BİREYSELLEŞTİRİLMİŞ DAVRANIŞ DEĞİŞTİRME PLANI HAZIRLAMA VE UYGULAMA

Etkileşimin ön koşulu ise, öğretmenin sınıf içindeki davranışları ve öğrenmeyi yönetebilmesi, yani kontrol edebilmesidir. Davranışların ve öğrenmenin etkili ve verimli olarak kontrol edildiği sınıfta, öğrenciler öğretim amaçlarını gerçekleştirmekte ve amaçların gerçekleşmesini engelleyen davranışlarla daha az karşılaşmaktadırlar. Davranış kontrolü duruma, ortama, koşullara ve öğrenciye göre farklı tekniklerin kullanılmasını gerektirir.

• Sorun davranış öğretmenin kontrolü dışındaki etmenlerden mi kaynaklanmaktadır? • Çocuğun davranışı günlük etkinliklerin akışını bozuyor mu? • Çocuğun davranışı sınıf arkadaşlarının davranışlarından önemli derecede farklılık gösteriyor mu? • Çocuğun davranışı, kendine, personele, akranlarına ya da sınıf materyallerine zarar veriyor mu? • Çocuğun davranışı giderek daha fazla sayıda veya yoğunlukta mı gerçekleşiyor?

Davranış değiştirme hizmetlerinin planlanmasında ve uygulanmasında ekip başkanına büyük görevler düşmektedir. Ekip üyelerinden biri, özellikle okul yöneticisi bu görevi üstlenmektedir. Ekip başkanı davranış değiştirme toplantılarının verimli biçimde gerçekleşmesinden ve olumlu bir havanın sağlanmasından sorumludur.

Hangi sorunların acil durum olduğu • Uygulanacak acil durum sürecinin aşamaları • Uygulanan davranış değiştirme planını sonlandırmak için gerekli ölçüt • Acil durumla ilgili veri toplama süreçleri • Uygulanan sürece ve duruma ilişkin kime bilgi verileceği • Acil durum sona erdiğinde izleme sürecine ilişkin basamaklar

• İstenmeyen etkinlikten (örneğin, zor bir ödevden) kaçma • Başkalarının (örneğin, öğretmenin, arkadaşlarının) ilgisini çekme • Bir nesne ya da etkinlik elde etme duyusal uyaran (örneğin, hoşa giden dokunsal uyaran) elde etme

Sorunlu davranışlar, sağlık ve duyusal nedenlerden ya da ev ortamından kaynaklanabilir.

Bireyselleştirilmiş davranış değiştirme planı ile hedeflenen becerilerin çocuk için işlevsel olması davranış değişikliğinin diğer ortamlara genellemesini kolaylaştırır.

• Ekip üyelerinin katılımını sağlayacak önlemlerin alınmasından, • Çeşitli alanlardan gelen uzmanların iş birliği içinde çalışmasını sağlamaktan, • Ekip üyeleri ile birlikte etkili bir davranış değiştirme planı geliştirmekten, • Üyelerin bireysel gereksinimleri karşılanması için gerekli önlemlerin alınmasından sorumludur.

Öğretmen aşağıdaki soruları sormalıdır ve bu sorulardan birine bile evet yanıtı verirse, ayrıntılı davranış değiştirme planını geliştirmenin gerekli olduğunu düşünmelidir. • Davranış yaşamı tehdit ediyor mu? • Davranışın şiddeti gelecekteki öğrenmeyi engeller mi? • Davranış sınıfta gerçekleştirilen rutin etkinlikleri bozucu bir etki gösteriyor mu ya da davranışı değiştirmek için gösterilen çabalara rağmen davranış giderek kötüleşiyor mu? • Davranış diğer çocuklara, personele ya da materyallere zarar veriyor mu? • Davranış, çocuğun toplumsal ortamlarda kabul edilebilirliğini önemli derecede engelliyor mu?

Doğrudan değerlendirme tekniği ile sorun davranışın sıklığı, süresi ile sorun davranışın öncesi ve sonrasındaki olaylara ilişkin bilgiler elde edilmektedir.

