DAVRANIŞ BİLİMLERİ II

Birincisi, kişiliğin tutarlı olmasıdır; bugün dışa dönük olan bir kişinin yarın da dışa dönük olmasını bekleriz. İkinci özellik ise kişilik içi süreçle ilgilidir. Kişilik içi süreçler, nasıl davranacağımızı ve hissedeceğimizi etkileyen ve içimizde gelişen bütün duygusal, güdüsel ve bilişsel süreçleri kapsar (Burger, 2006:23). Kişilik, yapılaşmıştır; kişiliğioluşturan özellikler birbiriyle bağlantılı bir örüntü geliştirir. Üçüncüsü, kişiliğimiz bizi diğer bireylerden ayırt eder.

Kalıtım ve Kişilik Etkileşimi

İçgüdülerimiz, kendimizi koruyabilmek ve türümüzün devamını sağlayabilmek için sürekli birtakım eylemleri tekrarlamamızı sağlar. Genetik olarak getirdiğimiz özellikler, davranışlarımızın temel itici gücünü oluşturur.

Freud, kişiliğin beş temel psikoseksüel aşamadan geçerek geliştiğini ileri sürmüştür. Bu aşamalar şu şekildedir:

• Oral dönem
• Anal dönem
• Fallik dönem
• Latens dönem
• Genital dönem

Farklı dönemlerde yapılan çalışmalar, kişilik gelişimine ilişkin birbiriyle benzerlik ve farklılıkları olan çeşitli görüşlerin oluşmasına neden olmuştur.  Bu kısımda psikodinamik kuram başta olmak üzere, özellikler kuramı, insancıl kuram, sosyal öğrenme kuramı ve bilişsel kuram incelenecektir.

İnsancıl kuramlarda dört ana öğe karşımıza çıkmaktadır:

• Kişisel Sorumluluk: Başımıza gelenlerin sorumlusu bizleriz.

• Şimdi ve Burada: Geçmiş ya da gelecek üzerinde fazlaca düşünmek yerine hayatı dolu dolu yaşamak ve gerçek potansiyelimizi kullanabilmek için tek yol şimdi ve burada yaşamaktır.

• Bireyin Fenomenolojisi: Kimse, bizi bizden daha iyi tanıyamaz. Kararlarımızda, tercihlerimizde,
çözüm yollarımızda kendimizi iyi tanımalı ve nereden geldiğimizi iyi bilmeliyiz.

• Kişisel Gelişim: İnsan gelişiminin doğal hali daha iyiye ulaşmaktır. Yaşam, bitmek bilmeyen bir kendiliğini keşfetme sürecidir
(Burger, 2006, s.419-421).

Psikanalitiği sonradan benimsemiş olan Fromm, Özgürlükten Kaçış kitabında insanların Nazi liderleri
ile özdeşleşmelerini sağlayan şeyin ne olduğunu kişilik kuramıyla ele almıştır.

Modern hayatın yaygınlaşmasıyla birlikte her eylemimizde özgür irademizle hareket etmemiz ve
seçim hakkımız olmasının yanında bu özgürlük belli bir takım maliyetlere sahiptir. Kaygı ve korku yaratan bu özgürlük, Fromm’un ifadesiyle güçsüzlük ve yalnızlığın dayanılmaz halidir. Her biriminiz
büyümesi ve bağımsızlık kazanmasıyla birlikte, kontrol edemediğimiz şeylerin farkına varır ve çaresizliğimiz ile yüzleşiriz. Fromm’a göre birey olarak ne kadar önemsiz olduğumuzu gördüğümüzde iki şekilde tepki veririz: Ya özgürlükten kaçarız ya da “olumlu özgürlüğe” doğru ilerleriz.

Freud’a göre rüyalar, id’in egemenliği altındadır ve onun isteklerini doyurmada bir araçtır.

Ego (benlik), id’in akıl hocası rolünü üstlenmiştir. İd, “hemen şimdi istiyorum” derken ego, “Koşullar uygunsa sana istediğini verebilirim” der. Ego ve id, genellikle çatışma yaşasalar da, ego, temel görevinin id’in istek ve arzularını mümkün olduğunca doyurmak olduğunu bilir. Ahlaki tutumları neredeyse olmayan egonun temel amacı id’e hizmet etmektir. Süper ego (üst benlik) ise kişiliğe ahlakı ekleyen kısımdır. İd’in arzu ve isteklerinin karşılanabilmesi için önce ahlaki unsurlara ve kuralların uygunluğuna dikkat edilmesi gerektiğini ego’ya bildiren kısımdır. İd ve ego gibi büyük kısmı bilinçaltında bulunan süper ego, bireyin davranışlarını toplumun ahlak kurallarına göre süzgeçten geçirerek “bu yaptığın yanlış, utan kendinden” ya da “bu yaptığın doğru, aferin sana” mesajlarını verir (Cüceloğlu, 2009, s.408). Bu durumda ortaya çıkan çatışma ise endişe yaratır. Bireylerin bu süreçle nasıl baş ettikleri ya da hangi savunma mekanizmalarını kullandıkları ise onların kişiliklerine göre farklılık gösterir.

