ÖĞRETİM İÇİN OLUMLU SINIF ORTAMI HAZIRLAMA

Öğretmenler geçiş sürecindeki rutinleri öğrencilere sözel olarak tanımlamalı, rutinlere ilişkin ipuçları vermeli ve model olmalı, bunun yanı sıra bu rutinlerde öğrencilerin davranışlarına ilişkin dönüt sağlamalıdır.

Çocuğun ailesi ve öğretmen işbirliği yaparak planlama yapmalıdır.

• Grup oluşturulmasına özel bir önem verilmelidir. • Grup gerektiğinde değiştirilmelidir. Gruptaki çocukların, birbirlerinden öğrenebilmelerine zemin hazırlanmalıdır. • Grup oluştururken çocukların yapacakları etkinliklere ve ilgilerine dayalı farklı gruplama teknikleri kullanılmalıdır. • İşbirlikçi öğrenme fırsatları sunan yaklaşımlar benimsenmelidir. • Grup düzenlemelerini çocukların sosyalleşmelerine ve başarılı öğrenme yaşantıları elde etmelerine yönelik yapmalıdır. Grubun büyüklüğü grupta yer alacak kişilerin yeterliklerine göre belirlenmelidir. Düşük yeterlikte olan çocuklar için küçük grup, yüksek yeterlik düzeyinde olan çocuklar için büyük grup tercih edilmelidir. Tüm çocukların etkin olarak katılmalarını sağlayacak iş birlikçi öğrenme stratejilerini uygulanmak istendiğinde, grubu farklı yeterlik düzeylerinden çocukları kapsayacak şekilde karışık oluşturmalıdır

Olası bilgi kaynakları şunlardır: • Anne babalarla ve bakıcılarla konuşma • Gün içerisinde gözlemler yapma • Çocuk gelişimi ilkelerini öğrenme • Çocukların gelişim özelliklerine ilişkin bilgi sahibi olma

Öğretmen plan yapmalıdır.

Geçiş, sadece bir an olup biten bir olay değildir. Geçiş çocuğun bir gelişim dönemini bitirip bir sonraki gelişim dönemine başlaması arasındaki süreç olabileceği gibi, çocuğun bir programı bitirip başka bir programa başlangıç yapması arasında geçen süredeki olayları ya da başlarken geçen süredeki olayları içerir.

Kural, öğrenciden öğrenme yaşantılara katılması için göstermesi gereken davranışların betimlenmesidir.

Etkinlikler arası geçiş süresince çocuklardan beklenen davranışların gerçekçi olması zorunludur. Bu nedenle geçişlerin planlanmasında rutinler oluşturulmalıdır.

Öğretime başlamadan önce öğrenme yaşantılarına katılımı sağlayan ya da katılımı engellemeyi önleyen davranışlar kurallar olarak belirlenmeli ve öğrencilere kazandırılmalıdır.

Öğretmenin hazırladığı günlük planında yer alabileceği gibi ayrı bir etkinlik planı da olabilir.

• Bir başkası konuşurken dinleyeceğiz. • Sınıfta hiçbirimiz koşmayacağız. • Söylemek istediğimiz bir şey olduğunda parmak kaldıracağız. • Bir şeye üzüldüğümüzde bunu söyleyeceğiz. • İnsanlara sevdikleri isimleriyle sesleneceğiz. • Sınıf araç gereçlerimizle, oyuncaklarımızla işimiz bittiğinde yerine koyacağız.

Öğretmen şu konulara dikkat etmelidir: • Sessiz ve hızlı hareket etmek • Bir önceki etkinlikte kullanılan araç-gereçleri kaldırıp bir sonraki etkinlik için gerekli araç gereçleri hazırlamak • Sandalye, masa, sehpa gibi eşyaları sessizce taşıyıp yerlerine koymak • Hazırlıklar tamamlandığında diğer öğrencileri de beklemek • Öğretmenin yönergelerini dikkatle izlemek • Geçiş için etkili uyarılar sunma • Öğrencilere oyun etkinliklerine geçiş için yardım sunma • Etkili olmayan rutinleri yeniden düzenleme

Okulöncesi sınıflarında özel ilgi alanları oluşturmak öğrencilerin kolayca yönlendirilmelerine yardımcı olur.

Öğretmen etkinliği değiştireceği zaman öğrencilerin bazılarının etkinlikten artık sıkıldıklarını ve bir an önce başka bir etkinlik yapmak istediklerini, bazılarının ise etkinliği bitirmeye çalışacaklarını hatta buna direneceklerini görmelidir.

