DAVRANIŞ BİLİMLERİ II

Koşullu uyaran, başlangıçta özel bir etkisi olmayan ancak koşulsuz bir uyarıcıyla eşleştirilmesi sonucu koşulsuz uyaranın tetiklediği koşullu tepkiyi ortaya çıkaran öğrenilmiş bir uyarıcıdır. Verilen örnekte hemşire ilk başta bebeğe bir anlam ifade etmezken bir süre sonra onu görünce iğne vurulacağını anlayıp ağlamaya başlamaktadır. Buradaki koşullu uyaran bebeğin hemşire görmesidir. Doğru cevap E seçeneğidir.

Pavlov’un öğrenmeyi sağlayan tek koşulun pekiştirme olduğunu öne sürmesine karşın Watson, pekiştirme olmadan da öğrenmenin gerçekleşeceğini söylemiştir. Ona göre bir uyarıcıya en son ve en sık verilen tepki öğrenilir. Buna “en son ve en sık tepki ilkesi” adı verilmektedir ve bu durum “alışkanlık” adını almaktadır. Doğru cevap B seçeneğidir.

Genelleme koşullu tepki yaratan koşullu uyarana benzeyen başka bir uyarıcıya da benzer tepki vermedir. Bebek beyaz önlüğü genelleyip ona hiç iğne yapmayan doktora da aynı tepkiyi vermektedir. Doğru cevap D seçeneğidir.

Guthrie, bitişiklik ilkesinin istenmeyen davranışları değiştirme amacıyla kullanılabileceği üç yöntem önermiştir. Bunlardan birisi de zıt tepkiler yöntemidir. Uyaran eski tepkiyle yarışan yeni bir tepkinin varlığında sunulduğunda uyaran, eski tepki yerine yeni tepkiyle bağlanır. Verilen örnek bu yönteme örnektir. Doğru cevap A seçeneğidir.

Thorndike çalışmaları sonunda üç temel kanunun olduğunu öne sürmüştür. Bunlar; hazıroluşçuluk kanunu, tekrar kanunu ve etki kanunudur. Doğru cevap C seçeneğidir.

Pekiştirme, tepki sayısına göre elde edildiğinde sabit oranlı pekiştirmeden söz edilir. Doğru cevap E seçeneğidir.

Bu kuram çevreyi gözleyerek ve diğer insanların davranışlarının sonucuna göre taklit edilerek öğrenildiğini savunmaktadır. Bu öğrenme kuramı klasik ve edimsel koşullanmadan farklıdır. Doğru cevap B seçeneğidir.

Ödül, öğrenme üzerinde doğrudan etkili değildir. Sadece öğrenilmiş davranışın hızını ve sıklığını etkiler. Doğru cevap D seçeneğidir.

Öğrenme, davranış potansiyelinde yaşantı sonucu ortaya çıkan görece kalıcı değişikliğe verilen isimdir. Davranış ile kastedilen insanın her türlü etkinlikleridir. Ancak doğuştan gelen refleksler, içgüdüsel tepkiler, uyku durumu, yorgunluk, koma durumu, kimi ilaçlar ve içkilerin etkisi altındaki davranış değişiklikleri öğrenme olarak kabul edilmez. Örneğin soğuk bir havada titremeye başlarız ve tüylerimiz dikleşir. Kaslardaki bu hareket doğuştan bize yüklenmiş otomatik bir tepkidir sonradan yaşantılar sürecinde öğrenilmiş bir davranış değildir. Doğru cevap E seçeneğidir.

Sorudaki örnekte kişinin korkutucu deneyimi yaşadıktan sonraki uçak yolculuğu koşullu uyarandır. Koşullu uyaran, başlangıçta özel bir etkisi olmayan ancak koşulsuz bir uyarıcıyla eşleştirilmesi sonucu koşulsuz uyaranın tetiklediği koşullu tepkiyi ortaya çıkaran öğrenilmiş bir uyarıcıdır. Örnekte de başlangıçta uçak seyahatine karşı herhangi bir korku beslemeyen kişinin olumsuz bir deneyim sonucunda böyle bir korku geliştirmesi söz konusudur. Doğru cevap A seçeneğidir.