Şemaların işlevlerinden bir tanesi çevremizdeki bir çok karmaşık ve fazla sayıdaki uyarıcıyı düzenlememize yardımcı olur. Bir diğeri ise şemaların bize bilgiyi düzenleyebileceğimiz ve işleyebileceğimiz bir yapı sunmasıdır (Burger, 2009, s.607-617). Örneğin uzun zamandır takip ettiğimiz ver çok beğendiğimiz bir sinema yönetmeni olduğunu düşünelim. Onun yeni filmini izlediğimizde ya da gazetedeki bir röportajını okuduğumda kafamda onunla ilgili var olan şemaya yeni bir bilgi ekleyebilirim. onun hakkındaki bilgilerim zihnimde düzenli bir yapı içerisinde yer aldığından, bu yöntemen hakkında bir sohbet konusunda rahatlıkla fikirlerimi ifade edebilirim.

Nesnel Testler

Nesnel ya da objektif testler, puanlaması ve uygulaması kolay testlerdir; iyi tanımlanmış kuralları
sayesinde tek bir özellik için tek bir puan ya da farklı özellikler için bir dizi puanlama yapılabilir. Kişilik envanterleri, bireylerin kendi düşünceleri, duyguları ya da davranışlarıyla ilgili soruları ceva-plandırdıkları nesnel bir testtir. En yaygın kullanılan Minnesota Çok Yönlü Kişilik Envanteri (MMPI), 1930’lu yıllarda psikolog Hataway ve psikiyatrist McKinley tarafından geliştirilmiştir

Allport (1961, s.34), mizacı bireyin kendine özgü duygusal doğaya sahip olma olgusu olarak tanımlar. Mizaç, davranışsal eğilimlerdir. Doğğru yanıt B şıkkına verilmiştir.

Latens Dönem (6-11 yaş): Bu dönemde çocuk birçok dürtüsünü frenlemeyi ya da kontrol etmeyi öğrenir. Latens bir nevi bekleyiş anlamına gelir. Egonun gelişmesi ile önceden görülen çatışmalar kontrol altına alınır. Doğru yanıt D şıkkında verilmiştir.

Adler'e göre yarışı kazanmak, birinci olmak, yüksek not almak gibi hedeflerimiz, aşağılık duygumuzdan kurtulmak içindir. Doğru yanıt C şıkkında verilmiştir.

Adler, kişilik gelişiminde doğum sırasınınönemli olduğunu söyleyen ilk bilim insanıdır. Doğru yanıt E şıkkında verilmiştir.

Girişkenlik geliştiremeyen çocuklarda suçluluk ve geri çekilme başlar. Doğru yanıt A şıkkında verilmiştir.

İnsancıl kuramlarda dört ana öğe karşımıza çıkmaktadır:

Kişisel Sorumluluk

Şimdi ve Burada

Bireyin Fenomenolojisi

Kişisel Gelişim

Bu durumda doğru yanıt E şıkkında verilmiştir.

İçsel denetimi yüksek bir öğrenci, sınavdan aldığı yüksek notun tamamen kendisinin çok çalışmasının bir sonucu olduğuna inanırken, dışsal denetimi yüksek bir öğrenci ise şans eseri yüksek not aldığına inanır. Doğru yanıt B şıkkında verilmiştir.

Sosyal öğrenme yaklaşımının güçlü savunucularından olan Bandura, kişilik gelişiminde bireysel faktörler, çevresel uyarıcılar ve davranış arasındaki karşılıklı etkileşime dikkat çeker. Doğru yanıt A şıkkında verilmişitir.

C şıkkında verilen cümle kodlamaya örnektir.

Nesnel ya da objektif testler, puanlaması ve uygulaması kolay testlerdir; iyi tanımlanmış kuralları sayesinde tek bir özellik için tek bir puan ya da farklı özellikler için bir dizi puanlama yapılabilir. Kişilik envanterleri, bireylerin kendi düşünceleri, duyguları ya da davranışlarıyla ilgili soruları cevaplandırdıkları nesnel bir testtir.  Nesnel testlerde bireylerin önceden belirlenmiş ifadelere “evet”, “hayır” gibi önceden belirlenmiş cevaplar vermeleri söz konusuyken, projektif testlerde önceden belirlenmiş cevaplar yoktur. Doğru yanıt C şıkkında verilmiştir.