UYGUN OLMAYAN DAVRANIŞLARI AZALTMA / ORTADAN KALDIRMA

Çocuklar anlamlandıramadıkları durumlar karşısında şaşkınlık ve korku hissederler.

Ilımlılık, davranış azaltmak ya da ortadan kaldırmak üzere kullanılan tekniğin çocuğun bedeni üzerindeki kontrol edici etkisi (fiziksel olarak çocuğu daha az kontrol eden) ve bu süreçte çocuğun pekiştireç kazanmasına izin veriyor olması olarak tanımlanır.

• Uyaran değişikliği yapma • Sönmeye bırakma

Gözlem süresinde gerçekleşen uygun olmayan davranış görmezden gelinerek, çocuğun dağarcığında bulunan ve uygun olmayan davranışla aynı anda yapılamayacak bir davranışın pekiştirilmesine uyuşmayan davranışların ayrımlı pekiştirilmesi denir.

Küçük yaştaki çocuklar genellikle isteklerini elde etmek için ağlama davranışını gösterirler.

Mola uygun olmayan davranış sergilendiğinde çocuğun tüm pekiştireçlerden kısa bir süreliğine mahrum bırakılmasıdır.

Kendiliğinden geri gelme

Aileler tarafından çocukların gelişimsel özelliklerinin ayrıntılarının bilinmesi pek mümkün olmayabilir. Bu durumda öğretmenler çocuklarının davranışlarını kontrol etmede bazı temel esasları ailelerle paylaşmalıdırlar. Davranış kontrolüyle ilgili okulda yapılan sistematik uygulamaların aile tarafından bilinmesi evde ya da diğer ortamlarda ailelerin uygun şekilde davranmaları açısından önemlidir.

Alternatif davranışların ayrımlı pekiştirilmesi, azaltılması hedeflenen uygun olmayan davranışın daha uygun biçiminin pekiştirilmesidir.

• Uygun olmayan davranışı sürdüren pekiştireç biliniyorsa, pekiştirecin uzaklaştırılması ya da pekiştirmeye dayalı olarak sunulan pekiştirecin bir süre çocuğa verilmemesi. • Uygun olmayan davranışı sürdüren pekiştireç belirlenemiyorsa çocuğun uzaklaştırılması tercih edilebilir. • Mola tekniğinin kullanımı sırasında ortamda çocuğun güvenliğini tehdit edecek bir durum bulunmamalı. • Mola süresi 1-3 dakika gibi kısa süreler olmalıdır. • Mola tekniği mola odasında uygulanacak ise; oda olası pekiştireçlerden arındırılmış bir ortam olmalıdır.

Çocuğun davranış dağarcığında olan ancak sergilemesi gerektiği zamanlarda ortaya çıkmayan davranışların pekiştirilmesidir.

• Kızgınlıklarını ifade etmek istemeleri • Sözlü iletişim becerileri gelişmemiş çocukların kendini ifade etmekte güçlük çekmesi • Motor gelişimde gerilik olması sonucu yaptığı çalışmaların diğer arkadaşlarının çalışmalarına benzememesi • Yetişkin bireyler tarafından sınırlandırıldıklarını hissetmeleri • İstekleri karşısında hayır cevabı almaları öfke nöbetine neden olabilen durumlardan bazılarıdır.

Tepkinin bedeli

Uygun olmayan davranış çocuğun çevresindeki kişilerle etkileşimini sınırlayan, öğrenmeyi engelleyen ve tehlike ya da rahatsızlık içeren davranışlardır

Bir davranışın uygun olmayan davranış olarak nitelenebilmesi için, bu davranışların sıklığı, süresi ve şiddetinin gözlenmesi gerekir. Bir davranış çocuk tarafından sıklıkla aynı şekilde gösteriliyorsa, süresi uzuyor ve şiddeti de artıyorsa uygun olmayan davranış olarak değerlendirilebilir.

Çocuğun davranışları farklı kişiler tarafından farklı düzeylerde sorun davranış olarak tanımlanabilir. Aynı sınıfta görev yapan öğretmenlerden birine çocuğun davranışı normal gelişimsel davranışa uygun gelirken, diğer öğretmene rahatsız edici davranış olarak gelebilir. Böyle durumların oluşmaması, öğretmenler arasında davranışın sorun davranış olup olmadığı konusunda bir uzlaşma sağlanabilmesi, için davranış ilkeleri doğrultusunda hareket edilerek tutarlılığın sağlanması gerekmektedir. Bu olası uygun olmayan davranışların çözümü noktasında önem teşkil etmektedir.

• Uygun olmayan davranışların oluşumunu engellemek • Çocukta azaltılmak ya da ortadan kaldırılmak istenen bir davranış belirlendiğinde, bu davranışla ulaşılmak istenen amaca yönelik yeni bir uygun davranış öğretilmesi • Aynı anda bir ya da iki uygun olmayan davranışın azaltılması planlanmalıdır • Sistematik uygulamalar mutlaka en ılımlı tekniklere öncelik verilerek planlanmalıdır

Uygun olmayan davranışlarla baş etmenin birincil ilkesi uygun olmayan davranışların oluşumunu engellemektir.

