DAVRANIŞ BİLİMLERİNE GİRİŞ - Deneme Sınavı - 5

İşitme sistemi içindeki yapılar, bulundukları yer ve yerine getirdikleri görevler farklı olduğu için dış, orta ve iç kulak bölümleri altında gruplandırılarak ele alınmaktadır. Dış kulak; kulak kepçesi, kulak yolu ve kulak zarını bünyesinde barındırmaktadır. Orta kulak ise vücuttaki en küçük kemikler olan çekiç, örs ve üzengiden oluşmaktadır. İç kulak ise bir başka zar olan oval pencere, kulak salyangozu (koklea) ve korti organından meydana gelmektedir.

Tat alma cisimciklerinde bulunan alıcı hücreler bir tada özel olarak daha fazla duyarlılık göstermektedir. Bu nedenle dilde belli tatlara duyarlı olan bölgeler oluşmaktadır. Dilin ön, arka ve yan kısımlarında bulunan tat alma hücrelerinin tatlıya duyarlı olanları dilin ön tarafında, ekşiye duyarlı olanları yan taraflarda, acıya duyarlı olanları ise arka kısımda kümelenmiştir. Tuzluya duyarlı olan tat alma hücreleri de yine dilin ön kısmına yakın bir bölgede yer almaktadır. Dilin belli bölgeleri belli tatlara daha duyarlı olmakla birlikte bütün tatlara düşük de olsa tepki vermektedirler. Dilin orta kısmı ise tat almamaktadır.

Deride çok fazla sayıda bulunan basınca duyarlı alıcı hücrelerin vücuttaki dağılımı eşit değildir (Feldman, 2011; Wittig, 2001). Bazı bölgelerde alıcı hücreler yoğunlaşmakta, dolayısıyla bu bölgelerdeki duyarlılık da diğer bölgelere oranla daha fazla olmaktadır. Alıcı hücrelerin yoğun olmasından dolayı 151 uyarıcılara olan duyarlılığın da daha fazla olduğu bölgeler dil, dudak, yüz, eller ve genital bölgedir (Coon ve Mitterer, 2010). Bu bölgelerin tersine ayak başparmağı (Atkinson ve diğerleri, 1990) ve sırt bölgesi (Wittig, 2001) ise en az duyarlılığa sahip bölgedir.

Algısal süreçte temel duyusal birimlerin rastgele eklenmek yerine belli kurallara göre bir araya getirildiğini savunanlar Gestalt yaklaşımını benimseyen bilim insanlarıdır. Gestalt yaklaşımının bu görüşü “Bütün, parçaların toplamından fazladır” sloganı ile özetlenmektedir. Gestalt yaklaşımına göre insanlar çevreden topladıkları bilgileri anlamlı bütünlere, algılara dönüştürürken duyusal birimleri rastgele üst üste eklememekte, doğuştan getirdikleri gruplama eğilimlerine göre hareket etmektedirler (Peterson, GillamveSedgwick, 2007 akt. Plotnik ve Kouyoumdjian, 2011).

Belirtilenlerin hepsi algılama sürecine aittir.

Doğrusal Perspektif, uzaklığı belirlemek için kullanılan bu ipucu da birbirine paralel olan iki çizginin uzaklaştıkça birbirine yakınlaşması ve ufukta birleşmesi olarak açıklanmaktadır (Kalat, 2008; Plotnik ve Kouyoumdjian, 2011). Bu nedenle uzaktaki nesneler yakındaki nesnelere göre birbirine daha
yakın algılanmaktadır. Demiryoluna baktığınızda birbirine paralel olan raylar görüş alanınızdan uzaklaştıkça birbirine yaklaşmakta ve ufukta birleşmiş, kesişmiş gibi görünmektedirler (Feldman, 2011). Siz rayların ufukta birleşmiş gibi görüyor olmanıza rağmen rayların halen birbirine paralel olduğunu
bilmektesiniz.

