DAVRANIŞ BİLİMLERİNE GİRİŞ

Sorunun doğru cevabının bulunması için soru kökünde verilenlerden hareket edelim. (I)  Duygusal uyaran, (III) Duygusal tepki, (IV) Davranışın ortaya çıkması, (V) Tekrar duygusal tepki verileri Wittig’in görüşlerini oluşmakta ve Wittig’e göre duygu ve davranış arasında etkileşimin dört aşaması bu aşamalardan oluşmaktadır. Ayrıca burada vurgulanması gereken bir başka boyut ise (II). Örgütsel davranış (VI) Duyguların sönümlenmesi Wittig’in görüşlerinde yer almaması konusudur. Bu bilgiler ışığında doğru cevap “C” şıkkıdır.

Ekolojik yaklaşıma göre, davranış değişimi üzerinde çevresel faktörler, bilişsel gelişim, algılar, duygular etkili ise de onları harekete geçiren güç güdülenmedir. Bu durumda doğru cevabın “D” şıkkı olduğu görülmektedir.

Sorunun doğru yanıtlanabilmesi için öncelikle bilişsel güdülenme kaynaklarını gözden geçirelim. Bu soruya kılavuz kitabımızdan bakıldığında, bilişsel güdülenme kaynaklarının   İlginç ve tehlikeli uyaranlara ilişkin dikkatin sürdürülmesi, anlama ve anlam üretmenin gelişmesi, bilişsel belirsizliğin artması ya da azalması, problem çözmek ve karar vermek, keşfetmek, tehlike ve riskleri azaltmak şeklinde belirlendiği görülmektedir. Bu bilgiler ışığında çeldiricilerden (C)’de verilen “Tercih edilen ve hoşa giden sonuçlara ulaşmak” yanıtının bilişsel güdülenme kaynaklarından biri olmadığı görülmektedir. Bu durumda doğru yanıt “C” şıkkıdır.

Sorunun doğru yanıtlanabilmesi için öncelikle duygusal güdülenme kaynaklarını gözden geçirelim. Kılavuz kitapta ilgili bölüm gözden geçirildiğinde, duygusal güdülenme kaynaklarının duygusal tutarsızlığın artması /azalması, iyi hissetmenin azalması, kötü hissetmenin artması, özsaygının, güvenliğin tehlikeye düşmesi, iyimserlik düzeyinin korunması olduğu görülmektedir. Bu bilgilere dayalı olarak soru kökünde verilen (III) problem çözmek ve karar vermek güdülenmenin bilişsel kaynağı olurken, (VI) olumlu modelleri taklit etmek ise davranışsal sosyal güdülenme kaynağı olarak belirmektedir. Bu bakımdan sorunun yanıtı (I)    İyi hissetmenin azalması (II)   Kötü hissetmenin artması, (IV) Özsaygının, güvenliğin tehlikeye düşmesi, (V) İyimserlik düzeyinin korunması seçeneklerini içeren “B” şıkkıdır.

Sorunun doğru yanıtlanabilmesi için öncelikle güdülenme türlerinden içsel ve dışsal güdülerin temel niteliklerinin gözden geçirelim. Çeldiricilerde verilen, dışsal güdüler, davranışa yön veren bireyin dışından gelen para, ödül ve not gibi güdülerdir ile dışsal güdülenenler ufak bir zorlanmada işi, uğraşı veya çalışmayı bırakabilmektedirler görüşleri doğruları yansıtmaktadır. Buna karşılık içsel güdüler ile ilgili olarak içsel güdünün dışsal güdüye göre daha avantajlı olduğu yönünde görüş vardır ile içsel güdülenen birey davranışları yaptıktan sonra genellikle olumlu duygular hisseder. Diğer yandan ise “dışsal güdülenmelerde davranışın süreklilik gösterme olasılığı yüksektir” ifadesi yanlıştır. Bu nedenle sorunun yanıtı “E” şıkkıdır.

