DAVRANIŞ BİLİMLERİNE GİRİŞ - Deneme Sınavı - 15

Kültür ürünü olduğu toplumsal grubun ya da çevrenin ötesinde etkilere sahip olacak biçimde gelişim göstererek karmaşık sistem haline gelebilir. Kültürün sistematik biçimde gelişmesi ve toplumsal sınırlarının ötesinde etkili olabilmesi sürecinde uygarlık (civilization) ortaya çıkmaktadır.

Bir kültürden bir birey başka bir kültüre ait norm ve değerleri kendisininkine eklemlediğinde kültürlenme gerçekleşir. Küçük ve görece zayıf bir grubun büyük bir medeniyetle temas halinde dahi öz kültürünü koruyabilmesi durumunda ise uyma söz konusudur. Geniş bir medeniyetin içinde yaşayan bir grubun egemen olan farklı kültürel özelliklere, farklı bir dile, farklı değerler ve normlara uyum sağlaması ve toplumsal kurumlar içinde eşit konum kazanması halinde yutulma söz konusudur.

Semboller, kültürü oluşturan bütün unsurların temelinde yer alır. Bütün yaratıklar gibi insanlar da çevrelerindeki dünyayı duyumsarlar ancak diğerlerinden farklı anlamlar yüklerler. Semboller, kültürü paylaşan, tanınmış belirli anlamları aktaran her şeydir. Bir söz, bir duvar yazısı, yanıp sönen kırmızı bir ışık, sıkılmış bir yumruk hepsi birer semboldür.

Yüksek kültür ve popüler kültürün dışında, daha çok endüstrileşmemiş geleneksel toplumların özelliklerini taşıyan, belirli bir halkın yaşam tarzı ve ürettiği kültüre folk ya da halk kültürü denilir. Halk kültürü zaman içerisinde özellikle günümüzde popüler kültürü ve yüksek kültürü de etkilemekte ve biçimlendirmektedir.

Avcı-toplayıcı toplum tipinde iş gücünün cinsiyet temelli bölüşümü, en eşitlikçi düzen vardır.  Göçebe-Çobanlık toplum tipinde şiddetli bağımsızlık, savaşçı, çobanlık ve basit tarım ile hayvanlarının değerlerini yansıtan dinler, büyük toplumsal eşitsizlik gözlenmektedir.

İlkel tarım toplumlarında savaşçı, yüksek düzeyde eşitsizlik, savaşçı asalet sıradan insanlara egemen, eşitsizlik değişken tanrılara tapınmada yansır. Tarım toplumunda çeşitli uğraşlar, meslekler ortaya çıkarır, şehirleri ortaya çıkarır, yöneticiler sıradan insanlar üzerinde tanrısal güçleri olduğuna inanılır, çok tanrıcılık, en eşitsiz düzen hakimdir. Büyük şehirleri ortaya çıkarır, önceki toplum tiplerinden daha güçlü biçimde eğitim ve ekonomi gibi kurumların etkili olması, dinin artık egemen olmaması, yaşam koşullarının iyileşmesi, görece daha az savaş, insan ilişkileri daha zayıftır. Post-endüstriyel toplum tipinde hizmet, bilgi ve bilişim işleri ile fabrika üretiminin yer değiştirmesi, bireyler için daha çok güç ve özgürlük, cinsiyet eşitsizliğinin artması söz konusudur.

İşlevselci Yaklaşım: En önemli temsilcisi Parsons’a göre toplumsal değişmenin incelenebilmesi için öncelikle toplumsal yapı ele alınmalıdır. Değişmenin temeli toplumsal yapı, toplumsal sistemdir. Çeşitli toplumsal işlevler farklılaşma sürecinde yeni yapılara evrilir, toplumsallaşmanın aileden okula, üretimin bireysel işyerinden atölye ve fabrikalara kayması bu duruma ilişkin örnektir.

Hindu kast sistemi iki bin yıllık geçmişi olan Hindu dini inancını yansıtmaktadır. Belirli meslek gruplarıyla yakından ilişkili dört temel kast vardır. Brahmanlar (bilgin ve ruhani liderler) tepede yer alırlar, onları Kşatriyalar ( askerler ve yöneticiler), Vaisyalar (çiftçiler ve tüccarlar) ve Sudralar (işçiler ve zanaatkârlar) izler. Bu dört kastın en altında Dalitler (dokunulmayanlar- ezilmiş insanlar) bulunur. İnsanların pisliklerini taşımak, çöplüklerden yiyecek aramak gibi özellikler bu gruba aittir. 1948’de yasadışı ilan edilmesine karşın özellikle kırsal bölgelerde etkisini sürdürmektedir. Ancak modern Hindistan’ın kapitalist ekonomisi ve küreselleşme farklı kastlardan insanları bir araya getirmekte ve kast sisteminin etkisini giderek zayıflatmaktadır. Bir diğer örnek ise 1992’de sonlanan Güney Afrika’daki kast sistemidir. Apartheid olarak adlandırılan bu sistem bütünüyle ırksal özelliklere dayanmaktadır. Siyahiler, Hindular ve Asyalılar toplumsal düzen içinde Beyazlardan ayrı ve alt seviyede kastlar olarak kabul edilmiştir (Giddens ve Griffiths, 2006: 298).

Bir Nesil Boyunca Gerçekleşen Hareketlilik: Tek bir nesil içinde oluşan toplumsal hareketlilik. Bir kişinin, iş hayatına kol gücüne dayalı niteliksiz bir işçi olarak başlayıp on yıl sonra muhasebeci olması tek nesil içindeki hareketliliğe örnektir.

Tabakalaşma, Marx’ın yaklaşımı ve çatışma kuramında bütünleştirici olmaktan çok bölümlere ayırıcı,
ayrıştırıcı olarak görülür ve işbirliğine yönelik olmaktan çok bazılarının bazılarını sömürdüğü bir
mekanizma olarak tanımlanır.

Marx gibi Weber de tabakalaşma analizinde sınıfları esas almış ancak toplumsal tabakalaşmanın çok daha karmaşık ve çeşitliliğe sahip yapısını ortaya çıkarmıştır. Piyasa ekonomisinde benzer konumları paylaşan bireyler sınıfları oluşturmaktadırlar ve mülk sahibi olmayan gruplar arasında da önemli farklılıklar söz konusudur.

Yapısal-İşlevselci Yaklaşım: Yapısal-işlevselci kurama göre, toplumsal eşitsizlik bir anlamda toplumun doğasından kaynaklanan ve toplumun işleyişinde belirli bir işleve sahip olan farklılaşmaların sonucunda ortaya çıkar. Toplumun belirli gereksinimleri ve işlevsel bazı önkoşulları vardır ve toplumsal tabakalaşma bu gereksinim ya da işlevlerin karşılanmasını sağlar. Tabakalaşma toplumun varlığını sürdürmesine ve sağlığına katkıda bulunur.

Çatışmacı kurama göre toplumlar karşıt iki keskin gücün mücadelesi sonucunda çabucak ve kökten bir biçimde değişebilir. Marx kapitalist toplum geliştikçe, işçilerin daha çok bir araya geleceklerini, yabancılaşma ve sınıf bilinci gibi etkenlerle işçi sınıfının kapitalist sınıfa karşı devrim gerçekleştireceğini var sayar.