Modern psikolojisinin kurucusu Wundt, duyum ve algıyı iki ayrı olgu olarak ele almış, duyumu yoğunlukla ve nitelikle belirlenen, parçalanamayan, bölünemeyen yaşantı birimi olarak tanımlamıştır. Algının ise birkaç duyumun bir araya gelmesiyle oluştuğunu öne sürmüştür. Günümüzde de çok keskin olmasa da bu iki olgu ayrı başlıklar altında ele alınmaktadır. Duyum basit uyarıcılar sonucu ortaya çıkan anlamsız yaşantılar olarak tanımlanırken, algı karmaşık ve anlamlı uyarıcıların bir araya getirilmesi sonucunda ortaya çıkmaktadır.

Doğru cevap B seçeneğidir.

Örnekte, Aysel’in kulaklarına gelen sesin kulak zarını titreştirmesi ve Aysel’in bu sesi enerji olarak hissetmesi duyum, bu sesin üzerinden havalanan savaş jetine ait olduğunu fark etmesi algıdır.

Doğru cevap A seçeneğidir.

Duyum süreci çevreden gelen fiziksel enerjilerin özel alıcı hücreler tarafından sinirsel elektrik enerjisine dönüştürüldükten sonra ilgili beyin bölgesine iletilerek, bu bilgilerin beyne kaydedilmesi olarak tanımlanabilir.

Doğru cevap C seçeneğidir.

Weber gerçekleştirdiği araştırmalarda fark eşiğinin başlangıçta yer alan uyarıcı düzeyine bağlı olarak değiştiğini ortaya koymuştur. Weber Yasası’na göre uyarıcıda fark edilebilen en küçük değişim miktarı, uyarıcının başlangıç düzeyiyle orantılı olarak değişmektedir. Daha somut bir ifade ile, uyarıcı düzeyi başlangıçta yüksek ise bu uyarıcıda gerçekleştirilen değişikliklerin fark edilmesi için yapılan değişiminde büyük olması gerekmektedir. Bunu bir örnekle açıklamak gerekirse, içinde hiç şeker olmayan bir bardak çaya tek bir kesme şeker eklendiğinde çayın tadındaki değişimin fark edilmesi, içinde altı şeker olan bir bardak çaya tek bir kesme şeker eklendiğinde çayın tadındaki değişimin fark edilmesinden daha kolaydır.

Doğru cevap B seçeneğidir.

Algının temelini oluşturan ve günümüz teknolojisine rağmen elektronik cihazların gerçekleştiremediği iki temel unsur göze çarpmaktadır. Bunlardan ilki fark etmek ya da ipuçlarını yakalamak (recognition), ikincisi ise fark edilen ya da yakalanan ipuçlarının anlamlandırılmasıdır.

Doğru cevap E seçeneğidir.

Uyarıcı algılanırken aşağıdan yukarıya bilgi işlemleme sürecinde uyarıcının temel duyusal özellikleri ile başlanarak bir bina inşaatında tuğlaların üst üste konulması gibi bilgiler bir araya getirilmekte, sonuçta algı tamamlanmış bir bina gibi bütün olarak ortaya çıkmaktadır. Yukarıdan aşağıya bilgi işlemleme sürecinde ise daha önceden edinilmiş yaşantı, öğrenilmiş bilgiler, beklentiler algılama sürecine yön vermektedir.

Doğru cevap B seçeneğidir.

Algılama süreci duyum süreci ile başlasa da algı duyu organları tarafından toplanan bilgilerin basit bir şekilde bir araya getirilmesi ile oluşmamaktadır. Eğer algı duyumla toplanan bilgilerin hiçbir işlemden geçirilmeden doğrudan bir araya getirilmesi ile oluşsaydı her birey aynı uyarıcılar karşısında aynı şeyleri anlar, olaylara ya da uyarcılara aynı anlamları yüklerdi. Oysa algılama süreci sadece toplanan parçaların basitçe bir araya getirilmesinden öte bir süreçtir. Çünkü algılamada bireyler kendisine gelen bilgileri hiçbir işlem yapmadan olduğu gibi almamakta, kendisine ulaşan uyarıcıları bir takım işlemlerden geçirmekte, algıyı oluşturmaktadırlar. Bu nedenle algılama sürecinde bireyler pasif değil son derece aktiftir.