• Çocuğun davranışlarının gelişim düzeyine uygun olup olmadığının değerlendirilmesi • Çocuğun davranışlarının bir amaca yönelik gerçekleşip gerçekleşmediğinin değerlendirilmesi • Çocuğun davranışlarını değerlendirirken tutarlılık sergilenmesi • Çocuğun davranışlarının sürmesine neden olan durumların değerlendirilmesi

Davranış kontrolünün öncelikli hedefi bireyin kendi davranışlarını yönetmesini sağlamaktır.

Uygun olmayan davranış belirlenen süre boyunca sergilenmediğinde, bu sürenin sonunda çocuğun yaptığı ilk uygun davranışın pekiştirilmesine diğer davranışların ayrımlı pekiştirilmesi denir.

Okul öncesi dönem çocuklarda yaygın olarak öfke nöbeti, saldırganlık, ağlama, aşırı bağımlılık, korku, yiyecek seçme, dikkat dağınıklığı ve kendini uyarıcı davranışlar ve tuvalet eğitimi ile ilgili karşılaşılan davranış problemleri gözlenmektedir.

• Ayrımlı Pekiştirme • Sönme • Tepkinin Bedeli • Mola • Aşırı Düzeltme • Ceza

Farkında olarak ya da olmayarak ağlama davranışının pekiştirilmiş olması ağlama davranışının sürmesini sağlamaktadır.

Adil eşleme kuramı, uygun olmayan bir davranış ortadan kaldırılırken yerine uygun bir davranışın kazandırılmasının hedeflenmesidir.

Sık yapılan davranışları pekiştirme yöntemi, arttırılmak istenen davranışlar için uygundur.

Tepkinin bedeli uygun olmayan davranışın sergilenmesiyle birlikte çocuğun önceden kazanmış olduğu ve henüz tüketmediği pekiştirecin geri alınmasıdır.

• Yiyecek seçiciliğinin gelişmemesi için erken çocukluk döneminde değişik yiyeceklerin denenmesiyle ilgili pek çok yaşantı sağlanmalıdır. • Çocuğa yiyebileceği kadar yemek verilmelidir. • Çevredeki kişilerin yemek seçmemesine dikkat edilmelidir.

• Aşırı bağımlılık davranışıyla başa çıkmanın ilk adımı uygun olmayan davranışların yanlışlıkla pekiştirilmesine son verilmesidir. • Çocuğun seçenekler arasından karar verme, seçim yapma davranışları pekiştirilmelidir. • Çocuklara beceri öğretirken yapabildikleri beceri basamaklarında ipuçlarını geri çekmeyi geciktirmemeliyiz. • Ayrılma kaygısını önleyici ayrılmaya yönelik kontrollü denemeler yapılması da aşırı bağımlılığı önlemeye yardımcı olmaktadır.

Çocuklarda görülen korkular gelişim düzeylerine göre farklılaştığı gibi gelişim alanlarındaki yetersizliklere göre de değişmektedir.

Ayrımlı pekiştirme, daha önce çocuk için yerleştirilmiş olması gereken, olumlu davranışların pekiştirilmesine dayalı bir uygulamadır. Çocukta belirlenen uygun olmayan davranışların görmezden gelinerek, uygun davranışların pekiştirilmesi anlamına gelmektedir.

Uygun olmayan davranışı belirlenen zaman aralığı boyunca uygun sıklıkla ya da süreyle yaptığında çocuğun pekiştireç elde etmesi, daha fazla yaptığında ise pekiştireç elde edememesidir.

Ceza uygulaması uygun olmayan davranışı durdurabilen, ancak aynı anda uygun davranış için yönlendirici olmayan bir uygulama olduğundan eğitim ortamlarında kullanılması uygun görülmemektedir.

Aşırı düzeltme, çocuğun uygun olmayan davranışıyla yarattığı olumsuz çevresel etkinin çocuğa düzelttirilmesidir.

• Uyuşmayan davranışların ayrımlı pekiştirilmesi • Alternatif davranışların ayrımlı pekiştirilmesi • Diğer davranışların ayrımlı pekiştirilmesi • Seyrek yapılan davranışların ayrımlı pekiştirilmesi • Sık yapılan davranışların ayrımlı pekiştirilmesi

Birincil pekiştireçlerin geri alınması mümkün olmadığından tepkinin bedeli uygulaması için çocuğa ikincil pekiştireçler içinde yer alan sembol pekiştirmenin kullanılmaya başlanmış olması gerekir.

Saldırgan davranışlar eğitim ortamında çoğunlukla sıraya girme veya sırasını beklemeyi gerektiren zamanlarda sergilenmektedir. Bunun yanı sıra çocukların engellenme hissettikleri durumlarda da sıklıkla ortaya çıktığını görüyoruz.

