DAVRANIŞ BİLİMLERİNE GİRİŞ

Güdülenmenin üç ayrı yönü vardır;

Yükleme Kuramı; bu kuram insanın doğası gereği hem kendi içinde hem de çevresinde meydana gelen olayların nedenlerini tahmin etmeye çalıştığını, nedenlerle ilgili olarak yapılan çıkarımların davranışları etkileyeceğini vugulamaktadır.

Biyolojik kaynaklar

 Uyaranlarda    artma/  azalma

Açlığın, susuzluğun, rahatsızlığın, vb. Artması

Homeostatik dengenin devam ettirilmesi

Merak, bilme ihtiyacı, yeterli olma isteği, gelişme arzusu, doyum sağlama isteği içsel güdülere örnek gösterilebilir.

James, avlanma, yarışma, merak, utanç ve nefret gibi insana özgü çeşitli içgüdülerin varlığından söz etmiştir. Bu içgüdülerin, insanları belirli şekilde davranması yönünde güdülediğine inanılmaktadır.

Çoğu zaman duygu yerine his, duyuş gibi kavramlar kullanıldığı görülmektedir. Bu kavramların duygulardan ayrılan yönlerine baktığımızda, hisler daha çok bireyin vücudundaki anlık değişikliklere karşılık gelen, bedensel değişimlerin ön planda olduğu özel ve öznel deneyimlerdir.

Duygularımızı genellikle mimik, jest ve vücut dilimizle yansıtırız. Duygularla beraber gelen yüz ifadeleri nasıl hissettiğimizle ilgili sosyal işaretler gönderebileceği gibi ne yapmak üzere olduğumuzla ilgili sosyal işaretler de gönderebilirler. Örneğin bir bebeğin gülümsemesi onun ihtiyaçlarının karşılandığı, mutlu olduğu mesajı verirken, tanımadığımız sınıf arkadaşımızın bize gülümsemesi ise dost canlısı olduğunun göstergesi olabilir.

Duygular bilişsel, davranışsal ve fizyolojik bileşenlerden oluşur.

Duygular ve ifade şekilleri ile çalışan Paul Ekman (1992), yedi temel duygudan bahsetmiştir. Bu duygular üzüntü, korku, öfke, tiksinti, horlanma, şaşırma ve mutluluktur.

Duyularımızı kelimeler yerine ses tonu, vücut hareketleri, jestler, mimikler, kişisel mesafe ile ifade ederiz. Bunların içinde en dikkat çekeni yüz ifadeleridir. Araştırmacılar yüz mimiklerini kullanarak yaklaşık 20.000 duygu ifade edebileceğimizi belirtmişlerdir.

İçsel güdü, bireyin içinden gelen ihtiyaçlarına yöneliktir. Merak, bilme ihtiyacı, yeterli olma isteği, gelişme arzusu, doyum sağlama isteği içsel güdülere örnek gösterilebilir. İçsel güdülenme, ödül, para gibi dışsal kaynaklı güdüler için değil birey için zevk ve tatmin sağlayan işin kendisi ve içeriği için davranışta bulunmaktır (Reeve, 2009)

Organizmayı herhangi bir davranış yapma yönünde harekete geçiren doğuştan gelen ya da sonradan öğrenilen güdüler bu adla tanımlanır. Birincil güdüler, açlık, susuzluk gibi biyolojik bir gereksinim, buna denk düşen merak, araştırma, sıkıntı gibi psikolojik bir gereksinim gibi öğrenmeye bağlı olmayan güdülerdir.

İkincil güdüler, doğuştan sahip olmadığımız, içinde yaşadığımız çevre tarafından bize öğretilen ve bir davranışa götüren güdülerdir. İkincil güdüler organizmanın devamı için birincil derecede önemli değildir ama mutluluğu için gereklidir. Saldırganlık, başarı, güç kazanma, bir arada bulunma gibi güdüler ikincildir.