Bitişiklik kuramının en önemli doğurguları arasında öğrencilerin öğrenmede aktif kılınmasına dikkat çekmesi gelmektedir. Guthrie’ye göre uyaran-tepki bitişikliği bulunduğu ortam içinde gerçekleşir ve öğrenci yaptığı şeyi öğrenir. Örneğin, tahtada iki kere ikinin dört olduğunu hesaplayan öğrenci bu işlemi defterine yapamayacaktır, çünkü bu bitişiklik tahtada ortaya çıkmıştır. Bu bilgiyi yaşamda kullanmak için öğrencinin bu işlemi bakkaldaki alışverişte, elmalarla, köpeklerle vs. tekrarlaması gerekmektedir. Guthrie’ye göre ödül, öğrenmeye mekanik bir düzen dışında hiçbir katkıda bulunmaz. Bu düzen için de bir tepkiyi izleyen ödül, organizmayı kendisinden önceki uyarıcılardan uzaklaştırarak, ardından ödül gelen uyarıcılara bağlar ve bu uyarıcılara bağlı tepkilerin kalıcı olmasını sağlar. Ödül, ilişkili olduğu uyaran-tepki bağının korunmasını sağlar ancak öğrenmeyi sağlayan gene de bitişikliktir. Ödül, sadece öğrenilenin bozulmasını engeller. Ceza ise canlının kaçınma davranışını öğrenmesini sağlar. Sıcak sobaya dokunan çocuk dokunmamayı öğrenir. Ceza, duygusal etkiden ziyade çağrışımsal bağla etkisini ortaya koyar. Doğru cevap B seçeneğidir.

Thorndike çalışmaları sonucunda öğrenmede üç temel kanunun olduğunu öne sürmüştür. Hazıroluşçuluk kanunu, tekrar kanunu ve etki kanunu. Etki kanununa göre, eğer bir davranışı tatmin edici bir sonuç (ödül) izliyorsa o davranış öğrenilir ve güçlenir. Eğer rahatsız edici bir durum, davranışı izlerse (ceza) o davranış zayıflar ve tekrar edilmez. Thorndike’in tatmin edici veya rahatsız edici sonuçlarla anlatmak istediği oldukça esnektir. Tatmin edici sonuç, canlının kaçınmadığı ve elde etmek için çaba gösterdiği şeydir. Rahatsız edici sonuç ise canlının elde etmek ve korumak için bir davranış yapmadığı veya kaçındığı şeylerdir. Bu durumda örnekte şempanzenin öğrenme sürecini Thorndike Etki Kanunu ile açıklar. Doğru cevap D seçeneğidir.

Bandura'nın öğrenme sürecinin model alma, taklit ve gözlem yolllarıyla gerçekleştiğini açıklamıştır. Model alma yoluyla öğrenme, çocuğun yaşamının tüm alanlarında güçlü bir etkiye sahiptir. Onun yaşamında anne-baba kuşkusuz en önemli yere sahiptir. Ancak kardeşler, öğretmenler ve arkadaşlar da çok önemlidir. İnsanlar da model almanın gücünü sezgisel olarak bilirler ve çocuklarına “yaptığımı değil, söylediğimi yap” derler. Gene de gerçek şudur ki çocuklar anne-babalarının söylediklerini değil, yaptıklarını yaparlar. Örneğin, çocuğuna sigara içmenin kötülüğünü anlatan bir anne-babanın çocuğu büyük olasılıkla yetişkinliğinde sigara içecektir. Bu nedenle anne-babalar ve öğretmenler, çocukların davranışlarına model oluşturan kişiler olarak çok önemli sorumluluklara sahiptir. Doğru cevap A seçeneğidir.

Wertheimer (1880-1943), bilişsel yaklaşımın öncüsüdür. Bu bilim adamı önceleri davranışın birimlerini ayrı ayrı incelemenin insan davranışını anlamada yetersiz olduğunu farketti. Görüşünü en iyi ifade eden Almanca bir kelimeydi: “Gestalt”. Gestalt “organize bir bütün” anlamına geliyordu. Bir başka ifadeyle bütün, daima parçalarından daha fazlasını ifade ediyordu. Şu hâlde denilebilir ki “gestalt” nesne, olay ya da durumların özüdür ve gerçek elemanlardan değil, ilişkilerden oluşur. Öğrenmenin “biliş” kelimesinin ifade ettiği bilme, anlama, kavrama, yargılama gibi iç etkenlerin kontrolünde gerçekleştiğini söylerler. Biliş kuramcılarına göre tüm davranışlar amaçlıdır. Davranışçı yaklaşımcılar, öğrenmede dış etkenlerin (bitişiklik, pekiştirme gibi) önemi üzerinde dururlar. Doğru cevap C seçeneğidir.