Okulöncesi öğretmeni davranış değiştirme planının başlangıcında neye karar vermelidir?

Dolaylı değerlendirme teknikleri sorun davranışla ilgili bilgileri belirlemede hızlı ve kolay bir yoldur. Ancak elde edilen bilgilerin geçerliliği ve güvenirliği sınırlıdır.

Davranış değiştirme planı geliştirmek uygun olabilir.

Davranışın işlevsel değerlendirmesi genellikle belirli bir davranışın amaçlarını tanımlamak için çeşitli tekniklere ve stratejilere dayalı olarak, uygun davranış değiştirme planının belirlenmesine yardımcı olmaktır.

• Sorun davranışın yeterince açık yazılmasıdır. Tanım en az iki kişi tarafından aynı şekilde anlaşılmalıdır. • Sorun davranışın tanımında davranışın sınırları belirli olmalıdır. • Sorun davranışın tanımı gözlenebilir ve ölçülebilir terimlerle ifade edilmelidir

Öğretmenin en önemli görevlerinden biri öğrenim yaşantıları yoluyla öğrencilerin davranışlarında kalıcı değişiklikler meydana getirebilmektir.

Doğrudan veri toplama teknikleri arasında ise, ABC kaydı analizi ve işlevsel değerlendirmenin doğrudan gözlemi yer almaktadır.

Planda öğrencinin öğrenim gördüğü sınıf, öğrenci sayısı, izlenen program ve aldığı hizmetler varsa belirtilmelidir.

Bireyselleştirilmiş davranış değiştirme planında planın hazırlanma gerekçesi mutlaka yer almalıdır. Okulöncesi öğretmenleri davranış değiştirme planı hazırlarken, sorun davranışların çocuğun güvenliği, sağlığı ve yaşam biçimi üzerindeki etkilerini göz önünde bulundurmalıdır.

• Çocuğun günlük işlevlerine zarar verme • Sınıf içinde öğretim etkinliklerini sık sık aksatma ya da durdurma • Çocuğun yaşamında önemli bireyler olan anne baba, öğretmen ve akranları arasında önemli kaygılara neden olma

Temel amaç, öğrencinin var olan davranışının aynı işleve hizmet eden ve toplum tarafından kabul edilen davranışla nasıl yer değiştireceğinin belirlenmesidir.

Sorunlu davranış, sınıf öğretimini engeller ve öğretimin durmasına yol açabilir.

Sorun davranışların işlevlerini anlamak ve belirli bir bağlamda oluşan ve sorun davranışı etkileyen uyaranları tanımak davranışı değiştirme etkinliklerinin daha etkili ve verimli olmasına hizmet edebilir. Bu sürece işlevsel davranışsal değerlendirme denilmektedir.

Sorun davranışlar ev ortamındaki özelliklerden kaynaklanıyorsa, çocuğa özgü davranışlardan daha ziyade anne babanın davranışlarında ve ev ortamında değişikliklere gidilmesi beklenir. Ayrıca, öğretmenin kontrolü dışında olan etmenlerden bazıları psikolog, özel eğitim uzmanı, dil ve konuşma terapisti, doktor gibi uzmanlarla birlikte çalışmayı gerektirebilir. Davranış değiştirme planında sadece çocuktan beklenen değişikliklerle değil, çocuğun çevresinde etkileşimde bulunduğu kişilerde gerçekleşmesi gereken değişikliklerle de ilgilenilmelidir.

• Sorun davranışların işlevi yani öğrencinin niçin bu şekilde davrandığı ile ilgili bilgilerdir. • Sorun davranışların belirli bir bağlamda ortaya çıkmış olması ve bu bağlamda meydana gelen uyaranlardan etkilenmesidir.

Davranışın yoğunluğudur.

• Var olan sınıf ortamı ve ortam içinde öğretmen ve öğrencilerin davranışları • Davranışlarla baş edebilmesini kolaylaştıracak teknikler • Öğretmenlerin, aile üyeleri ve yöneticilerle iş birliği içinde hareket etmelerine dayalı sorun çözme için geliştirilen öneriler

Bireyselleştirilmiş Eğitim Programı

Davranış değiştirme ekibi oluşturulmalıdır. Ekipte kimlerin yer alacağı ve ekip üyelerinin rol ve sorumluluklarının neler olacağı belirlenmelidir.

