DAVRANIŞ VE ÖĞRENME SORUNU OLAN ÇOCUKLARIN EĞİTİMİ - Deneme Sınavı - 3

Kısıtlayıcılık ilkesine göre ipucu türleri sıralamasına göre en az kısıtlayıcıdan en kısıtlayıcıya doğru gidildiğinde sıralama jestsel ipucu, sözel ipucu, görsel ipucu, model ipucu, tam fiziksel ipucu şeklindedir. Dolayısıyla en kısıtlayıcı ipucu türü tam fiziksel ipucudur.

Model ipucu: Çocuktan yapması ya da söylemesi beklenen davranışı öğretmen, akran ya da bir başkasının sergilemesi biçiminde sunulur. Öğretimin ilk başlarında öğretmenin kendisinin bu davranışa model olması, davranışı sergilemesi, uygundur. Model ipucunun etkili olabilmesi için çocuğun taklit etme becerisinin olması gerekir. Taklit becerisi olmayan bir çocukta öncelikle basit taklit becerilerinin öğretimi çalışılmalıdır.

İpucu çocuğu destekleyici biçimde ve öğretim atmosferi içinde sunulmalıdır: ipucu çocuğu eleştirir biçimde değil destekleyici biçimde sunulmalıdır. Çocuk kendisine sunulan ipucunun yardımıyla davranışı doğru yapabileceğine, dolayısıyla pekiştireç alabileceğine ilişkin bir görüş kazanmalıdır. İpucu gelişigüzel biçimde sunulmamalıdır.

Uyumsal beceriler gelişimsel becerilerdir; dolayısıyla, okul öncesi yıllarda aşama aşama öğrenilirler. Burada öğreticilerin bilmeleri gereken normal gelişim gösteren çocukların hangi becerileri hangi sırayla ve nasıl gerçekleştirdikleridir.

İpuçlarının gereğinden fazla kullanılması çocukta hiç istenmeyen bir durum olan ipucuna bağımlılık yaratmaktadır.

Uyarana şekil verme yöntemi uyaran ipuçları yöntemleri arasında yer alır. Dolayısıyla tepki ipucu yöntemlerinden biri değildir.

Uyumsal beceriler en etkili şekilde, gerçek ortamlarda ve doğal zamanlarda öğretilebilirler. Okul öncesi personeli ve çocuğun ailesi işbirliği yaparak hangi becerinin ne zaman ve nasıl öğretilmesi gerektiği konusunda birlikte hareket etmelidirler. Tuvalet becerisi de en iyi, çocuğun gerçekten tuvalet gereksinimi olduğunda öğretilebilir.

Öz-bakım becerilerinin öğretiminde sosyal olarak geçerli ve öğrencinin yaşına ve kültürüne uygun programlar kullanılmalıdır. Öğretilmek üzere seçilen beceriler ve beceri öğretim programları (a) öğrenci ve öğrencinin bakımından sorumlu olan kişiler, öğrencinin akranları ve çevresindeki toplum için kabul edilebilir olmalı, (b) akranları tarafından da benzer şekilde gerçekleştiriliyor olmalı ve (c) öğrenci ve ailesinin kültürel ve dini inançlarına uygun özelliklerde olmalıdır.

Öz-bakım becerilerinin öğretiminde değerlendirme yapılmalı ve sonuçları dikkate alınmalıdır. Yapılan değerlendirmeler öğrencinin (a) neleri yapabildiğini, (b) hangi becerileri hiç yapamadığını ya da tam yapamadığını, (c) gerçekleştiremediği becerilerin şu andaki ya da gelecekteki ortamlar için bir öncelik oluşturup oluşturmadığını, (d) beceri ve rutinlerin gerçekleştirilmesi sırasında nasıl işe katıldığını, (e) beceriyi akıcı bir şekilde gerçekleştirip gerçekleştiremediğini ve (f) öğrendiği beceriyi başka ortamlarda da gerçekleştirip gerçekleştiremediğini ortaya koymalıdır.

Çatalla yemek yeme becerisinin beceri analizi şu şekildedir:

I- Elini çatala doğru uzatır.

