DAVRANIŞ BİLİMLERİNE GİRİŞ

Kültür olmadan insan toplumu var olmazdı. Kültür insanları topluluk haline getiren ve bir topluluk olarak bir arada tutan özellikleri ifade etmektedir. İnsan yaşamının bütününü kapsayan kültür öğrenilir ve paylaşılır. Kültür toplumun doğasını yansıtan insan ürünü somut objeler ile insanları etkileyen düşünceler gibi soyut yapılardır ve insan toplumunun biyolojik olarak değil ancak toplumsal araçlarla iletip aktardığı her şeyi ifade etmektedir. Bu anlamda insanların yaşam biçimlerini  yansıtan kültür, insan ürünü olan her şeyi kapsamaktadır. Doğru cevap E'dir.

Kültürün maddi ve manevi kültür olmak üzere iki boyutu ya da türü olduğu söylenebilir. Bunlar üretildikleri toplumun doğasını yansıtır. Normlar, yasalar,idealar, gelenekler ve inanışlar manevi kültürü oluşturmaktadır. Belirli bir toplumda yaratılan mimari, sanat, araç-gereçler, oyuncaklar, yazılı-görsel medya gibi somut objeler ise maddi kültürü ifade etmektedir. Maddi kültürün unsurları arasında mızraktan sabana, pişirme kaplarından kompakt diske kadar insan ürünü fiziki objeler yer almaktadır. Bu bağlamda el öpme adeti, kına gecesi, normlar, gelenek ve görenekler manevi kültürün; camiler ise mimari bir yapı olması bakımından maddi kültürün bir ögesi olarak gösterilebilir.

Kültürel gecikme, kültürün bazı unsurlarının daha hızlı değişerek, henüz değişmemiş olan geleneksel unsurlarla çatışması sürecini ifade etmektedir. Doğru cevap A'dır.

Dil, kültür dünyasının taşıyıcısı ve anahtarı konumundadır, bireylerin birbirleriyle iletişimde bulunmalarına imkân tanıyan bir semboller sistemi ve kurallar setidir. Kültürün öğrenilmesinde ve aktarılmasında dil büyük önem taşıyan bir araçtır. Dilbilim alanında görelilik hipotezine göre kültür ile dil arasında güçlü bir etkileşim söz konusudur aynı zamanda bir kültürün normları, değerleri ve inançları açısından olasılıkları ve potansiyelleri belirler. Bu anlamda doğru cevap A'dır.

Toplumsal değişme, bir toplumun kurumları ile kültürünün zaman içinde dönüşmesidir. Günümüzde toplumsal değişmeyi en yoğun ve köklü bir biçimde etkileyen süreç küreselleşmedir. Dünyanın küresel bir köye dönüştüğüne ilişkin söylem yaşanan dönüşümü ifade etmektedir. Küreselleşme kültürleri, toplumsal değişmenin niteliğini dönüştürmekte ve hızını belirlemekte; yeni toplumsal çatışmaların, yeni toplumsal sınıfların ve toplumsal hareketlerin oluşumuna yol açmaktadır. Günümüzde toplumsal dönüşüm giderek daha hızlı gerçekleşmektedir, yeni bilgi ve iletişim teknolojileri alanındaki gelişme nedeniyle değişimin hızı giderek artmaktadır. Değişimin toplumdan topluma farklı olduğu yönündeki görüşlerin yanı sıra toplumlar arasında değişimin farklılaşmadığını savunanlar da  bulunmaktadır ancak  toplumsal değişme bütün toplumlar için geçerli bir olgudur. Doğru cevap E'dir.

Toplumsal değişmenin çok çeşitli kaynakları vardır, bu kaynakları iç ve dış kaynaklar olarak sınıflandırabiliriz. İç kaynaklar; çevresel değişmeler, istila, kültürel temas, yayılma gibi etkenler iken dış kaynaklar, keşifler ve icatlar, nüfus hareketleri gibi etkenlerdir.

Evrimci yaklaşım tek yönlü bir toplumsal değişimi var sayarken çevrimsel kuram toplumların sonsuz çevrim serileri boyunca ileri-geri ve yukarı-aşağı hareket ettiğini ileri sürer. Alman tarihçi Oswald Spengler kuramın ilk temsilcilerindendir. Toplumları ve medeniyetleri bir organizma gibi değerlendiren Spengler, doğum, gençlik, olgunluk, yaşlılık ve ölüm çevrimlerinin toplumlar için de geçerli olduğunu savunmuştur. Doğru cevap B'dir.