Sorunun doğru yanıtlanması için güdülenme kuramları genel olarak anımsayalım. Güdülenme kuramları, (a) iç güdü kuramı, dürtü azalma kuramı ve optimum uyarılma ku­ramı ve beynin ödül ve zevk merkezini kapsayan biyolojik güdü kuramları b) davranışçı güdü kuramı c) sosyal öğrenme güdü kuramı d) hümanistik (insancıl) güdü kuramı e) yükleme kuramı ve beklenti kuramını kapsayan bilişsel güdü kuramı biçiminde sıralanmakta ve gruplanmaktadır. Soru kökü ve çeldiricilere dikkatle bakıldığında, doğru yanıtın ‘E’ şıkkı olduğu görülmektedir.

Sorunun doğru yanıtlanması için güdülenme kuramları genel ve öz<elde bakılması bir gerekliliktir. Bazı güdülenmiş davranışlar belirli düzeyde uyarılmışlık gerektirir. Örneğin, iyi beslen­miş farelerin kafesin etrafında dışarı çıkmak için keşifte bulundukları, 9 aylık bebeklerin evin ulaşabildikleri köşelerini araştırdıkları görülmüştür. İnsanlar yüksek sesli müzik din­lemek, riskli davranışlarda bulunmak, dağın tepesine tırmanmak gibi davranışları belli düzeyde uyarılmışlık yaşamaktan hoşlandıkları için gerçekleştirebilirler. Bu kurama göre organizma, uyarılmışlık düzeyini asgari düzeyde tutumak için davra­nışta bulunur. Sıkıldığımız zaman gerilim ve uyarılmışlık durumunu artıracak etkinlikler ararız. Örneğin bazıları paraşütle atlar, korku filmlerine gider. Heyecan arayan bu kişiler, normal uyarılma düzeyinin üstünde du­rumlar yaşarlar, tehlikeli etkinliklerin içinde kendilerini özellikle daha canlı hissederler. Organizmanın belirli bir davranış için güdülenmesi belirli düzeyde uyarılmayı gerektirir. İnsanlar asgari bir uyarılmışlık düzeyi tutturmayı hedeflemektedir. Yüksek düzeyde uya­rılma da düşük düzeyde uyarılma da güdülenmeyi olumsuz etkilemektedir. Kısacası Optimum Uyarılma Kuramı diye ifade edilen bu bu kurama göre, insanlar uyarılmışlık dü­zeylerini optimum düzey dediğimiz belirli bir düzeyde tutmak için davranışta bulunmaya güdülenmişlerdir.  Soru çeldiricilere dikkatle bakıldığında, doğru yanıtın ‘D’ şıkkı olduğu görülmektedir.

Sorunun doğru yanıtlanması için güdülenme kuramlarından Humanistik Güdü Kuramlarını iyi kavramak gerekmektedir. Bu itibarla Maslow’un ihtiyaçlar hiyerarşisi kuramına bakıldığında şu anlayış ve ilkenin egemen olduğu görülmektedir. Buna göre; insanın her davranışı belli bir ihtiyacını gidermeye yöneliktir ve hiyerarşik olarak sıralanan bu ihtiyaçlardan biri tatmin edilme­den diğerleri insanı yönlendiremez. Davranışlara yön veren insan ihtiyaçları şöyle sırala­nır. 1. Fizyolojik ihtiyaçlar: Yeme, içme, uyuma, cinsellik. 2. Güvenlik ihtiyacı: Barınma, can güvenliği. 3. Ait olma ve sevgi ihtiyacı: Başkaları ile ilişki kurmak, kabul edilmek, ait hisset­mek, arkadaşlık. 4. Özsaygı ihtiyacı: Tanınma, prestij 5. Kendini tamamlama ihtiyacı: Yetenek geliştirme. 6. Estetik ihtiyaçlar: Bakışım, Güzellik. 7. Kendini gerçekleştirme: Potansiyelini ortaya koyma.  Bu sıralamaya göre Maslow’un ihtiyaçlar hiyerarşisine göre bir insanın en son karşılama ihtiyacı duyacağı ihtiyaç “Kendini gerçekleştirme” ihtiyacıdır. Bu durumda yanıt “C” şıkkıdır.

