DAVRANIŞ BİLİMLERİNE GİRİŞ - Deneme Sınavı - 11

Kültürün temel olarak, "maddi" ve "manevi" kültür olmak üzere iki boyutu ya da türü olduğu söylenebilir. Belirli bir toplumda yaratılan mimari, sanat, araç-gereçler, oyuncaklar, yazılı-görsel medya gibi somut objeler maddi kültürü; normlar, yasalar, idealar, gelenekler ve inanışlar ise manevi kültürü oluşturmaktadır. Doğru cevap A’dır.

"Uygarlık", birçok kültürdeki ana ve belirleyici kültürel özellikler tarafından biçimlendirilmiş kültürel kompleks olarak tanımlanabilir. Uygarlıkların sınırlarının ötesine yayılması ve başka toplumlar üzerinde de etkili olması "kültürlenme", " yutulma" ve "uyma" gibi süreçler aracılığıyla gerçekleşir. Bir kültürden bir birey başka bir kültüre ait norm ve değerleri kendisininkine eklemlediğinde “kültürlenme” gerçekleşir. Geniş bir medeniyetin içinde yaşayan bir grubun egemen olan farklı kültürel özelliklere, farklı bir dile, farklı değerler ve normlara uyum sağlaması ve toplumsal kurumlar içinde eşit konum kazanması halinde “yutulma” söz konusudur. "Uyma", küçük ve görece zayıf bir grubun büyük bir medeniyetle temas halinde dahi öz kültürünü koruyabilmesi durumudur. "Etnosantrizm" ise bir bireyin kendi kültürünü diğer kültürlerden üstün görmesidir. Doğru cevap C’dir.

Kültür öğeleri “değerler”, “inançlar”, “semboller”, “dil” ve “normlar” olmak üzere beş grupta sınıflandırabilir. Bu öğelerden, “bir topluluk ya da gruptaki ideal prensipleri tanımlayan öz standartlar” değerlerdir. Bu standartlar amaçlarımızı ve davranışlarımızı belirlerken bize neyin doğru neyin yanlış olduğunu gösterir. Değerler iyi, kötü, güzel ya da çirkini belirlemede ölçütler sunar ve güçlü bir toplumsal kontrol aracı niteliğindedir. Doğru cevap A’dır.

Toplumun temel kültürel değerlerini benimsemekle birlikte, kendisini diğer gruplardan ayıran özgün değer, norm ve yaşam tarzları olan grupların kültürü "alt kültür" olarak tanımlanabilir. Toplumun bazı bölümlerininkinden ayrı yapılanan kültür kalıpları alt kültürleri ifade eder. Gençliğin, ırkların, etnik grupların oluşturduğu alt kültürler vardır.  Hip-hop müziği ile eğlenen gençler, Polonya kökenli Amerikalılar, çok sık uçuş yapan yöneticiler, cazcılar, kampçılar, bilgisayar düşkünleri hepsi birer alt kültür örneğidir. Bununla birlikte, birçok insan çok sayıda alt kültüre çok fazla bağlılık söz konusu olmadan dâhil olabildiğinden, insanları alt kültürlere göre sınıflandırmak kolay ancak genellikle hatalıdır. Doğru cevap D’dir.

Toplumsal değişmenin kaynakları, “iç” ve “dış” kaynaklar olarak sınıflandırabilir. Dış kaynaklar, “çevresel değişmeler, istila, kültürel temas, yayılma” gibi etkenler iken, iç kaynaklar  “keşifler ve icatlar, nüfus hareketleri” gibi etkenlerdir. Doğru cevap E’dir.

Toplumsal değişme konusunu insanların dünyayı yorumlama ve davranma biçimlerini dikkate alarak tartışan kuramsal yaklaşım, “Sembolik Etkileşimcilik” yaklaşımıdır. Bu yaklaşıma göre, insanlar etkin bir biçimde dünyayı yorumlar ve buna göre davranırlar. Dolayısıyla toplum yeni bir toplumsal yaşam ortaya çıkarmak üzere değiştiğinde insanlar da dünyayı geçmiştekinden daha farklı tanımlayacaklardır. Başka bir ifadeyle, toplumsal değişme bireylerin kendilik algılarını da, başkalarıyla etkileşimlerini de dönüştürmektedir. Doğru cevap E’dir.

