DAVRANIŞ BİLİMLERİ II

Kaçınma: Bir taraf ya da iki taraf için düşük düzeyde işbirliği ve düşük düzeyde girişkenliği içerir. Zaman kazandırma ve sakinleşmeye olanak tanıma gibi yararları vardır. Ancak çatışma ile başa çıkmada kalıcı bir yöntem olarak kullanıldığında yıkıcıdır.

Regresyon: Kişinin önemli bir engellenme ile karşılaştığında çocuksu davranışlara ve savunmalara geri dönmesidir. Örneğin kardeşi doğan çocuğun tekrar yatağını ıslatmaya başlaması gibi.

Kaçınma: Bir taraf ya da iki taraf için düşük düzeyde işbirliği ve düşük düzeyde girişkenliği içerir. Zaman kazandırma ve sakinleşmeye olanak tanıma gibi yararları vardır. Ancak çatışma ile başa çıkmada kalıcı bir yöntem olarak kullanıldığında yıkıcıdır.

Sosyal destek, kişinin sahip olduğu kişiler arası ilişkiler ve sosyal ağlar ya da bu ilişkilerin ya da ağların kişi için nasıl bir fonksiyonu olduğu bağlamında tanımlanır. Sosyal desteğin stres üzerindeki koruyucu etkisi tampon hipotezi ile açıklanmaktadır. Bu hipoteze göre, sosyal desteğin çok az ya da hiç olmaması durumunda psikososyal stres, kişinin sağlığı ve iyilik halini son derece olumsuz etkiler. Diğer yandan güçlü bir sosyal destek sistemi strese karşı tampon görevi yapar ve kişiyi söz konusu olumsuz etkilerden korur. Tampon etkisine yol açan farklı sosyal destek türleri vardır. Bunlardan ilki maddi destektir. Paraya ihtiyacı olan bir insana yardım etmek, zor durumda olan birine bakım sağlamak gibi. Bu tür bir maddi desteğin aynı zamanda psikolojik sonuçları vardır. Yardım alan kişi, yardım eden tarafın onu sevdiğine, ona önem verdiğine inanır. Bu konudaki diğer bir destek türü değerlendirme desteğidir. Daha önce aktarıldığı gibi transaksiyonel modele göre psikolojik stres, kişinin stresörü tehdit olarak algılayıp algılamamasına bağlı olarak yaşanır.

Kobasa (1982) tarafından önerilen, teorik kökenini
varoluşçu bakış açısından alan bu kişilik yapısı kişilerin stresli olayların zarar verici etkilerinden korunması ve sağlığın iyileştirilmesi ile olumlu yönde ilişkilidir. Dirençlilik, yaşamın anlamlı olduğu, geleceğimizi kendimizin seçeceği ve değişimin ilginç ve değerli olduğu düşüncelerini içeren bir kişilik özelliğidir. Bu kişilik özelliğine sahip olan insanlar,
stres ve acıyı var oluşun normal bir özelliği, yaşamın bir parçası olarak görürler. Araştırmalar,
bu özelliğin stresin sağlık ve başarı konusundaki olumsuz etkilerine karşın koruyucu olduğunu göstermektedir. Dirençli insanların sahip oldukları üç özellik strese karşı tampon görevini görür. Bunlar kontrol, bağlılık ve meydan okumadır. Kontrol, insanların yaşamlarındaki deneyimleri ve sonuçları etkileyebileceklerine dair duydukları inançtır. Bağlılık, insanların yaşamlarındaki olay, durum ve kişilerde anlam ve katılım duygusu hissetmeleridir. Bağlılık sayesinde kişi iş, aile, kişiler arası ilişkiler ve sosyal kurumlar gibi yaşamdaki birçok alana tam bir katılım gösterecektir. Meydan okuma ise yaşamda değişimin istikrardan daha normal olduğunu ve bu değişikliklerin güvenliği tehditten ziyade kişisel büyüme fırsatı olduğunu bilmektir. Tam tersine, dirençli olmayan insanlarda bağlanma yerine daha fazla yabancılaşma duygusu, dış güçlere teslimiyet, değişimi istenmeyen bir durum olarak algılama eğilimi olduğu bilinmektedir.