• Öğretmenin öğretim için ayırdığı zaman • Okul etkinlikleriyle geçirilen zaman • Çocukların öğrenme için geçirdikleri zaman

Öğretmenlerin düzenlediği sınıf etkinliklerinin niteliği davranış sorunu olan çocukların bu etkinliklere katılımını dolayısıyla başarısını etkiler.

Oyun hamuru ve su oyunları bir sınıfta düzenli olarak gerçekleştirilen duyuşsal etkinliklere örnektir.

Okulöncesi sınıflarında bireysel ve grupla çalışma ve değerlendirme köşesi, ödül köşesi ve mola alanları oluşturulabilir.

Öğretmenler sınıftaki alanların etkili kullanımı konusundaki kararlarını yapacağı gözlemler yoluyla, anlık kayıtlar tutarak ya da kontrol listeleri uygulayarak belirleyebilir.

Geçişlerin düzenlenmesinde öncelikle tahmin edilen öğrenci davranışları ve öğrenci beklentileri sınıflandırılmalı, öğretmenler öğrencilerle iletişimi sürekli biçimde sağlamak için farklı yöntemleri kullanabilmelidir.

Etkili geçiş için çocukla iyi bir iletişim kurmak önemlidir. Oyunu bitirmek için isteksiz olan çocuklarla bir sonraki etkinlik üzerinde konuşulabilir (Ata, hâlen resim sehpanı açmadığını hatırlatırım. Sınıfa döndüğümüzde resim sehpanda resim mi yapmak istersin, bloklarla mı oynamak istersin?). Resim tahtasında yapılan resim hem o anki rutinin adımları hem de etkili bir iletişim aracı olabilir. Şarkı söyleme de yine çocukların bir etkinlikten diğerine geçmelerinde, bazen de çocuklar etkinliği beklerken yardımcı olabilir. Geçişler süresince ilgi köşeleri, oyun köşesi gibi alanlarda bir yetişkinin bulunması etkinlikler arası geçişi kolaylaştırabilir.

• Etkinliği tamamla, çalışma yerini topla ve temizle • Bir sonraki etkinliğe devam etmek için plan yap, daha sonra hazırlan.

Sınıf kuralları, sınıftaki her çocuk için uyulması gereken asgari standartları belirleyerek verimli bir sınıf ortamı oluşturulmasına yardımcı olur.

Sınıf içinde çocukların davranışlarını etkileyen değişkenleri incelemeye yönelik araştırma sonuçları, etkinliğin zorluğu, sunulan öğretimin özelliği, çocuğun tercihi ve çocuğa verilen seçim fırsatlarının sınıf içi davranış değiştirme uygulamalarını etkilediğini göstermektedir.

Sınıf içinde koşma, aşırı gürültü, çok az etkinliğe katılma, sürekli yetişkin yardımına gereksinim duyma, araç gereçlerin uygunsuz kullanımı gibi uygun olmayan davranışların görülmesi sınıfta yapılan düzenlemelerin işlemediğinin göstergesidir.

Sınıfın fiziksel olarak düzenlenmesidir.

Öğretmen rutinde değişiklik yapmak durumunda kalabilir. Bu durumda etkinlik planında ya da günlük planında da değişiklik yapmalıdır.

Sınıf içindeki toplumsal davranış kalıplarını içermelidir.

Anımsatma notu olarak adlandırabileceğimiz notlar kullanmaktır. Çocuğun etkinlik için kullandığı araca çocuğun ismi yazılabilir ya da resmi yapıştırılabilir.

Öğretmen, çocuğun öğrenme etkinliklerin yakından izlerse, çocuğun farklı ya da ek bir öğretime gereksinimi olup olmadığını, etkinliğin ona çok zor gelip gelmediğini belirleyebilir. Bu gözlemlerden elde ettiği sonuçlar doğrultusunda da çocuğun gereksinimlerini görerek çocuğun gereksinimlerine uygun program hazırlayabilir ya da programda iyileştirmeler yapabilir. Çocuktan beklenen görev çocuk için çok zorsa, öğretmenler çocuğun farklı düzeylerde öğrenmesini destekleyici etkinlikler planlayarak başarılı olmasında geçici bir destek sağlayabilirler. Örneğin, çocuk, tercih ettiği etkinlikler sunulduğunda daha iyi yapacak gibi görünüyorsa, o zaman öğretmen çocuğu bu etkinliğe katabilir.

Gözleyerek ve inceleyerek öğrenme küçük yaştaki çocuklar için önemli bir öğrenme deneyimidir.