• Okul yöneticisi • Özel eğitim öğretmeni • Sınıf öğretmeni • Rehber öğretmen • Anne baba • Öğrenci • Program geliştirmeci

İşlevsel değerlendirme, davranış değiştirme planının etkili biçimde geliştirilmesine temel oluşturacak gerekli bilgiyi elde etme sürecidir.

Kalıcı değişiklikleri, yani arzu edilen ve istenilen davranışları öğrencilere kazandırabilmek okulda ve sınıfta uygun öğretim yaşantıların düzenlenmesini gerektirir.

• Sorun davranışın açık bir şekilde tanımlanması • Sorun davranışın günlük rutinlerdeki oluşum sıklığını, süresini ve yoğunluğunu belirleme • Sorunu etkileyen davranış öncesi ve sonrası uyaranları belirleme • Verilerin analizi ve denencelerin (hipotezlerin) oluşturulması • Doğrudan gözlem tekniği ile verilerin toplanmasıdır.

• Öğrencinin niçin bu şekilde davrandığını anlama • Uygun olmayan davranışın yerine daha uygun olan aynı işleve hizmet eden davranışı kazandırmaktır.

Davranış değiştirme planı geliştirmeye karar vermede göz önünde bulundurulacak bir başka etmen de, günlük sınıf etkinliklerinde çocuğun davranışlarında bozulma olup olmadığı ile ilgilidir.

• Sorun davranışla yer değiştirmesi hedeflenen uygun davranışa ilişkin uzun ve kısa dönemli amaçları belirtmek. • Hedef davranışın öğretiminde kullanılacak öğretim tekniklerini belirtmek. • Hedef davranışı arttırmak, sorun davranışı azaltmak için kullanılması önerilen teknikleri açıklamak. • Fiziksel ortamda yapılacak değişiklileri belirlemek.• Davranış değiştirme planının hangi ortamlarda uygulanacağını belirlemek.

• Sıklığı • Süresi • Şiddeti • Gecikme süresi

Bireylerin gelişim özellikleri ve eğitim performanslarına göre bireyselleştirilmiş eğitim programı hazırlamakla görevli olduğu gibi, öğrencinin davranış sorunlarını önlemeye ve azaltmaya yönelik önlemler ile uygulanacak yöntem ve tekniklerin belirlenmesinden de sorumludur.

Davranışın gerçekleştiği zaman dilimidir.

Davranış sorunu olan öğrenci için işlevsel değerlendirme yapmalıdır.

gerekli görüldüğü takdirde dil ve konuşma terapisti, fizyoterapist, iş ve uğraşı terapisti ya da psikolog gibi ek personel de ekibe dahil edilmelidir.

İşbirliği için yakınlık, farklılıklara saygı gösterme ve etkileşim kurabilme önemli etmenlerdir.

Davranış öncesi ortaya çıkan olaylar ile davranışın başlaması arasında geçen zamandır.

Davranış değiştirme planında sorun davranışın nasıl ortadan kaldırılacağı ve yerine hangi davranışın kazandırılacağı yer almalıdır.

• Planın neden hazırlanması gerektiği • Genel öğrenme ortamı, • Sorun davranışın tanımlanması • İşlevsel değerlendirme sürecinden elde edilen verilerin özeti • Sorun davranışın yerine konabilecek alternatif davranışlar • Davranış değiştirme planında uygulanacak davranış teknikleri • Kriz/acil durum planı hazırlama

Öğrencinin sınıfa geç gelmesi, grup öğretimi sırasında mutlaka öğretmenin yanına oturmak istemesi, etkinlik sırasında sık sık zamansız konuşması, ders anında hızla kapıyı çarpıp dışarı çıkması günlük etkinliklerde akışı bozmaktadır.