II-Çatalı tutar.

V-Çatalı tabaktaki keke uzatır.

VI-Çatalı keke batırır.

III-Çatalı ağzına doğru götürür.

VIII-Çataldan keki ağzına alır.

IV-Çatalı masaya koyar.

VII-Ağzındaki keki çiğneyerek yutar.

Tuvalet becerilerinin öğretilebilmesi için gerekli önkoşul beceriler: Tuvalet becerilerinin öğretilebilmesi için sahip olunması gereken bazı önkoşul beceriler bulunmaktadır. Bu önkoşul beceriler; (a) çiş ya da kaka yapmada bir düzenlilik olması, (b) günde bir-iki saatlik kuru zamanlar olması ve (c) takvim yaşının iki ve üzeri olması, (d) çocuğun tuvalet gereksinimi içinde olduğunu anlamasıdır. Çamaşırını ayak bileklerine kadar indirmesi tuvalet becerilerinin tam olarak yerine getirilmesini sağlamaktadır.

İşlevsel akademik beceriler, okul öncesi dönemde öğrenilen ve günlük yaşam etkinliklerini yerine getirirken ömür boyu kullanılan becerilerdir.

Sabit bekleme süreli öğretim kısaca şöyle gerçekleştirilir. Öğretmen, aracı gösterir (örneğin, biri çok diğeri az ataçtan oluşan iki grup), sorusunu sorar (örneğin, “Bunlardan hangisi çok olan?”) doğru cevabı vermek için önceden belirlediği sabit bir süre (örneğin, dört saniye) bekler ve sonrasında doğru cevabı (örneğin, “çok olanlar burada”) verir. Öğrenci bu bekleme sırasında doğru yanıt verirse, öğrenci önceden belirlendiği şekilde pekiştirilir (örneğin, bonibon vererek ya da “bravo” diyerek). Öğrenci bu bekleme süresinde yanlış yanıt verecek olursa, yanıt görmezden gelinerek başa dönülebilir ve sunu tekrarlanabilir ya da öğrencinin yanlış yanıtı düzeltilebilir.

Öğretimi kaydetme sistematik öğretimin önemli bir bölümüdür. Çocuktaki ilerlemeyi ölçmek için sistematik olarak kayıt tutmak dolayısıyla da kayıt tekniklerinin neler olduğunu bilmek gereklidir. Sıklık, süre, zaman aralığı ve anlık zaman örneklemi olmak üzere dört temel kayıt tekniği vardır. Sıklık kaydında davranışın her oluşumunda kaydedilmesidir. Süre kaydında davranışın her oluşumunda ne kadar sürdüğü ya da toplam oluflumda ne kadar sürdüğünün belirlenmesidir.
Zaman aralığı kaydında davranışın belirli bir zaman aralığında, örneğin 40 saniyelik zaman aralıklarında, gerçekleştirilip gerçekleştirilmediğinin kaydedilmesidir. Anlık zaman örneklemi ise, belirlenen zaman aralıklarının sonunda davranışın gerçekleşip gerçekleşmediğinin kaydedilmesidir.  Soruda öğrencinin her parmak kaldırma davranışı sayılarak kayıt edildiği için sıklık kaydı doğru cevaptır. Doğru yanıt C şıkkıdır.