Doğru cevap D seçeneğidir

Algısal süreçte temel duyusal birimlerin rastgele eklenmek yerine belli kurallara göre bir araya getirildiğini savunanlar Gestalt yaklaşımını benimseyen bilim insanlarıdır. Gestalt yaklaşımının bu görüşü “Bütün, parçaların toplamından fazladır” sloganı ile özetlenmektedir. Gestalt yaklaşımına göre insanlar çevreden topladıkları bilgileri anlamlı bütünlere, algılara dönüştürürken duyusal birimleri rastgele üst üste eklememekte, doğuştan getirdikleri gruplama eğilimlerine göre hareket etmektedirler.

Doğru cevap A seçeneğidir.

İstekli olarak bireyin kendi kontrolü ile gerçekleştirilen duyusal süzme işleminin yanı sıra duyu organlarında sabit ve değişmeyen bir uyarana yönelik uyum sağlama süreci de gerçekleşmekte, duyusal alıcılar otomatik olarak bu uyarıcıya daha az tepki vermeye başlamaktadırlar. Bir başka ifade ile duyu organları sabit bir uyarıcı ile ilgili daha az bilgiyi beyne ulaştırmaya başlamaktadır. Örneğin, sigara içen insanlar kendi üstlerine sinen sigara kokusunu fark edemezler ya da yoğun ve kesif bir yemek kokusu olan odada bulunanlar bu kokuyu fark edemezken, odaya yeni giren biri bu kokuyu hemen fark edebilmektedir.

Doğru cevap C seçeneğidir.

Yanınızdan geçen araba sizden uzaklaştıkça retinadaki görüntüsü gittikçe küçülmektedir. Siz algısal değişmezlikler sayesinde retinadaki görüntüsü küçülen arabayı küçülüyormuş gibi algılamak yerine, arabanın büyüklüğünün sabit kaldığını ancak sizden uzaklaşıyor olduğunu çıkarsarsınız.

Sizden ya da nesneden kaynaklanan hareketlilik veya yer değiştirme sonucunda uyarıcının retinaya düşen görüntüsünün boyutlarında ve büyüklüğünde değişiklikler meydana gelmektedir. Ancak siz büyüklük değişmezliği nedeniyle, daha önceki yaşantılarınıza bağlı olarak oluşturduğunuz standart bir araba kavramı, şeması ve görüntüsü nedeniyle retinanıza düşen görüntü farklılaşsa da arabayı aynı şekilde algılayabilmektesiniz. Çünkü sizden uzaklaştıkça görüntüsü gittikçe küçülen arabanın boyutlarının değişmediğini sadece sizden uzaklaştığı yorumunu yaparsınız.

Doğru cevap D seçeneğidir.

Duyum, çevredeki enerji değişiminin fark edilmesi sonucu ortaya çıkmaktadır

Duyu organlarının duyarlı olduğu enerji türleri ve uyarılması için gerekli olan enerji düzeyi farklı olsa da her bir duyu organının uyarıcıyı fark etmesi için uyarıcının belli bir düzeyde uyarılması gerekmekte, duyu organını uyarabilen en düşük uyarıcı düzeyine ise eşik denmektedir.

Göz bebeğinden geçen ışığın ulaştığı sonraki nokta ise mercektir

Korneanın eğikliğinin kaybolması sonucunda göze gelen ışıkların tek bir noktada toplanamaması sonucunda astigmat adı verilen görme bozukluğu ortaya çıkmakta, retinada oluşan görüntü bulanık ve dağınık olmaktadır.