DAVRANIŞ BİLİMLERİNE GİRİŞ - Deneme Sınavı - 6

Bir saniyede gerçekleşen döngü sayısı ses dalgasının sıklığı konusunda bilgi vermekte, ses perdesi (pitch) olarak tanımlanmaktadır. Ses dalgası bir saniyede ne kadar fazla titreşim oluşturursa bu ses o kadar yüksek perdeye sahiptir ve ses perdesi yükseldikçe de ses daha tiz, ince olarak algılanmaktadır. Tam tersine, bir saniyede gerçekleşen titreşim sıklığı azaldıkça tezin perdesi düşmekte ses de daha pes, kalın olarak algılanmaktadır. Ses perdesinin düzeyi Hertz (Hz) olarak ifade edilmekte, Hz bir  saniyede tamamlanan döngü sayısı olarak tanımlanmaktadır. Ses perdesi 100 Hz olan ses dalgası bir saniyede 100 döngüyü tamamlamaktadır. İnsan kulağının ses dalgalarına ilişkin alt ve üst eşik değerleri ise 20 ile 20000 Hz’dir.

Bir uyarıcıyı farklı açılardan gördüğümüzde retinaya düşen şekiller de değişmektedir. Retinanıza düşen görüntü artık başka bir şekilde olsa da o nesneye ilişkin daha önce oluşturulmuş algı vasıtasıyla o nesneyi eski haliyle algılarsınız.  Buna şekil değişmezliği denmektedir.

Algı yanılsamaları algılama sürecinin çevreden gelen duyusal verilerin olduğu gibi işlenmesiyle oluşmadığını, duyusal verilerin anlamlandırılma sürecinde önceki yaşantıların, öğrenilmiş kalıpların etkisiyle bireylerin kendi algılarını oluşturduklarını ortaya koymaktadır. Eğer duyusal bilgiler otomatik olarak algıya dönüştürülseydi, tüm algı yanılsamaları evrensel olarak bütün toplumlarda görülürdü. Oysa yapılan araştırmalar Müller-Lyer yanılsamasının sadece dik açılardan oluşan köşegen binalar olan toplumlarda, kültürlerde gözlendiğini ortaya koymuştur. Güney Afrika’da yaşayan Zulu kabilesinin çevresinde keskin çizgiler, dik açılar ve dörtgen şekiller bulunmadığı için Müller-Lyer yanılsamasından etkilenmediği gözlenmiştir.

Koku alma duyusunda burna ulaşan uyarıcılar kimyasal maddelerdir. Herhangi bir nesne ya da canlı oda sıcaklığında havada çözünen moleküller  algılamaktadır. Havada çözünen bu uçucu maddeler hava aracılığıyla bireylerin burunlarına ulaşmaktadır.
Tat alma duyusunda da yine uyarıcı kimyasal maddelerdir. Herhangi bir şeyin ya da yiyeceğin tadını almamız için o şeyin ya da yiyeceğin ağızdaki tükürük salgısında çözülmesi ve dildeki alıcı hücrelere ulaşması gerekmektedir.

Bireylerin içinde bulunduğu ortamların ışık düzeyi yanı sıra göze çevreden yansıyan ışık düzeyi de sürekli değişkenlik göstermektedir. Bu nedenle ışığa son derece duyarlı olan retinaya gelen ışık miktarı ve şiddetinin kontrol edilmesi gerekmektedir. Bu kontrolü hızlı bir şekilde sağlayan ve gözün değişen ışık düzeyine uyum sağlamasını gerçekleştiren yapılar ise gözün ön kısmında bulunan gözbebeği ve iristir. Ancak bu iki yapının kontrolü tek başına yeterli olmamakta, retinadaki konik ve çubuk hücrelerin içinde bulunan ışığa duyarlı pigmentlerin de uyum sürecine destek vermesi gerekmektedir (Pastorino ve Doyle-Portillo, 2010). Bu nedenle ışık düzeyinin aniden değiştiği durumlarda irisin yanı sıra retinadaki pigmentlerde de bir takım değişiklikler gerçekleşmekte, böylece göz yeni ışık düzeyine daha rahat biçimde uyum sağlamaktadır. Aydınlık bir ortamdan karanlık bir ortama girildiğinde retinanın ışığa duyarlılığın artmasına karanlığa uyum, karanlıktan aydınlığa çıkıldığında retinanın ışığa olan duyarlılığının azalmasına ise aydınlığa uyum adı verilmektedir.

Uyarıcı olarak nitelendirilen nesne çevresine enerji yaymakta, bu fiziksel enerji türüne duyarlı olan duyu organı harekete geçmekte, duyu organındaki alıcı olarak adlandırılan özel dönüştürücü hücreler (transducers) enerjiyi alarak işlemekte, fiziksel enerjiyi beynin algıladığı elektriksel sinir enerjisine dönüştürmektedir. Doğru yanıt A’dır.

Duyu organlarının duyarlı olduğu enerji türleri ve uyarılması için gerekli olan enerji düzeyi farklı olsa da her bir duyu organının uyarıcıyı fark etmesi için uyarıcının belli bir düzeyde uyarılması gerekmekte, duyu organını uyarabilen en düşük uyarıcı düzeyine ise eşik denmektedir. Doğru yanıt A’dır.

Aydınlık bir ortamdan karanlık bir ortama girildiğinde retinanın ışığa duyarlılığın artmasına karanlığa uyum, karanlıktan aydınlığa çıkıldığında retinanın ışığa olan duyarlılığının azalmasına ise aydınlığa uyum adı verilmektedir. Doğru yanıt C’dir.