Özellikle soyut kavramlar, toplumsal beceriler ve duygusal tepkilerin öğretiminde sıklıkla oyunlaştırma ya da drama etkinliklerine yer verilmektedir. Çocuklar drama oyunlarında öğretmen tarafından verilen temalara göre hareket ederler. Önceleri sınıf içi oyun şeklinde başlayan drama etkinliklerine, daha sonra yardıma koşma ve kurtarma, korku gibi farklı duyguları işleyen temalara yer verilebilir. Bunun gibi pek çok tema ile sosyal gelişimi desteklemek ve önemli pek çok beceriyi öğretmek mümkün olabilmektedir. Drama oyunları çocukların yeni rolleri denemesine fırsat verir. Grup içindeki çocukların oyunlarına doğrudan müdahale etmeksizin farklı rolleri oynama seçenekleri arttırılabilir. Özellikle, sınıf içindeki özel gereksinimi olan çocuğun kendini ifade etmesine fırsat vermesi ve diğer çocuklar tarafından anlaşılmasının kolaylaşması açısından son derece önemli etkinliklerdendir.

Öğretmen dikkatli gözlem yoluyla, programın uygulanması sırasında uygun olmayan davranışı arttıran etkinlikleri belirleyebilir.

Örneğin, boyama etkinliği bittiğinde öğrencilerin yaptıklarını panoya kendilerinin asması, resmini astıktan sonra da diğer etkinliğin yapılacağı alana gitmesi, oyun hamuruyla oynadıktan sonra kutularına koyarak dolaba kaldırması gibi. Yapılan uygulamalar her ne olursa olsun öğretmenler çocukların etkinliklere kolayca geçişlerini sağlamak ve öğrencilerin o anki gereksinimlerini dikkate almak zorundadır. Özellikle etkinliklere geçişte çocukların yardım gereksinimleri olabilecektir.

Çocukların grup tercihlerini, cinsiyet, yaş ya da sosyal üstünlük gibi bazı değişkenler belirlemektedir. Çocuklar arasında genellikle en yüksek sosyal statüye sahip çocukların en çok tercih edilen çocuklar olacakları düşüncesi yaygındır. Böyle bir düşünceyle daha düşük sosyal statüye sahip çocukların, genellikle daha yüksek statüye sahip, baskın karakterdeki çocukların belirledikleri kurallara uyma eğiliminde olacaklarını söylemek yanlış olmaz.

• Sınıf kuralları öğretim yılının başında belirlenmelidir. • Uygun olduğunda kuralları geliştirme sürecine öğrencilerin katılımı sağlanmalıdır. • Kuralda belirlenen davranışlar gözlenebilir ve ölçülebilir olmalıdır. • Kurallar olumlu ifadelerle belirtilmelidir. • Bir sınıfta belirlenecek kural sayısı 3-5 tane olmalıdır. • Kurallar tüm sınıfa açıkça ilan edilmiş olmalıdır. • Tüm öğrencilerin, kuralların nerede, ne zaman geçerli olduğunu öğrendiklerinden emin olunmalıdır. • Gerektiğinde kurallar gözden geçirilerek değiştirilmelidir.

Duyuşsal etkinlikler, çocuk sakinleşmeye gereksinim duyduğu zamanlarda düzenlenebilir.

Çocuğun oynadığı oyuncağın ya da etkinlikte kullandığı aracın üzerine o çocuğun resmi yapıştırılabilir ya da başka eğitimciler için de uyarı olması açısından “Ata için ayrılmıştır” şeklinde bir not yazılabilir.

Bazı oyun ya da etkinliklerin tamamlanma süresi çocuğa verilen etkinlik ya da oyun süresinden fazla olması ne-deniyle, çocuğun yarım kalan etkinliğini bir başka etkinlik ya da oyun süresinde tamamlanmasına fırsat vermesidir.

• Ortam rahat ve yeterince büyük olmalıdır. • Öğrencide öğretim etkinliğine katılma isteği yaratmalıdır. • Öğrencide çoklu öğrenme fırsatlarına zemin hazırlayacak nitelikte olmalıdır. • Öğretmenin beklentilerini aktarmalıdır. • Öğrencilerin başardıklarını yeni örnekler üzerinde denemelerini ve böylece öğrenmelerin etkililiğini sağlamalıdır.

Öğretmenler, çocukların bir etkinliği tamamlayabilmelerine yetecek kadar boş alan olmasına, sınıf içindeki yoğun trafiği ve çocukların yetişkin tarafından denetlenmesini ve gözlenmesini sağlayacak uygun alanlar olmasına dikkat etmelidirler.

