntemi seçmesidir. Böylece, öğretmen kolay olan yöntemi daha doğru bir biçimde ve daha az çaba sergileyerek kullanabilir. Çocuğun öğrenme geçmişini ve özelliklerini dikkate alma: Öğretmen (a) çocuğun geçmiş öğrenmelerinde ne tür pekiştireçlerin etkili olduğu, (b) çocuğun engellenme duygusunun öğrenmesinde ne şekilde bir etki yarattığı, (c) grup öğretiminin mi yoksa birebir öğretimin mi çocuk için daha uygun olduğu ve (d) akranlarıyla etkileşimin nasıl olduğu gibi konulara ilişkin bilgi toplamalı ve bu anlamda çocuğu değerlendirmelidir. Sosyal geçerlik, öğretilmesi planlanan hedef davranışın, bu davranışı öğretmek
için kullanılan yöntemin uygunluğu ve elde edilen ürünün öneminin ele alınmasıdır. Bu amaçla çocuk, anne baba ya da öğretmenden bilgi toplanarak öğretimin sosyal geçerliği değerlendirilmiş olur. Dolayısıyla doğru cevap E şıkkıdır.

Edinimi sağlama (a) öğretimin başında çocuğun öğretime dikkatini yöneltmesi sağlanarak, örneğin, Ayşe hazır mısın? Başlayalım mı?, (b) çocuğa, hedef uyarana sunduğu tepkiye ilişkin geri bildirim sunularak, (c) denemeleri ard arda sunarak ve (d) çocuk tepkide bulunmadan önce ipucu sunarak kolaylaştırılabilir. Akıcılığı kolaylaştırmak için en uygun yöntem çocuğun daha fazla alıştırma yapmasını sağlamak ve pekiştirmektir. Bu amaçla; (a) kısa alıştırma oturumları düzenlemeli, (b) gün içinde birkaç kez alıştırma oturumu düzenlemeli, (c) çocuğa her alıştırma oturumda yapabileceği en fazla sayıda deneme fırsatı sağlanmalıdır. Dolayısıyla doğru cevap D şıkkıdır.

Sistematik öğretim, öğretimin bir plana bağlı olarak yürütülmesidir ve pek çok unsuru
barındırır. Değerlendirme, ipucu sunma, pekiştirme, ipuçlarını silikleştirme,
kayıt tutma sistematik öğretimin önemli unsurlarındandır. E şıkkındaki ılımlılık ise öğretim planı hazırlanırken dikkat edilecek noktalardan biridir. Doğru cevap E şıkkıdır.

Öğretimin bir plana bağlı olarak yürütülmesine sistematik öğretim denir. Sistematik eğitim aynı zamanda tutarlı olmalıdır. Doğru cevap A şıkkıdır.

Özel gereksinime ya da yetersizliği olan çocuklar için öğretim yapılabilecek alanlar Özbakım becerileri, ev becerileri, toplumsal yaşam becerileri, serbest zaman etkinlikleri, iletildim becerileri, devimsel beceriler ve işlevsel akademik becerileri alanlarıyla sınırlıdır. Doğru cevap D şıkkıdır