Bir saniyede gerçekleşen döngü sayısı ses dalgasının sıklığı konusunda bilgi vermekte, ses perdesi (pitch) olarak tanımlanmaktadır.

Ses perdesinin düzeyi Hertz (Hz) olarak ifade edilmektedir.

İnsan kulağının ses dalgalarına ilişkin alt ve üst eşik değerleri ise 20 ile 20000 Hz’dir.

Ses dalgalarının şiddeti ses dalgasının yüksekliği ile ölçülmekte ve desibel (dB) olarak ifade edilmektedir.

İnsan işitme sistemi 0-140 dB aralığındaki seslere duyarlıdır. Doğru yanıt B’dir.

Algıyı-dikkati etkileyen özellikler bireylere ait ve uyarıcıya ait özellikler olarak ikiye ayrılmaktadır. Tekrarlayan uyarıcıların daha kuvvetli bir şekilde algılanması uyarıcıya ait bir bir dikkati etkileyen özelliktir. Bu halde duvar saatinin düzenli bir şekilde çıkardığı tik tak sesinin aynı ortamdaki diğer seslerden daha çok dikkat çekmesi uyarıcıya ait bir özelliktir.

Tat alma duyusu da koku alma duyusu gibi kimyasal uyarıcılara duyarlı olduğu için tanımın olmazsa olmaz ögesi kimyasal uyarıcılardır. Doğru yanıt D’dir.

Eğer algı duyumla toplanan bilgilerin hiçbir işlemden geçirilmeden doğrudan bir araya getirilmesi ile oluşsaydı her birey aynı uyarıcılar karşısında aynı şeyleri anlar, olaylara ya da uyarıcılara aynı anlamları yüklerdi. Doğru yanıt A'dır.

Soruda hayvanın duyusal kapasitesinin yüksek oluşundan bahsedilmiştir. Buna rağmen duyumun aynı orandan algıya dönüşmediği görülmektedir. İnsanda ise süreçlerin tersi olduğu görülmektedir. İnsanın duyusal veriyi algıya dönüştürme kapasitesi yüksektir. Doğru cevap D'dir.

Hareket veya başka nedenlerle uyarıcıların durumlarında bir takım değişiklikler meydana gelmekte, bu nedenle çevreden duyusal sistemlerimize ulaşan veriler çok büyük bir değişkenlik göstermektedir. Çevredeki değişiklikler (ışık miktarı vb.) ve hareket nedeniyle aynı uyarıcıdan duyu organlarına ulaşan bilgiler sürekli değişmektedir. Burada da tabağın algılanması da farklı olsa da bu uyarıcı ve nesnenin değişmez, kararlı olarak algılanmasını sağlamaktadır. Doğru yanıt D'dir.

Algısal süreçte gruplandırma yapılırken akıcı, düzenli ve kesintisiz şekiller, örüntüler daha fazla tercih edilmektedir. Devamlılık ilkesine göre notaların kesintisiz örüntüler şeklinde algılanması buna örnektir. Doğru yanıt E'dir.

Algı yanılsamaları algılama sürecinin çevreden gelen duyusal verilerin olduğu gibi işlenmesiyle oluşmadığını, duyusal verilerin anlamlandırılma sürecinde önceki yaşantıların, öğrenilmiş kalıpların etkisiyle bireylerin kendi algılarını oluşturduklarını ortaya koymaktadır. Eğer duyusal bilgiler otomatik olarak algıya dönüştürülseydi, tüm algı yanılsamaları evrensel olarak bütün toplumlarda görülürdü. Oysa yapılan araştırmalar Müller-Lyer yanılsamasının sadece dik açılardan oluşan köşegen binalar olan toplumlarda, kültürlerde gözlendiğini ortaya koymuştur. Doğru yanıt B'dir.

Verilen seçenekleri hepsi duyumla ilgili doğru bilgilerdir?

Tüm duyu organları aldıkları enerjiyi elektrik enerjisine dönüştürseler de her duyu organı farklı enerji türüne duyarlılık göstermektedir. Örneğin, göz ışık olarak adlandırılan elektromanyetik dalgalara duyarlı iken, kulak günlük dilde ses olarak adlandırılan havadaki basınç değişikliklerine (titreşimlere) duyarlıdır. Dil ve burun ise kimyasal enerjilere duyarlıdır.

Gözün ön kısmını kaplayan yuvarlak ve saydam yapı kornea eğilip bükülerek göze dağınık olarak gelen ışıkları daraltıp toplamaktadır. Bir sonraki aşamada ışık gözbebeğine ulaşmakta, içi boş bir daire olan göz bebeğinden geçmektedir. Göz bebeği kendisine ulaşan ışığın düzeyini ayarlamak için büyüyüp küçülmektedir. Göz bebeğinin büyüyüp küçülmesini sağlayan ise göz bebeğini çevreleyen kaslı iris tabakasıdır.

Mercek büzülüp gevşeme özelliğini kaybettiğinde nesnelerin görüntüsü ya retinanın önüne düşmekte ve bunun sonucunda bireyler uzağı (miyop) net bir şekilde görememekte ya da görüntü retinanın arkasına düşmekte ve bireyler yakını (hipermetrop) net bir şekilde görememektedirler. Görme bozukluklarından biri de çok sık rastlanmamasına rağmen maruz kalan bireylerin yaşamlarını olumsuz yönde etkileyen renk körlüğüdür. Korneanın eğikliğinin kaybolması sonucunda göze gelen ışıkların tek bir noktada toplanamaması sonucunda astigmat adı verilen görme bozukluğu ortaya çıkmakta, retinada oluşan görüntü bulanık ve dağınık olmaktadır.