Duyguları farklı yaklaşım veya anlayışlara göre farklı gruplamak olanaklıdır. Ancak sorumuzda anahtar sözcük Plotnik’e göre olmasıdır. Bu noktaya dikkat edilince Plotnik’e göre duygular bilişsel, davranışsal ve fizyolojik bileşenlerden oluştuğu savunulmaktadır. Bu bilgiye dayalı olarak yanıtın “C” şıkkı olduğu belirlenir.

Sorunun doğru yanıtlanması için duyguları açıklayan kuramlara genel olarak göz atalım.

Richard Lazarus’un öne sürdüğü bu kurama göre bilişsel süreç duyguları belirlemede önemli rol oynar. İnsanlar aynı durum karşısında farklı duygular yaşayıp farklı tepkiler verebilmektedirler. Bu durum duygusal yaşantıda algılamanın rolüne işaret etmektedir. Bu yaklaşım, duyguları kontrol etmenin en iyi yolunun, algılarımızı belirlemek olduğunu vurgulamıştır. Bu açıdan “D” şıkkı doğru yanıt değildir.

Yüz Geri Bildirim Kuramı ise yüz kaslarının yaşadığımız duyguyu belirlediğini vurgulamaktadır. Herhangi bir duyguyu yaşamadan önce yüz kaslarımız gerilir. Gerilen yüz kaslarımız beyne sinyaller gönderir ve beyne gönderilen bu sinyaller yaşadığımız duyguları tanımamızı sağlar. Bu nedenle “C” şıkkı doğru yanıt değildir.

Schacter ve Singer, duygusal yaşantıların gerisinde bilişsel etkinliklerin rol oynadığını ileri sürmüşlerdir. Schacter’e göre, çevremizi algılamamız ve anlamlandırmamız sonucunda, içimizdeki fizyolojik değişikliklerle ilgili duygulara belli adlar veririz. Yani bilişsel yaşan­tılarımız doğrultusunda duygusal yaşantılarımızı adlandırırız. Dolayısıyla farklı ortam­larda benzeri uyarıcılara farklı tepkiler vermemizin ve birtakım çatışmalara girmemizin nedeni duygularımızı farklı şekillerde yönlendiren, farklı bilişsel yaşantılar geçirmemizdir. Bu bilgiler dayalı olarak “B” şıkkı doğru yanıt değildir.

Cannon-Bard, William James ve Carl Lange duyguları açıklamaya yeterli olmadığı öne sürmüşlerdir. duyguların beynin bir parçası olan talamustan kaynaklan­dığını ve buradan üretilen mesajların aynı anda otonom sinir sistemi, beynin serebral korteksine ve iskelet kaslarına gönderildiğini öne sürmüşler­dir . Kısacası Cannon-Bard, fizyo­lojik uyarılma ve duyguların beyinde aynı anda üretildiğini vurgulamaktadırlar.

Yukarıda verilen genel bilgilere ek olarak William James ve Carl Lange, duyguların, vücutta meydana gelen fizyolojik uyarılma­dan sonra oluşan özel duyumlar sonucu oluştuğunu öne sürmüşlerdir. Bu kurama göre herhangi bir olay öncelikle vücutta fizyolojik uyarılma oluşturur. Bu uyarılma sonucu vücudumuzda fark ettiğimiz değişiklikleri yorumladığımızda yaşadığımız şey duygudur. Kısacası duygulara neden olan durum fizyolojik uyarılmadır. James, bu durumu “Ayı gör­düğünüzde kaçtığınız için korkarsınız. Korktuğunuz için kaçmazsınız” diye açıklamıştır. Herhangi bir olay sonucu fizyolojik uyarılma olsa da biz bunu fark etmediğimizde duy­guyu ifade edemeyiz. Her duygu ayrı bir fizyolojik örüntüye sahiptir. Tüm açıklamalara dayanarak yanıtın “E” şıkkı olduğu görülür.