Seyrek yapılan davranışların ayrımlı pekiştirilmesi tekniği, azaltılmak istenen ancak, tamamen sona erdirilmesi hedeflenmeyen davranışlar için uygundur.

Çocuğa uygun olmayan davranışlar sergilediğinde hoşlanmayacağı, itici uyaran özelliği taşıyan uyaranlar verilmesi şeklindeki uygulamalardır.

Aşırı bağımlılık, çocukların daha çok beceri öğrenmeleri esnasında yardım arayışı, etkileşim ya da ilgi talep etmek için sergiledikleri davranışlardır.

Yakınlık kontrolüyle uygun olmayan davranışların oluşmasını engelleyebiliriz. Yakınlık kontrolü, bir olay ya da durumda, çocuğun potansiyel tepkisini tahmin edip duruşunu değiştirerek yapılabilir.

Mola, pekiştirece ulaşmayı engelleme, çocuğun uzaklaştırılması ya da pekiştirecin uzaklaştırılması olmak üzere üç farklı şekilde uygulanabilmektedir.

Öfke nöbetinin sıklığına bakılmalıdır. Öfke nöbeti çok sık ortaya çıkmadığı sürece anormal bir durum sayılmamalıdır.

Sönme, bir davranışın sıklığını, süresini veya yoğunluğunu azaltmak için o davranışın sürmesini sağlayan pekiştirecin ortadan kaldırılmasıdır.

Sönme Patlaması

Kendini uyarıcı davranışlar, ileri-geri sallanma, baş sallama, alkışlar gibi ellerini vurma, parmaklarını şıklatma, kulaklarına vurma, nesneleri sallama veya döndürme gibi çocuğun diğerleriyle etkileşimini önleyen ve rahatsızlık veren, öğrenmeye yönelik girişimlerinden alıkoyan davranışlardır.

Otistik özellikler gösteren çocuklar çiğneme kaslarındaki zayıflık nedeniyle çiğnemeyi geç ve zor becerirler. Bu nedenle de çiğnenmesi gereken yiyecekleri reddedebilirler.

Dikkat dağınıklığının nedenleri, nörolojik, gelişim geriliği, algısal yetersizlik, görme ve işitme yetersizliği veya zihinsel yetersizlik olabilir.

Çocuğun dikkatini odaklama becerisin çevresel gürültü, ışık veya kişisel isteksizlik yüzünden kesintiye uğraması ya da dikkatinin bir nesneden diğerine, bir etkinlikten bir başkasına kısa sürede kayması dikkat dağınıklığı olarak tanımlanabilir.

• Öncelikle çocukları yapabileceklerine inandırmak gerekir. • Etkinlikler çocuğun düzeyine uygun seçilmelidir. • Güçlük düzeyleri çocuğa uygun olmalı ve basamaklandırılmalıdır. • Eğitim ortamında dikkatlerinin kolayca dağılmasına neden olacak uyaranlar ortadan kaldırılmalıdır. • Önceki etkinliğe ait materyaller hemen ortadan kaldırılmalıdır.

Tuvalet eğitiminin zamanında başlatılarak sonuçlandırılmaması, çocuğun altının açılmasına öfke nöbeti sergileyerek engel olmaya çalışma, Tuvaleti geldiğinde altı açıksa aşırı çiş ve kaka tutma, • Kaka yapmak için altını bağlatma isteği duyma ve isteği yerine getirilene kadar ağlama veya kendini geriye çekme davranışı, • Bezden ayrılamama, • Kaka ve çiş kontrolü olmasına rağmen bilerek altına yapma, • Tuvalete anne baba ile girmek isteme, • Tuvalete girmek istememe, • Tuvaletin kapısını açık bırakma, • Sifonu çekememe gibi davranış problemleri ortaya çıkabilmektedir.

• Vücut bölümlerini bilir. • Tuvaleti kullanma ile ilgili sözcükleri bilir. • Tuvaletinin gelmesiyle ilgili dürtülerin farkında olduğunu gösterir. • Tuvaletinin geldiğini kabul eder ya da söyler. • Tuvalete oturabilir. • İşbirliği yapar. • Birden fazla beceri yönergesini izleyebilir. • Eşgüdüm ve beceriklilik gösterir. • İdrar kesesi ve mesane kaslarını kontrol edebildiğini gösterir. • Tuvaleti kullanmaya ilişkin korkusu yoktur.

• Korku ile baş etmenin birinci yolu güvende olduğunu hissettirmektir. • Yetişkinler çocuğa korkusuyla baş edene kadar destek olmalıdır. • Çocuklar her zaman korkularını paylaşma konusunda cesaretlendirilmelidir. • Korkuları ile hiçbir zaman alay edilmemelidir. • Her şeye rağmen çocuğun korkusu fobi düzeyinde ise profesyonel yardım alma konusunda gecikilmemelidir.