Tolman’ın en önemli çalışması gizil öğrenmedir. Bu deneyinde iki kontrol ve bir deney grubu oluşturan fareler, değişik pekiştirme durumlarında gözlenmiştir. Birinci kontrol grubu, labirentin çıkışına her ulaştığında yiyecek bulmuş, diğer kontrol grubu ise hiçbir zaman yiyecek bulmamıştır. Deney grubundakiler, 11 gün hiç yiyecek almadıkları hâlde 11. günde labirent çıkışında yiyecek bulmuşlardır. Bu aşamada çıkışa en hızlı ulaşanlar ödül alan birinci gruptur. Ancak 11. gün ödül alan deney grubunun, sonraki denemelerde hep ödül alan grupla aynı sürede çıkışa ulaştığı ve ortalama hata sayısının onlardan farklı olmadığı saptanmıştır. Şu hâlde fareler aslında labirentin bilişsel haritasını oluşturmuşlar, ama ödül almadıkları için davranışı sergilemede acele etmemişlerdir. Gizil olarak öğrenilen labirentin çıkış yolundan hatasız ve hızlı yürümek, ancak yiyeceğin güdülemesiyle performansa dönüştürülmüştür. Bu deneyden yola çıkarak, gizil öğrenmeğrenildiği hâlde bireyin davranışlarında görülmeyen ancak teşvik edici bir ortamda ortaya çıkan davranışlardır. Özetle ödül, öğrenme üzerinde doğrudan etkili değildir. Sadece öğrenilmiş davranışın hızını ve sıklığını etkiler. Gizil öğrenme, performansa dönüştürülmemiş bir öğrenmedir.

Çevreden gelen uyarıcılar ilk olarak bireyin duyu organlarına gelir. Duyu sinirleri gelen mesajı beyne iletir. Bilgi burada çok kısa süre -yarım saniye ile 4 saniye arasında - kalarak “duyusal kayıt” adı verilen bir işleme girer ve hemen silinir. Beynin duyusal kayıt kapasitesi sınırsızdır. Duyusal kayıt, öğrenmede yaşamsal öneme sahiptir. Eğer o olmasaydı bir cümleyi okur ya da dinlerken başını anımsayamazdık

Öğrenmenin nasıl gerçekleştiğine ilişkin çalışmalar da bu konuya değişik bakış açılarından yaklaşırlar. Bu yaklaşımlar temel olarak üç grupta ele alınabilir:

Davranışçı öğrenme yaklaşımı: Gözlenen davranış üzerine odaklanır.

Sosyal öğrenme yaklaşımı: İnsanların grup etkileşimi içinde öğrendiğini ifade eder.

Bilişsel öğrenme yaklaşımı: Öğrenmenin bilişsel/nörolojik bir süreç olduğunu savunur.

Doğru cevap E'dir.

Kısa süreli belleğin kapasitesi sınırlı olarak 7±2 birimdir. Biz aslında bu sınırların farkında olduğumuz için bir telefon numarası alınca onu unutmamak için hemen kaydetmeye çalışırız. Ayrıca, kısa süreli belleğe alacağımız birimleri azaltmaya çalışırız. Diyelim 4589765 gibi telefon numarasını 7 birimden 458 97 65 gibi üç birime indirerek belleğe alırız.

Olumlu pekiştirme: Davranış yapılır, ortaya olumlu bir durum çıkar. Bu davranışın tekrar olasılığını arttırır. Örnek I

Olumsuz pekiştirme: Davranış yapılır, olumsuz durum ortadan kalkar. Böylece davranışın tekrar olasılığı artar. Örnek II

I. Tip ceza: Davranış yapılır, olumsuz durum ortaya çıkar, davranışın tekrar olasılığı azalır. Örnek III

II. Tip Ceza: Davranış yapılır, olumlu durum ortadan kalkar, davranışın tekrar olasılığı azalır. Örnek IV