DAVRANIŞ VE ÖĞRENME SORUNU OLAN ÇOCUKLARIN EĞİTİMİ

Davranış değiştirme etkinliklerinde başarının artmasına hizmet edecek iki temel ilkeden söz edilmektedir. Bunlar; (a) öğrencinin niçin bu şekilde davrandığını anlama ve (b) uygun olmayan davranışın yerine daha uygun olan aynı işleve hizmet eden davranışı kazandırmaktır. Buna göre davranış değiştirme etkinliklerinin en başında sorun davranışın temel nedenleri açıklanarak öğretime başlanmalıdır. Örneğin, Burcu sınıf içinde neden söz almadan konuşmakta? Duygu neden sınıf arkadaşlarının eşyalarını yere atmakta ve bağırmaktadır? Bu tür davranışların işlevsel değerlendirilmesine yer verilmelidir. Bu değerlendirme verilerine göre bireyselleştirilmiş davranış değiştirme planları geliştirilmelidir.

İşlevsel değerlendirme, davranış değiştirme planının etkili biçimde geliştirilmesine temel oluşturacak gerekli bilgiyi elde etme sürecidir. Etkili davranış değiştirme planının geliştirilmesi için işlevsel değerlendirme sürecinin beş temel adımının gerçekleştirilebilmesi gerekir. Bu adımlar; (a) sorun davranışın açık bir şekilde tanımlanması, (b) sorun davranışın günlük rutinlerdeki oluşum sıklığını, süresini ve yoğunluğunu belirleme, (c) sorunu etkileyen davranış öncesi ve sonrası uyaranları belirleme, (d) verilerin analizi ve denencelerin (hipotezlerin) oluşturulması ve (e)doğrudan gözlem tekniği ile  verilerin toplanmasıdır.

Bireyselleştirilmiş davranış değiştirme planının çocuk için gerekli olup olmadığına karar verirken şu sorulara yanıt aranmalıdır: (a) Sorun davranış öğretmenin kontrolü dışındaki etmenlerden mi kaynaklanmaktadır? (b) Çocuğun davranışı günlük etkinliklerin akışını bozuyor mu? (c) Çocuğun davranışı sınıf arkadaşlarının davranışlarından önemli derecede farklılık gösteriyor mu? (d) Çocuğun davranışı, kendine, personele, akranlarına ya da sınıf materyallerine zarar veriyor mu? (e) Çocuğun davranışı giderek daha fazla sayıda veya yoğunlukta mı gerçekleşiyor?

Rutin Etkinliklerin Akışında Bozulma

Davranış değiştirme planı geliştirmeye karar vermede göz önünde bulundurulacak bir başka etmen de, günlük sınıf etkinliklerinde çocuğun davranışlarında bozulma olup olmadığı ile ilgilidir. Örneğin, öğrencinin sınıfa geç gelmesi, grup öğretimi sırasında mutlaka öğretmenin yanına oturmak istemesi, etkinlik sırasında sık sık zamansız konuşması, ders anında hızla kapıyı çarpıp dışarı çıkması günlük etkinliklerde akışı bozmaktadır. Çocuğun davranışları günlük etkinliklerin akışını bozduğunda davranış değiştirme planı geliştirmek uygun olabilir.

Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği (2006)’ nde özel gereksinimi olan öğrenciler için Bireyselleştirilmiş Eğitim Programı (BEP) geliştirme biriminden söz edilmektedir. Yönetmeliğe göre bu birimde yer alması gereken kişiler okul yöneticisi, özel eğitim öğretmeni, rehber öğretmen, program geliştirmeci, sınıf öğretmeni, öğrencinin anne babası, uygunsa öğrencinin kendisidir. Bu birim, bireylerin gelişim özellikleri ve eğitim performanslarına göre bireyselleştirilmiş eğitim programı hazırlamakla görevli olduğu gibi, öğrencinin davranış sorunlarını önlemeye ve azaltmaya yönelik önlemler ile uygulanacak yöntem ve tekniklerin belirlenmesinden de sorumludur.

Davranış değiştirme planı geliştirirken ve uygularken izlenmesi gereken üç basamak bulunmaktadır. Bunlar; (a) davranış değiştirme planının hazırlanması, (b) davranış değiştirme planının uygulanması ve (c) uygulanan planın etkilerini değerlendirme ve gerekli değişiklikler yapmadır.

Yazılı davranış değiştirme planları genellikle birden fazla işleve hizmet eder (örneğin, uygulama rehberi, yöneticilik sorumluluğu). Aşağıda bu işlevlere yer verilmiştir.

Davranış değiştirme planının etkililiğini değerlendirmek için uygulamanın sürekli olarak izlenmesi ve verilerin toplanması gerekir. Davranış değiştirme sürecine başlamadan önceuygulama sırasında ve sonrasında toplanan veriler karşılaştırılarak hedef davranışın gerçekleşme düzeyini belirlemek mümkün olabilir. Bu amaçla değerlendirme planı hazırlanmalıdır. Planda şu ögelere yer verilmelidir: (a) Sorun davranışın nasıl, ne zaman, nerede ve hangi sıkılıkta ölçüleceğine karar verme, (b) verilerin kim tarafından ve nerede toplanacağını belirleme, (c) gerekli görüldüğünde risklerin kim tarafından ve nerede toplanacağını belirleme, (c) gerekli görüldüğünde davranış değiştirme planını gözden geçirme. Davranış değiştirme planının etkililiğini değerlendirmede önemli bir başka nokta da elde edilen bilgilerin ve verilerin sunumudur. Davranışta meydana gelen değişiklileri sunmanın en yaygın yolu elde edilen verileri grafiğe dönüştürmek ve görsel analizini yapmaktır.

Davranış Değiştirme Planı Hazırlama Gerekçesi

Can çok hareketli, meraklı bir çocuk. Davranış ve öğrenme sorunları var. Akranlarına göre sınıf seviyesinden daha düşük düzeyde performans göstermektedir. Can sınıf eşyalarını yere atma, masaya vurma ve bağırma davranışları göstermektedir. Bu davranışları bir ders süresince en az üç kez tekrarlanmaktadır. Bu davranışlar daha çok araç-gereç gerektiren sınıf etkinliklerinde, elde etmek istediği nesneler ve görevler verilmediği zaman ortaya çıkmaktadır. Can’ın sınıf eşyalarına ve arkadaşlarına zarar vermesi ve öğretim etkinliklerini engellemesi bu planın hazırlanma gerekçeleri arasındadır.

Kriz/Acil Durum İçin Hazırlık

Can’ın izin almadan eşyaları alma ya da yere atma davranışları sırasında arkadaşlarından sert tepkiler gelebilir. Arkadaşları eşyalarını vermek istemeyebilir. Can onları zorla almak isteyebilir. Bu sırada sınıf içinde istenmeyen olaylar olabilir. Böyle bir durumda sınıf öğretmeni Can’ı dışarı çıkarabilir, okul yönetimi ile görüşebilir.

Öğrencinin neden bu şekilde davrandığını anlama

Öğrencinin neden bu şekilde davrandığını anlama

Gözlem tekniği

Davranış yaşamı tehdit ediyor mu?

Davranış planının değerlendirilmesi

Davranış değiştirme planının hangi ortamlarda uygulanacağını belirlemek

Sorun davranışın işlevi

Sorun davranışın işlevi

Dersleri dikkatle takip etmesi

Öğrenci diğer arkadaşlarıyla sorunlarını konuşarak çözüyor