Ekip üyeleri mümkün olduğu kadar okulöncesi eğitim dönemi ile ilgili bilgilere sahip olmalıdır. Ekip üyeleri işlevsel değerlendirme yapabilmek ve davranış değiştirme planını hazırlamak ve uygulamak için gerekli becerilere sahip olmalıdır. Örneğin, işlevsel değerlendirme tekniklerini kullanabilmeli, işlevsel analiz yapabilmeli ve uygun davranış değiştirme tekniklerini seçebilmeli ve kullanabilmelidir. Bu konularda bilgi ve becerileri yetersiz ise, eğitim almalıdır. Ayrıca, üyeler arasında iletişim kurabilmeli ve iş birliği içinde çalışabilmelidirler.

Anne baba ve okulöncesi öğretmeni arasında iş birliği kurulmalıdır.

Örneğin Can’ın sık sık sınıf eşyalarını yere atması, masalara vurması ve bağırmasının öğretim etkinliklerini engellemesi ve arkadaşlarına zarar veriyor olması, davranış değiştirme planın hazırlanmasını zorunlu kılmaktadır.

• Sorun davranış gerçekleştiği bağlam içinde ele alınmalıdır, • Sorun davranışı açıklarken tek bir davranışa odaklanmak yerine o davranışla aynı işlevi gören diğer davranışlara da odaklanmalıdır

Öncelikle anne baba, çocuğun toplumsal ortamlardaki becerileri, davranışları, kültürel değerleri, bireysel öncelikleri ve ilgileri hakkında bilgi sağlayıcı olabilir. Diğer taraftan sorun çözme sürecine katılım etkinliklerinde anne babanın hazır bulunuşluluğu, ilgilerindeki farklılık ve tercihleri de önemli olmaktadır.

• Anne-baba ve uzman iş birliğinde karşılıklı destek, birlikte karar verme, bilgi değişimi, karşılıklı saygı• Başarılı karar vermede öncelikli olarak uzman bilgisini dikkate alma • Çocuk için yapılan çalışmaların yararını doğrulama • Ev ortamında çocuk için verilecek eğitim hizmetlerine katkıda bulunmadır.

• Davranış değiştirme planının hazırlanması • Davranış değiştirme planının uygulanması • Uygulanan planın etkilerini değerlendirme ve gerekli değişiklikler yapma

Bireyselleştirilmiş davranış değiştirme planlarında, öğrenciden beklenen istendik değişikliklerin neler olduğu açıkça belirtilmelidir. Davranışın açıkça tanımlanması, gözlenebilir ve ölçülebilir terimlerle ifade edilmesi davranış değiştirme planının önemli adımlarından birini oluşturmaktadır. Sorun davranışın açıkça yazılması, öğrenci ile çalışan ekip üyelerine bilgi vermesi bakımından önemlidir. Ayrıca bireyselleştirilmiş davranış değiştirme planının etkililiğinin belirlenmesinde yapılacak değerlendirme sorun davranışların tanımlanmasını gerektirir.

Öğretmen çocuğun davranışının hangi sıklıkta, sürede ve yoğunlukta olduğunu değerlendirmek için çocuğu sınıf etkinliklerinde doğrudan gözleyebilir. Elde edilen verilere göre öğretmen, aynı yaştaki çocuklar için kabul edilebilir davranıştan farklılaşan davranışları tanımlayabilir. Örneğin arkadaşlarına vurma, eşyaları atma, zamansız konuşma bakımından dikkati çekecek kadar akranlarına göre farklılaşıp farklılaşmadığı araştırılabilir.

Belirli bir zaman içinde gözlenen davranış sayısıdır.

Dolaylı ve doğrudan değerlendirme teknikleri kullanılmaktadır.

Dolaylı değerlendirme teknikleri arasında derecelendirme ölçekleri, anketler, öğretmen, anne baba ve çocukla yapılan işlevsel değerlendirme görüşmeleri yer almaktadır.

• Sorun davranışın nasıl, ne zaman, nerede ve hangi sıkılıkta ölçüleceğine karar verme • Verilerin kim tarafından ve nerede toplanacağını belirleme • Gerekli görüldüğünde davranış değiştirme planını gözden geçirme.