Sınıf araç-gereçleri ve oyuncaklar öğrencilerin pek çok davranışı sergilemesi için zemin hazırlar.

Sınıf kuralları çocukları uyumlu olmaları için zorlamak amacıyla değil, tüm çocukların iyi davranışlar sergilemesi ve güvenliği sağlamak amacıyla konulur.

Zamanın verimli kullanılması, çocukların dikkatini öğretim çalışmaları üzerine yoğunlaştırmalarını ve öğrenme amaçlarına ulaşmak için yeterli düzeyde güdülenmelerini ifade etmektedir. Öğretmenler için önemli konulardan biri zaman yönetimi ve zamanın verimli bir şekilde kullanımıdır. İyi organize edilmiş etkili olarak kullanılabilen zaman çocuğun öğrenmesine doğrudan etkisi olan zamandır.

• Öğretmen zamanı etkin kullanmak için plan yaparak bu planı etkili bir biçimde uygulamaya çaba göstermelidir. • Öğretmen hangi derste hangi amaçları gerçekleştirmeye yönelik öğretim yapacağını belirlemelidir. • Öğretmen ne tür öğretim etkinlikleri düzenleyeceğini belirlemelidir. • Belirlenen zaman, amaçlar ve uygulanacak etkinlikler orantılı olmalıdır. • Plan ve öğretim etkinlikleri sonunda gerçekleşen davranışlar karşılaştırılmalıdır.

Bir etkinliğe belli bir süre ayrılmasına rağmen, zamanında tamamlanamamasını sıralanan üç etmen etkilemektedir: • Çocuk, etkinlikle kazandırılması hedeflenen beceri için gerekli olan ön koşul becerilere/ davranışlara sahip olmayabilir. • Çocuk bu etkinliği gerçekleştirmek için yeterince güdülenmemiş olabilir. • Çocuğa etkinliği tamamlaması için yeterince süre verilmemiş olabilir.

Kuralların öğretiminde öncelikle öğretmenler sınıf içinde istenen davranışları belirleyerek öğrencilere model olabilirler. Böylece sınıftaki davranışsal beklentiler belirlenir ve bu davranışların ortaya çıkması için uygun ortam sağlanabilir. Öğretmenler kurallara uymazsa, çocuklar kuralları eğlencesiz ve keyfî görerek öğretmeni uyarabilir. Bir süre sonra da öğrenciler öğretmenin koyduğu kuralları uygulamamaya başlar. Böyle olduğunda öğrencilerle kuralları uygulamak daha zorlaşacaktır. Bazen çocuklar sınıf kuralları ve sınırları hakkında doğrudan iletişim kurmaya gereksinim duyarlar. Bu durumda öğretmen çocuklarla bireysel ya da grup olarak kuralları benimsetmeye dönük konuşmalar yapabilir. Yanı sıra, öğretmenler öğrencilerin kurallarını anımsamaları için resimli ya da sözel işaretler kullanabilir. Öğrencilerin kurallara uymalarını sağlamak için sınıf içinde uygun olan yerlere yazılı ve resimli uyarı kartları yapıştırılabilir.

Çocuğun okulda geçirdiği zamanının yaklaşık yarısı öğretmenin öğretim için ayırdığı zamanı oluşturmaktadır. Zamanın diğer yarısı ise, yemek, dinlenme/teneffüs, duyurular, törenler, hazırlık ve toparlanma gibi etkinliklerle geçmektedir. Dolayısıyla ortalama altı saatlik okul zamanının ancak üç saati öğretimle geçirilen zaman olmaktadır. Bunun yanı sıra öğretim amaçlarıyla bağlantılı olarak bu öğretim zamanlarının bir bölümü akademik öğrenmelere, bir bölümü de sosyal ve duyuşsal öğrenmelere ayrılabilmektedir. Dolayısıyla, sınırlı olan öğretim zamanlarının verimli kullanılması ve etkili öğrenme etkinlikleriyle geçirilmesi önemli olmaktadır. Bunun yanı sıra okulda bulunulan zamanın yaklaşık üçte biri okul etkinlikleriyle geçmektedir. Buna göre yine öğrenci zamanının yaklaşık iki saatini okul etkinliklerine harcamaktadır. Öğrencilerin öğrenmede aktif olarak geçirdikleri, bir başka deyişle araç gereçlerle doğrudan etkileşime girerek harcadıkları zaman ise oldukça sınırlanmaktadır.