DAVRANIŞ BİLİMLERİ II

Kişilik, farklı durumlar ve zamanlarda bireyin ayırt edici davranış düzenlerini etkileyen karmaşık ve psikolojik nitelikler bütünüdür.

Kişiliğin biçimlenmesinde en önemli çevresel etken ailedir.

Psikoanalitik yaklaşımın kurucusu Sigmund Freud’un 19.yy’da psikiyatrik sorunlar ve bilinçdışı dürtülerle ilgili yaptığı öncü çalışmalar, psikodinamik yaklaşımın gelişmesini sağlamıştır.

Ego id’i dengeleyen, onu denetim altında tutmaya çalışan ve onun isteklerini karşılamak için uygun ortamların oluşmasına çabalayan kısımdır. Ego (benlik), id’in akıl hocası rolünü üstlenmiştir. İd, “hemen şimdi istiyorum” derken ego, “Koşullar uygunsa sana istediğini verebilirim” der.

Latens Dönemde (6-11 yaş), çocuk birçok dürtüsünü frenlemeyi ya da kontrol etmeyi öğrenir. Latens bir nevi bekleyiş anlamına gelir. Egonun gelişmesi ile önceden görülen çatışmalar kontrol altına alınır. Cinsel dürtüsü gizlidir ve cinsiyetle ilgili konulardan hoşlanmadığı için kendisini oyuna verir

Freud’un kuramı her davranışı, her kişilik özelliğini savunma mekanizmaları ya da bastırma ile açıklayacak gücü sınırsız bir kuram olarak görülmektedir.

Adler, Jung, Erikson, Fromm gibi teorisyenler de kişilikle ilgili kuramlarıyla psikodinamik yaklaşımın farklı açılardan ele alınmasına katkıda bulunmuşlardır. Yeni-Freudcular olarak isimlendirebileceğimiz bu kişiler, bazı noktalarda Freud’un kişilik hakkındaki görüşlerine katılmamaktadırlar. G. Allport ise, özelliklerin kişiliği oluşturan temel yapı taşları ve birey olmanın kaynakları olduğunu düşünmüştür.

Adler'e göre “İnsan olmak kendini aşağı hissetmek demektir. Her psikolojik yaşamın başlangıcında derin bir aşağılık duygusu yer alır.” Her çocuk, yetişkinlerden oluşmuş bir çevre içinde büyümek zorunda olduğundan, kendini zayıf, küçük ve yalnız başına yaşayamayacak kadar güçsüz hissetme eğilimindedir.

Karakter, bir insanın yaşadığı çevresine, başka insanlara, içinde yaşadığı topluma ve genellikle hayatın gereklerine karşı takındığı tavrı anlamamızı mümkün kılar. Karakter, doğuştan ya da kalıtımla geçen bir şey değildir; onları özel bir beden yapısını yaşatabilmek amacı ile kazanılmış özellikler olarak görmek gerekir. Örneğin, bir çocuk tembel dünyaya gelmemiştir. Tembeldir, çünkü tembellik ona hayatı daha kolay bir hale getirecek en iyi araç olarak görünmekte, aynı zamanda önemli bir kimse olduğu duygusunu sürdürebilmek imkanı da vermektedir.  Karakterden farklı olarak mizacın(huy) genellikle kalıtımsal olduğu söylenebilir.

Genetik olarak getirdiğimiz özellikler, davranışlarımızın temel itici gücünü oluşturur. Doğumla birlikte meydana gelen bireysel farklılıklar, onun çevresiyle etkileşimini de etkiler.  Örneğin doğuştan bedeninde eksiklik bulunan bireyin bu özelliği ileride onun daha mücadeleci bir kişilik özelliğine sahip olmasına neden olabilir.

Adler’in kişilik kuramına getirdiği bakış açısını incelemeye onun şu cümlesiyle başlayabiliriz: “İnsan olmak kendini aşağı hissetmek demektir. Her psikolojik yaşamın başlangıcında derin bir aşağılık duygusu yer alır.” Her çocuk, yetişkinlerden oluşmuş bir çevre içinde büyümek zorunda olduğundan, kendini zayıf, küçük ve yalnız başına yaşayamayacak kadar güçsüz hissetme eğilimindedir.

Kolektif bilinçdışı kavramını geliştiren Carl Jung, nesiller boyunca aktarılan ortak deneyimlerin bizim şimdiki hayatımızdaki etkisine dikkat çekmiştir. Yeni doğan bebeğin annesiyle kurduğu bağ ya da
her çocuğun karanlıktan korkması gibi doğuştan sahip olduğumuz bilinçaltı psişik özellikler, çevremize belli şekillerde tepki vermemizi sağlar.

Diğer kuramlardan farklı olarak insancıl kuramlar, mutluluk ve kendini gerçekleştirme için çabalayan
sağlıklı kişilere odaklanmaktadır.

İçsel denetimi yüksek bir öğrenci, sınavdan aldığı yüksek notun tamamen kendisinin çok çalışmasının bir sonucu olduğuna inanırken, dışsal denetimi yüksek bir öğrenci ise şans eseri yüksek not aldığına inanır. İçsel denetim odaklı kişiler, bağımsız, aktif, girişken olurken, dışsal denetim odaklı kişiler, kaygılı, dogmatik ve kuşkucu özellikler taşıyabilirler.

Sosyal öğrenme yaklaşımının güçlü savunucularından olan Albert Bandura, kişilik gelişiminde bireysel faktörler, çevresel uyarıcılar ve davranış arasındaki karşılıklı etkileşime dikkat çeker. Tutumlarımız, çevredeki uyarıcılar ve geri bildirimler davranışlarımızı, dolayısıyla kişiliğimizi etkiler. Örneğin yaşadığımız yerin yakınında bir tiyatro salonunun olması küçük yaşlardan itibaren oyunları izlememizi ve tiyatroyu sevmemizi sağlayacaktır. Hatta, ileride hobilerimiz arasında tiyatro oynamak bile yer alabilir. Bu durum kişi, mekan ve davranış arasındaki karşılıklı belirlenimciliğe örnek olabilir.

Duygusal denge, duyguların tutarlı olması, kontrol edilebilmesi, gerilimi yönetebilme becerisidir.

Kodlamalar; kişinin kendisi, başkaları, olaylar ya da durumlar hakkındaki bilgiyi sınıflandırma biçimidir. Örneğin “Gökhan, ne kadar da yardım sever birisi.”

1938 yılında Henry Murray tarafından geliştirilen Tematik Algı Testinde katılımcılara belirsiz sahnelerin resimleri gösterilir ve bu görüntüdeki insanların ne düşündükleri, ne yaptıkları sorulur.

Minnesota Çok Yönlü Kişilik Envanteri, en yaygın kullanılan nesnel testler arasında yer alır.

Julian Rotter, kuramını -beklenti- üzerine kurmuştur.