Öğretimde çocuğun öğrenmesini sağlamak, kolaylaştırmak için çocuk doğru tepkide bulunduktan sonra pekiştirme sunmak çocuğu öğrenmeye teşvik eden, bir diğer deyişle çocuğun öğrenmeye ilişkin motivasyonunu sağlayan uygulamadır. Motivasyon çocuk tepkide bulunmadan önce de araç-gereçleri, ortamı vb. bileşenleri ilginç kılmak (çevresel düzenleme) yoluyla sağlanır. Sistematik öğretimde çevresel düzenlemeler öğretimin çocuk için ilginç hale gelmesini sağlayarak hedef davranış ya da becerinin öğrenilmesini kolaylaştırmaktır. Bu amaçla öğretimin bağlamında, araç-gereçlerde ve öğretimin sunuluş biçiminde düzenlemeler yapılabilir. Öğretimin nerede, ne zaman, niçin ve kiminle yapılacağı öğretimin bağlamını oluşturur. Bu değişkenler ne kadar doğal olursa küçük yaştaki çocukların öğretilmesi hedeflenen davranışa ilişkin ilgilerinin de o kadar arttığı bilinmektedir. Giyinme soyunma becerilerinin spor salonuna giderken öğretilmesi, kaşık, çatal, bıçak kullanarak yemek yeme becerisinin çocuğun aç olduğu beslenme saatinde öğretilmesi doğal öğretim ortamı ve zamanına ilişkin örneklerdir. Öğretimin niçin sunulduğu ise, öğretim etkinliklerinin çocuk için anlamlı kılınması yoluyla karşılanabilir. Bu amacı karşılayabilmek için işlevsel  bececerilerin öğretilmesi hedeflenmelidir. Yine giyinme becerilerinin öğretimini örnek verecek
olursak sınıfın bir köşesinde oturup giyinme soyunma becerisi çalışmak yerine çocuğun gereksinim duyduğu an olan sınıfa girme ve sınıftan ayrılma zamanlarında çalışılması bu öğretimi işlevsel ve anlamlı kılar. Öğretim bağlamında kiminle öğretim yapılacağı sorusunun yanıtı ise öğretmen, anne baba, çocuğa bakan diğer kişiler, kardeşler ve akranlardır. Araç-gereçlerde yapılan düzenlemeler ise, yaşa uygunluk, çocuğa çekici gelen malzemelerin kullanılması olarak özetlenebilir. Öğretim sırasında yeni ve farklı araç gereçler kullanmak da öğrencinin öğrenmeye ilişkin motivasyonunu artıracaktır.
Öğretimin sunuluş biçimi ise, öğretimin öğrenciye esas olarak eğlenceli olması anlamına gelmektedir. Eğlenceli olmasının yanı sıra öğretim öğrencinin ilgisini çekecek nitelikte düzenlenmelidir. Öğretimin eğlenceli olması aynı zamanda zorluk düzeyinin çocuk için uygun olması anlamına da gelir. Bir beceri ya da davranış çok zorsa, birden çok basamağı içeriyorsa beceri analizi geliştirilmesi önerilmektedir. Dolayısıyla şıklarda verilen çocuğa uygun diş macunu ve diş fırçası kullanımı ve çocuğun boyuna uygun lavabo kullanımı çevresel düzenlemeler altında araç-gereçlerin düzenlenmesine girmektedir. Yemekten sonra dişlerinin fırçalanması doğal öğretim bağlamında bir çevresel düzenlemedir. Beceri analiziyle zorluk düzeyini çocuğa uygun hale getirmek de çevresel bir düzenlemedir. Ancak davranıştan sonra pekiştirme yapılması davranıştan sonra yapılan bir teşvik olup çevresel düzenleme başlığı altında yer almaz. Dolayısıyla doğru cevap D şıkkıdır

İpuçlarını doğal ve öğretimsel ipucu olarak iki grupta toplamak söz konusu olabilir. Doğal ipucu, çevrede doğal olarak bulunan ve çocuğun istendik tepkide bulunmasını kolaylaştıran durumlardır. Doğal ipuçları çocuğun doğru tepkide bulunmasını sağlamaz; ancak, tepkide bulunması için uyarır. Öğretimsel ipuçları yeni bir davranışın öğrenilmesinde doğal ipuçlarının yetersiz olduğu durumlarda kullanılan ipuçlarıdır. iki tür öğretimsel ipucundan söz edilebilir: (a) kontrol edici ipucu, (b) kontrol edici olmayan ipucu. Kontrol edici ipucu çocuğun doğru tepkide bulunmasını kesinleştiren ipucudur. Okulöncesi dönemdeki bir çocuğun ayakkabısını bağlayabilmesi için tam fiziksel ipucu sunulması kontrol edici ipucuna örnek olarak verilebilir. Kontrol edici olmayan ipucu ise, çocuğun doğru tepkide bulunma olasılığını arttıran ancak kesinleştirmeyen ipucudur. ipucu bağımlılığı çocuğun doğal olarak ortamda bulunan uyarana tepkide bulunması yerine ancak ipucu sunulduğunda doğru tepkide bulunması olarak tanımlanır. Dolayısıyla doğru cevap B şıkkıdır.