Temeli toprak sahipliğine dayanan tabakalaşma sistemi "feodal zümreler sistemi"dir. Söz konusu sistemde, en üstte yer alan zümre aristokratlar ve eşraf iken, ruhban sınıfı da özgün bir takım ayrıcalıklara ve güce sahiptir. Bu sistemde üçüncü tabakayı halk tabakası, serfler, özgür köylüler, tüccarlar ve zanaatkarlar oluşturur. Ayrıca, zümreler arasında hareketlilik ve evlilikler belirli bir düzeyde hoş görülmektedir.  Doğru cevap C’dir.

Yapısal-işlevselci kurama göre, toplumsal eşitsizlik bir anlamda toplumun doğasından kaynaklanan ve toplumun işleyişinde belirli bir işleve sahip olan farklılaşmaların sonucunda ortaya çıkar. İşlevselciliğin önde gelen temsilcilerinden Talcott Parsons, diğer işlevselciler gibi toplumdaki istikrar, işbirliği ve düzenin değerler üzerindeki uzlaşmaya, rızaya bağlı olduğunu düşünmektedir. Bu yaklaşıma göre, tabakalaşma bütün toplumlar için kaçınılmazdır. Doğru cevap A’dır.

Aile ile ilgili geliştirilen ve kavramı daha net bir şekilde açıklayacak varsayımlar:
• Aile, birlikte yaşayan ebeveyn ve çocuklarının meydana getirdiği bir birimdir.
• Aile, ev içi ilişkilerinin ve toplumsallaşmanın gerçekleştiği bir birimdir.
• Aile üyeleri arasındaki ilişkiler, dışarıdaki ilişkilerden farklı olarak özgül ve tektir.
• Ailede, anne ve çocukların arasında özellikle bebeklik dönemlerinde bağımlı bir ilişki söz konusudur.
• Aile bireyleri arasındaki ilişki karşılıklı bağımlılığa ve mecburiyete dayanır.
• Ailede ensest tabusu söz konusudur.
• Aile içinde mülkiyet ve statü nesiller boyu aktarılır şeklinde sıralanabilir. Doğru cevap D'dir.

Bazı kültürlerde, aynı toplumsal kategorilerdeki bireylerin evlilikleri bir normdur. Endogami kavramı ile ifade edilen bu norm bireyleri, aynı yaş grubuna dahil, aynı dine ya da ırka, aynı toplumsal sınıfa mensup potansiyel eşlerle sınırlar. Egzogamide ise farklı sosyal gruptan insanların evliliği söz konusudur. 

Ailenin şekillenmesinde önemli bir diğer evlilik türü de eş sayılarına göre değişmektedir. Tek eşlilik (Monogami), iki eşi birleştiren evlilik bağı olup Amerika, Avrupa ve Asya’nın büyük bir bölümünde geçerli olan evlilik türüdür. Çokeşlilik (Poligami) ise bireyi birden fazla eşle birleştiren evlilik bağıdır. Afrika’nın neredeyse tamamı, Ortadoğu, Hindistan, Pakistan ve Endonezya’da bu evlilik türü geçerlidir. 

İki farklı çokeşlilik türü vardır: Polijini ve Poliandri. Polijini Yunanca çok kadın anlamına gelir. Bir erkeği iki veya daha fazla kadınla birleştiren evlilik türüdür. Poliandri bir kadını iki ya da daha fazla erkekle birleştiren evlilik türüdür ve bu evlilik türüne oldukça ender rastlanır. Bu bağlamda doğru cevap B'dir.

Türkiye’de hane yapısına göre aile türlerine baktığımızda, kentte, kırda ve Türkiye genelinde çekirdek aile yapısının yaygın olduğu açıktır. TÜİK’in Aile Yapısı Araştırması’ndan alınan verilere göre, Türkiye’de haneler yaklaşık %81 oranında çekirdek ailelerden oluşmaktayken, kentte bu oran %83’e kadar çıkmaktadır. Kırda öğrenci ve işçilerden oluşan hane bulunmazken, tek kişilik haneden oluşan aileler de pek yaygın değildir. Dikkat çekici bir nokta, kent ve kırda tek kişilik hane oranın birbirine yakın olmasıdır.