Bu modelde birinci boyut işbirliği ve ikincisi girişkenliktir; bu boyutların değişik kombinasyonları farklı çatışma ile başa çıkma stilleri yaratır. Bunlar:
1. Rekabet: Girişkenliğin yüksek, işbirliğinin düşük olduğu stildir. Bu stilde birey kendi ilgi ve ihtiyaçlarını diğer tarafın kaybetmesi pahasına ilk sıraya koyar.
2. Ortak çalışma: Yüksek düzeyde işbirliği ve girişkenliğin birlikte kullanılmasını içerir. Oldukça zaman, enerji ve bağlılık gerektiren bir stildir.
3. Kaçınma: Bir taraf ya da iki taraf için düşük düzeyde işbirliği ve düşük düzeyde girişkenliği içerir. Zaman kazandırma ve sakinleşmeye olanak tanıma gibi yararları vardır. Ancak çatışma ile başa çıkmada kalıcı bir yöntem olarak kullanıldığında yıkıcıdır.
4. Uyum sağlama: İşbirliğinin yüksek, girişkenliğin düşük olduğu stildir. Bu stilde kişi diğer tarafın ilgi ve ihtiyaçlarını ön planda tutar. İyi niyet ve işbirliği yaratır ancak tek başına kullanılmamalıdır. Çünkü bu durum kişinin kendi isteklerini diğer kişinin pahasına geri plana alması anlamına gelir.
5. Uzlaşma: İşbirliği ve girişkenliğin karşılıklı kabul edilebilir bir çözüm için orta düzeyde kullanılmasıdır. Bu noktada çatışmanın her iki tarafı da kendi ihtiyaçlarını bir miktar karşılar. Özellikle zamanın sınırlı olduğu ve kısa vadeli çözümler istendiğinde işlevseldir.

Stres hakkında psikoloji alanında yapılan çalışmalar organizmanın strese nasıl tepkiler verdiğinin araştırılması ile başlamıştır. Stres konusunda zihin ve beden arasındaki etkileşimin incelenmesi konusunda Walter Canon (1939; akt.: Lazarus, 1993; Jacobs, 2001) öncülük yapmış ve Hans Selye (1956/1976; akt.: Lazarus, 1993; Jacobs, 2001) ile bu konudaki çalışmalar devam etmiştir. Canon, organizma bir tehditle karşılaştığı zaman sempatik sinir sistemi aktivitesinde artma, merkezî sinir sisteminin uyarılmasında ve iskelet-kas sisteminin aktivitesinde artma gibi organizmada bazı fizyolojik değişiklikler olduğunu ortaya koymuştur.

Hans Selye, Canon’un görüşlerine bezer bir biçimde fizyolojik reaksiyonları incelemiş ve bugün hâlen geçerliliğini koruyan genel adaptasyon (uyum) sendromunu ortaya koymuştur.

Selye’nin ortaya koyduğu genel adaptasyon sendromundaki üç aşama alarm, direnme ve tükenmedir.

Dirençlilik ve iyimserlik stresle başa çıkma konusunda olumlu etkiye sahip olan faktörlerken ruminasyon, stresin etkilerini daha da ağır hâle getiren bir faktördür.

Yadsıma: Acı verici ya da tehdit edici gerçeği reddetmektir. Eğer kişi tehlikeyle başa çıkamazsa ya da kaçınamazsa bu yolu kullanır. Yetişkinlikle beraber gerçeği değerlendirme yetisinin giderek gelişmesi sonucunda yadsıma eğilimi zayıflar.

Özdeşim kurma: Kişinin yetersizlik duygusundan kaçmak için başkasının özellikleri ile özdeşleşmesidir. Yetişkinlik döneminde bu savunma mekanizması kişinin benlik saygısını koruması ve arttırması konusunda yararlıdır.

Entellektüalizasyon: Stresli problemlerle karşılaşıldığında kişinin kendisini onlardan uzaklaştırabilmek için soyut bir biçimde problemleri ele almasıdır. Örneğin, evliliğinde problemler olan kişinin kendi problemlerini çözmeye çalışmak yerine evliliklerdeki problemleri anlamaya çalışması gibi.

Regresyon: Kişinin önemli bir engellenme ile karşılaştığında çocuksu davranışlara ve savunmalara geri dönmesidir. Örneğin kardeşi doğan çocuğun tekrar yatağını ıslatmaya başlaması gibi.

Yer değiştirme: Bastırılmış olan güdü ve duyguları orijinal objesinden ikame objeye yönlendirmektir. Patronla kavga eden kişinin evdeki hayvana vurması örnek verilebilir.

Rekabet: Girişkenliğin yüksek, işbirliğinin düşük olduğu stildir. Bu stilde birey kendi ilgi ve ihtiyaçlarını diğer tarafın kaybetmesi pahasına ilk sıraya koyar.

Yansıtma

Gürültü yapan komşular

Rekabet

İki çekici alternatif içeren bir durumda seçim yapmak durumunda kalınırsa yaşanır.