Kısıtlayıcılık ve ılımlılık özel eğitim alanyazınında birbirleriyle ters ilişki içinde olan kavramlardır. Bir diğer deyişle biri artarken diğeri azalmaktadır. Kısıtlayıcılık, seçilen öğretim yönteminin çocuğun özgürlüğünü kısıtlaması olarak tanımlanır. Ilımlılık ise, çocuk bedeni üzerinde öğretim sırasında öğretmenin sahip olduğu kontrol edici güç olarak tanımlanır. Örneğin, öğretimde tam fiziksel ipucu kullanmak çocuk üzerinde öğretmenin en üst düzeyde kontrol gücüne sahip olması anlamına gelir. Dolayısıyla örnekte kısıtlayıcılık artarken ılımlılık azalmıştır. Yalınlık ilkesi bir davranış ya da becerinin öğretiminde iki ya da daha fazla sayıda eflit derecede etkili (işe yarayan) yöntem söz konusu olduğunda öğretmenin uygulaması en yalın ve kolay olan yöntemi seçmesidir. Böylece, öğretmen kolay olan yöntemi daha doğru bir biçimde ve daha az çaba sergileyerek kullanabilir. Çocuğun öğrenme geçmişini ve özelliklerini dikkate alma: Öğretmen (a) çocuğun geçmiş öğrenmelerinde ne tür pekiştireçlerin etkili olduğu, (b) çocuğun engellenme duygusunun öğrenmesinde ne şekilde bir etki yarattığı, (c) grup öğretiminin mi yoksa birebir öğretimin mi çocuk için daha uygun olduğu ve (d) akranlarıyla etkileşimin nasıl olduğu gibi konulara ilişkin bilgi toplamalı ve bu anlamda çocuğu değerlendirmelidir. Sosyal geçerlik, öğretilmesi planlanan hedef davranışın, bu davranışı öğretmek
için kullanılan yöntemin uygunluğu ve elde edilen ürünün öneminin ele alınmasıdır. Bu amaçla çocuk, anne baba ya da öğretmenden bilgi toplanarak öğretimin sosyal geçerliği değerlendirilmiş olur. Dolayısıyla doğru cevap E şıkkıdır.

Edinimi sağlama (a) öğretimin başında çocuğun öğretime dikkatini yöneltmesi sağlanarak, örneğin, Ayşe hazır mısın? Başlayalım mı?, (b) çocuğa, hedef uyarana sunduğu tepkiye ilişkin geri bildirim sunularak, (c) denemeleri ard arda sunarak ve (d) çocuk tepkide bulunmadan önce ipucu sunarak kolaylaştırılabilir. Akıcılığı kolaylaştırmak için en uygun yöntem çocuğun daha fazla alıştırma yapmasını sağlamak ve pekiştirmektir. Bu amaçla; (a) kısa alıştırma oturumları düzenlemeli, (b) gün içinde birkaç kez alıştırma oturumu düzenlemeli, (c) çocuğa her alıştırma oturumda yapabileceği en fazla sayıda deneme fırsatı sağlanmalıdır. Dolayısıyla doğru cevap D şıkkıdır.

Sistematik öğretim, öğretimin bir plana bağlı olarak yürütülmesidir ve pek çok unsuru
barındırır. Değerlendirme, ipucu sunma, pekiştirme, ipuçlarını silikleştirme,
kayıt tutma sistematik öğretimin önemli unsurlarındandır. E şıkkındaki ılımlılık ise öğretim planı hazırlanırken dikkat edilecek noktalardan biridir. Doğru cevap E şıkkıdır.

Öğretimin bir plana bağlı olarak yürütülmesine sistematik öğretim denir. Sistematik eğitim aynı zamanda tutarlı olmalıdır. Doğru cevap A şıkkıdır.