Binlerce insanın sadece dereceye girenlere para ödülü verildiği geri kalanların ise sadece tişörtle ödüllendirildiği uzun maratonlara katılmaları, maddi getirisi olmayan hobilerine uzun zaman ayırmaları bilişsel güdülenme kuramları ile açıklanabilir.

Sürekli güdüler ise belirli bir duruma özgü olmayıp davranışlarımıza süreklilik kazandıran güdülerdir. Yabancı dil öğrenmeyi seven bu nedenle üçüncü dilini öğrenmek için çalışmak sürekli güdülere örnektir. Durumluk güdülere karşın sürekli güdüler davranışlarımızın daha uzun süreli olmasını sağlarlar.

Uzun süreli olmayıp belirli bir durumun etkisiyle ortaya çıkan güdülere durumluk güdüler denir (Açıkgöz, 2003). İşinde yükselmek için belirli bir dönem yabancı dil sınavına çalışan ve geçer not aldıktan sonra yabancı dil çalışmayı bırakmak durumluk güdülere örnektir.

Dürtü azalma kuramına göre fizyolojik ihtiyaçlar bazı işaretlerle kendini belli eder. İhtiyaçlar fark edildiğinde organizma bu ihtiyaçları karşılamak için harekete geçer. Örneğin aç olan bir insanın kan şekerinin düşmesi baş ağrısı, mide kazınması gibi uyarıcılar gönderir. Bireyin kan düzeyinde ve sindirim sisteminde oluşan uyarıcılar organizmayı ihtiyacı karşılama yönünde harekete geçirir. Organizma açlığını gidermek için daha önceki öğrenmelerinden yararlanarak et, ot, kemik vs. yiyeceklerle açlığını gidermeye çalışır (Myers, 2011). Sonuç olarak, dürtü azalma kuramı, canlının sağlıklı şekilde davranabilmesi için gerekli ihtiyaçların fizyolojik sinyallerinin algılanması ve ihtiyaçların karşılanması için öğrenme deneyimlerinden faydalanarak harekete geçmeyi vurgulamaktadır.

Davranışçı yaklaşıma göre öğrenme dışarıdan verilen pekiştireçlere dayalı olduğundan, davranışların tekrar edebilmesi dışsal güdülenmeye bağlıdır. Bu yaklaşıma göre birey, kendini ödüle götüren amaçlara yönelir. Davranışçı yaklaşıma göre bireylerin güdülenebilmesi için kişiye özel doğru pekiştireçlerin kullanılması önemlidir. Sınıfta sorulan sorulara doğru cevap veren ilköğretim öğrencilerine kurdele, çikolata, aferim gibi pekiştireçler, ergenlere ise övgü dolu sözler davranışlarının devamını sağlayacaktır. İş yerinde görevini aksatmadan yapan çalışana prim, ikramiye verilmesi bu davranışı devam etmesini sağlayacaktır.

Humanistik Güdü Kuramları Bu kuramın öncüleri Rogers ve Maslow’dur. Humanistik kurama göre, insan davranışlarının odak noktasını, kişisel özgürlük, seçim, kendi kendine karar verme ve kişisel gelişme için savaş verme ya da kısaca Maslow’un deyimiyle “kendini gerçekleştirme” oluşturur.

James-Lange Kuramı William James ve Carl Lange, duyguların, vücutta meydana gelen fizyolojik uyarılmadan sonra oluşan özel duyumlar sonucu oluştuğunu öne sürmüşlerdir. Bu kurama göre herhangi bir olay öncelikle vücutta fizyolojik uyarılma oluşturur. Bu uyarılma sonucu vücudumuzda fark ettiğimiz değişiklikleri yorumladığımızda yaşadığımız şey duygudur. Kısacası duygulara neden olan durum fizyolojik uyarılmadır. James, bu durumu “Ayı gördüğünüzde kaçtığınız için korkarsınız. Korktuğunuz için kaçmazsınız” diye açıklamıştır.