Güdülenmenin üç ayrı yönü vardır. Bunlar: 
1. Kişiyi belli bir hedefe iten güdüleyici durum
2. Hedefe ulaşmak için yapılan davranış
3. Hedefe ulaşmak.

Güdülenmenin duygusal kaynakları şunlardır:

Duygusal tutarsızlığın artması /azalması
İyi hissetmenin azalması
Kötü hissetmenin artması
Özsaygının, güvenliğin tehlikeye düşmesi
İyimserlik düzeyinin korunması

Dolayısıyla doğru cevap E'dir. diğer seçenekler bilişsel kaynaklarla ilgilidir.

Doğuştan sahip olmadığımız, içinde yaşadığımız çevre tarafından bize
öğretilen ve bir davranışa götüren güdüler ikincil güdüler olarak tanımlanır.

Somonların yumurtlama amacıyla nehirlerin başına doğru akıntının ters yönünde yüzmeleri ve örümceklerin ağ örmesi gibi davranış örüntüleri iç güdü olarak adlandırılır. Dolayısıyla bu örüntüleri açıklayan güdü kuramı iç güdü kuramı denir.

Davranışların amacının, organizmanın sahip olduğu içsel biyolojik dengeyi devam ettirmek olduğunu belirten kuram Dürtü Azalma Kuramıdır. Organizma içsel biyolojik ihtiyaçlara sahiptir. Açlık ya da susuzluk gibi bedensel gereksinimler, gerginlik veya uyarılma durumuna yol açarak insanları belirli davranışlar yönünde güdülemektedir. Canlının belirli şekilde davranabilmesi için bu ihtiyaçların gerilimlerinin azaltılması gerekir. Dürtü azalma kuramına göre, güdülenen davranış, olumsuz bir bedensel gerilimi azaltma ve bedeni biyolojik denge durumuna döndürme çabasıdır.

İhtiyaçlar piramidinde insan ihtiyaçları şöyle sıralanır:
1. Fizyolojik ihtiyaçlar: Yeme, içme, uyuma, cinsellik.
2. Güvenlik ihtiyacı: Barınma, can güvenliği.
3. Ait olma ve sevgi ihtiyacı: Başkaları ile ilişki kurmak, kabul edilmek, ait hissetmek, arkadaşlık.
4. Özsaygı ihtiyacı: Tanınma, prestij
5. Kendini tamamlama ihtiyacı: Yetenek geliştirme..
6. Estetik ihtiyaçlar: Bakışım, Güzellik.
7. Kendini gerçekleştirme: Potansiyelini ortaya koyma.

Dolayısıyla tanınma, prestij ihtiyacı öz-saygı ihtiyacı kapsamındadır.

Duygular bilişsel, davranışsal ve fizyolojik bileşenlerden oluşur. Doğru cevap D'dir.

William James ve Carl Lange, duyguların, vücutta meydana gelen fizyolojik uyarılmadan sonra oluşan özel duyumlar sonucu oluştuğunu öne sürmüşlerdir. Onların ortaya attığı duygu kuramına göre herhangi bir olay öncelikle vücutta fizyolojik uyarılma oluşturur. Bu uyarılma sonucu vücudumuzda fark ettiğimiz değişiklikleri yorumladığımızda yaşadığımız şey duygudur.

Cannon-Bard, fizyolojik uyarılma ve duyguların beyinde aynı anda üretildiğini vurgulamaktadırlar. Doğru cevap E'dir.

Salovey ve Mayer duygusal zekanın kapsamını 5 ana başlık altında toplamışlardır. Bu başlıklar:

Başkalarının duygularını kontrol etme bunlardan biri değildir.