En belirgin örneğinin Hindistan’da görüldüğü kast sistemi bireylere hayat boyu taşınan sosyal statülerin verilmiş olduğu toplumsal bir sistemdir. Kast sistemi tabakalaşma sistemleri arasında en katısı olarak bilinmektedir. Her bir tabaka kast olarak adlandırılır ve hiyerarşi açıkça tanımlanmıştır. Hindu inanışları doğrultusunda bireyler doğumla birlikte verilen toplumsal pozisyonlara sahip olurlar. Reenkarnasyon inancı doğrultusunda bireylerin içine doğdukları kastın önceki yaşamlarının sonucu olduğuna inanılır.

Feodal zümreler sisteminde  ise tabakalaşma sisteminin temelini toprak sahipliği oluşturur. Zümreler arasında hareketlilik ve evlilikler belirli bir düzeyde hoş görülmektedir. Feodal zümreler sisteminde her bir zümrenin hak, yükümlülük ve ayrıcalıkları yasal olarak belirlenmiştir. Doğru cevap B'dir.

Sınıf düzeninin diğer tabakalaşma biçimlerinden farklarını:
• Sınıflar arasındaki sınırlar keskin değildir. Sınıflar arası evlilikleri engelleyen yasal düzenlemeler yoktur.
• Birey sınıfını sadece doğumla elde etmez. Yukarı ve aşağı doğru hareketlilik diğer türlerden daha yaygındır.
• Sınıf düzenleri büyük çaplıdır, kişisel değildir şeklinde sıralayabiliriz. Bu anlamda doğru cevap C'dir.

Marx’ın düşüncelerinin kaynaklık ettiği toplumsal çatışma yaklaşımının tabakalaşmaya ilişkin varsayımlarını şu şekilde sıralayabiliriz:
• Toplumsal tabakalaşma toplumsal çatışmanın ürünüdür. Toplumsal kaynaklardaki farklılıklar bazılarının çıkarına hizmet ederken bazılarının aleyhinedir.
• Toplumsal tabakalaşma toplumdaki yetenek ve becerilerin bütünüyle geliştirilemeyeceği anlamına gelir.
• Tabakalaşma sadece bazıları için yararlıdır.
• Tabakalaşma mutlaka var olması zorunlu bir olgu değildir.
• Değerler ve inançlar ideolojiktir, toplumdaki egemen güçlerin çıkarlarını yansıtır.
Toplumsal tabakalaşmanın yetenek ve becerileri uygun mesleki pozisyonlarla eşleştirmesi ise yapısal-işlevselci yaklaşımın temel varsayımıdır. Bu nedenle doğru cevap D'dir.

Kültürel gecikme, kültürün bazı unsurlarının daha hızlı değişerek, henüz değişmemiş olan geleneksel unsurlarla çatışması sürecini ifade etmektedir.

Latincede cultura kelimesi natura yani doğanın karşıtı olarak kullanılmıştır. Romalılar insanların yetiştirdikleri bitkileri kendiliğinden yetişen bitkilerden ayırmak ve tanımlamak üzere bu kavramı kullanmışlardır (Sarı, 2005: 5).

Kültür ürünü olduğu toplumsal grubun ya da çevrenin ötesinde etkilere sahip olacak biçimde gelişim göstererek karmaşık sistem haline gelebilir. Kültürün sistematik biçimde gelişmesi ve toplumsal sınırlarının ötesinde etkili olabilmesi sürecinde uygarlık (civilization) ortaya çıkmaktadır.

Bir kültürden bir birey başka bir kültüre ait norm ve değerleri kendisininkine eklemlediğinde kültürlenme gerçekleşir. Küçük ve görece zayıf bir grubun büyük bir medeniyetle temas halinde dahi öz kültürünü koruyabilmesi durumunda ise uyma söz konusudur. Geniş bir medeniyetin içinde yaşayan bir grubun egemen olan farklı kültürel özelliklere, farklı bir dile, farklı değerler ve normlara uyum sağlaması ve toplumsal kurumlar içinde eşit konum kazanması halinde yutulma söz konusudur.

Semboller, kültürü oluşturan bütün unsurların temelinde yer alır. Bütün yaratıklar gibi insanlar da çevrelerindeki dünyayı duyumsarlar ancak diğerlerinden farklı anlamlar yüklerler. Semboller, kültürü paylaşan, tanınmış belirli anlamları aktaran her şeydir. Bir söz, bir duvar yazısı, yanıp sönen kırmızı bir ışık, sıkılmış bir yumruk hepsi birer semboldür.

Yüksek kültür ve popüler kültürün dışında, daha çok endüstrileşmemiş geleneksel toplumların özelliklerini taşıyan, belirli bir halkın yaşam tarzı ve ürettiği kültüre folk ya da halk kültürü denilir. Halk kültürü zaman içerisinde özellikle günümüzde popüler kültürü ve yüksek kültürü de etkilemekte ve biçimlendirmektedir.

Avcı-toplayıcı toplum tipinde iş gücünün cinsiyet temelli bölüşümü, en eşitlikçi düzen vardır.  Göçebe-Çobanlık toplum tipinde şiddetli bağımsızlık, savaşçı, çobanlık ve basit tarım ile hayvanlarının değerlerini yansıtan dinler, büyük toplumsal eşitsizlik gözlenmektedir.

İlkel tarım toplumlarında savaşçı, yüksek düzeyde eşitsizlik, savaşçı asalet sıradan insanlara egemen, eşitsizlik değişken tanrılara tapınmada yansır. Tarım toplumunda çeşitli uğraşlar, meslekler ortaya çıkarır, şehirleri ortaya çıkarır, yöneticiler sıradan insanlar üzerinde tanrısal güçleri olduğuna inanılır, çok tanrıcılık, en eşitsiz düzen hakimdir. Büyük şehirleri ortaya çıkarır, önceki toplum tiplerinden daha güçlü biçimde eğitim ve ekonomi gibi kurumların etkili olması, dinin artık egemen olmaması, yaşam koşullarının iyileşmesi, görece daha az savaş, insan ilişkileri daha zayıftır. Post-endüstriyel toplum tipinde hizmet, bilgi ve bilişim işleri ile fabrika üretiminin yer değiştirmesi, bireyler için daha çok güç ve özgürlük, cinsiyet eşitsizliğinin artması söz konusudur.

İşlevselci Yaklaşım: En önemli temsilcisi Parsons’a göre toplumsal değişmenin incelenebilmesi için öncelikle toplumsal yapı ele alınmalıdır. Değişmenin temeli toplumsal yapı, toplumsal sistemdir. Çeşitli toplumsal işlevler farklılaşma sürecinde yeni yapılara evrilir, toplumsallaşmanın aileden okula, üretimin bireysel işyerinden atölye ve fabrikalara kayması bu duruma ilişkin örnektir.

Hindu kast sistemi iki bin yıllık geçmişi olan Hindu dini inancını yansıtmaktadır. Belirli meslek gruplarıyla yakından ilişkili dört temel kast vardır. Brahmanlar (bilgin ve ruhani liderler) tepede yer alırlar, onları Kşatriyalar ( askerler ve yöneticiler), Vaisyalar (çiftçiler ve tüccarlar) ve Sudralar (işçiler ve zanaatkârlar) izler. Bu dört kastın en altında Dalitler (dokunulmayanlar- ezilmiş insanlar) bulunur. İnsanların pisliklerini taşımak, çöplüklerden yiyecek aramak gibi özellikler bu gruba aittir. 1948’de yasadışı ilan edilmesine karşın özellikle kırsal bölgelerde etkisini sürdürmektedir. Ancak modern Hindistan’ın kapitalist ekonomisi ve küreselleşme farklı kastlardan insanları bir araya getirmekte ve kast sisteminin etkisini giderek zayıflatmaktadır. Bir diğer örnek ise 1992’de sonlanan Güney Afrika’daki kast sistemidir. Apartheid olarak adlandırılan bu sistem bütünüyle ırksal özelliklere dayanmaktadır. Siyahiler, Hindular ve Asyalılar toplumsal düzen içinde Beyazlardan ayrı ve alt seviyede kastlar olarak kabul edilmiştir (Giddens ve Griffiths, 2006: 298).

Bir Nesil Boyunca Gerçekleşen Hareketlilik: Tek bir nesil içinde oluşan toplumsal hareketlilik. Bir kişinin, iş hayatına kol gücüne dayalı niteliksiz bir işçi olarak başlayıp on yıl sonra muhasebeci olması tek nesil içindeki hareketliliğe örnektir.