Kişilik

Kişilik, bireyin iç ve dış çevresiyle kurduğu, diğer bireylerden ayırt edici, tutarlı ve yapılaşmış bir ilişki biçimidir (Cüceloğlu, 2009: 404)

Karakter özellikleri, kişilik bütününün önem kazanmak ve kendini kabul ettirmek için başvurduğu araçlar ve mekanizmalardır; bunların kişilik bütünü içerisinde almış olduğu biçimler insanı belli bir yaşama tekniğine götürmektedir.

Allport (1961, s.34), mizacı bireyin kendine özgü duygusal doğaya sahip olma olgusu olarak tanımlar.

Karakterden farklı olarak mizacın genellikle kalıtımsal olduğu söylenebilir (Burger, 2006,s.352-353)

Toplumsallaşma, çocuğun ailesi ve sosyal grubu tarafından kabul edilen standartlara, adetlere, beklentilere göre davranış örüntülerini geliştirme sürecidir.

Sosyal etkileşimin yerini sanal etkileşimin almasının olası negatif etkilerini maalesef gözlemlemeye başladık. Yalnızlaşma, sosyal zeka eksikliği, sapkın davranışlar geliştirme gibi negatif özellikler, sanal etkileşimin artmasıyla hızla yayılmaya devam edecektir.

Freud’a göre kişilik üç kısımdan oluşur: İd, Ego ve Süperego. İd (alt benlik), ilkel, kaba, kalıtımsal haz ve tutkudan oluşur.

Bu aşamalar şu şekildedir:
• Oral dönem
• Anal dönem
• Fallik dönem
• Latens dönem
• Genital dönem

Saplanma: Birey, belli bir aşamadaki hoşlandığı beden faaliyetlerine bağlanır ve bu hoşlanma türü diğerlerinden baskın olur. Libido ya da yaşam enerjisi o aşamada saplanıp kalır.

Adler’e göre iki tip ebeveyn tarzı çocuğun ileriki yaşlarda kişilik sorunu yaşamasına sebep olur. Birincisi çocuğa aşırı özen göstermek ve aşırı korumak. İkincisi ise çocuğa özen göstermemek ve ihmal etmektir. Birincisinde, yani çocuğun şımartıldığı aile ortamında çocuğun bağımsızlığı elinden alınır ve bu durum aşağılık duygusunu artırabilir. İkincisinde ise ebeveynleri tarafından yeterince ilgilenilmeyen ve sevgi görmeyen çocuk ileride mesafeli, kuşkucu ve sosyal beceriler konusunda zayıf olur

Adler, kişilik gelişiminde doğum sırasının önemli olduğunu söyleyen ilk bilim insanıdır. İlk sırada doğan, yani ailenin ilk çocuğu olan kişilerin ikinci çocuğun gelmesiyle birlikte üzerindeki ilgiyi kaybettiğini, bu yüzden aşağılık duygusunun daha güçlendiğini söyler. Nevrotik, suça yatkın ya da sapkın kişiliklerin genellikle birinci çocuk olduğunu belirten Adler, ortanca çocukların daha başarılı ve mutlu kişiler olduğunu ifade eder bu kişilerin ilk çocuk ve son çocuk kadar ilgi görmediğini bu nedenle de başarı için daha çok çabaladıklarını, bunun da üstünlük duygusunu geliştirdiğini belirtir. En küçük kardeşler ise yoğun ilgi yüzünden diğerlerine bağımlı olur; çevrelerindeki herkesin ona yardım etmesi ve ondan daha güçlü olması bu kişilerin aşağılık duygusunu pekiştirir. 

Kolektif bilinçdışı kavramını geliştiren Jung, nesiller boyunca aktarılan ortak deneyimlerin bizim şimdiki hayatımızdaki etkisine dikkat çekmiştir. Yeni doğan bebeğin annesiyle kurduğu bağ ya da her çocuğun karanlıktan korkması gibi doğuştan sahip olduğumuz bilinçaltı psişik özellikler, çevremize belli şekillerde tepki vermemizi sağlar. Jung, atalarımızdan miras aldığımız bu imgelere arketip adını verir. 

Jung’a göre her bireyde varlığını kabul etmek istemediği bir karanlık bir taraf vardır. Gölge arketip ismini verdiği bu gölge yan, bilinçli ve bilinç dışı zihin arasında eşikte bekler ve içmizdeki bastırılmış ilkel, sakil ve kullanılmayan tüm özellikleri kapsar.

Erikson Freud’dan farklı olarak kişilik gelişiminde ergenlik ve yetişkinlik dönemlerinin de etkili olduğunu savunur. 

Erikson'a göre benliğin birinci işlevi bir kimlik duygusu oluşturması ve bunu korumasıdır.

Erikson'a göre sağlıklı kişilik söz konusu olduğunda, dış dünyadan gelen bilgileri düzene sokma, değerlendirme, uyum sağlayıcı davranışları geliştirme
ve geleceğe dönük tasarımı yapma görevi benlik tarafından yerine getirilir. 

Freud’a göre kişilik gelişimi süper ego’nun oluşmaya başladığı 6 yaş civarında biterken, Erikson’a göre kişilik gelişimi kişinin yaşamı boyu devam eder

Gençlerin “ben kimim?” sorusuna başarılı bir şekilde yanıt verebilmeleri kimlik duygusunu geliştirir.

Fromm, özgürlükle gelen çaresizlik ve yalnızlık duygusunu aşmak için üç ana strateji kullanıldığını savunur: Otoriteciliğe başvurmak; Yıkıcılığı seçmek ve Uyumluluğu seçmek.

Psikodinamik yaklaşımdan farklı olarak, özellikler yaklaşımı insanların farklı durumlarda tutarlı davranışlar sergilemelerini sağlayan kalıcı nitelikler ya da vasıflar aracılığıyla kişiliği sınıflandırır.

Dışa dönüklük, sorumluluk, duygusal denge, deneyime açıklık, uyumluluk. 

Tüm insancıl kuramların ortak özelliği kendini gerçekleştirme dürtüsüne yaptığı vurgudur.

Kişisel Sorumluluk, Şimdi ve Burada, Bireyin Fenomenolojisi, Kişisel Gelişim (Burger, 2006, s.419-421).

• Diğer bireylere karşı kendini geri planda tutma, pasif olma,
• Diğer bireylerden uzaklaşma,
• Diğer bireylere karşı saldırgan, kibirli ve narsistik tavır alma.

Öz-yeterlik algısının oluşumunda üç bilgi kaynağı mevcuttur:
• Dolaylı tecrübe: Başkalarının yaptıklarını gözlemleme
• İkna: Kişinin kendi kendini ikna etmesi ya da başkalarının onu başarabileceğine dair ikna etmesi
• Eyleme ilişkin duygu durumu: Bir eylemi düşündüğünde ya da o eyleme yöneldiğinde hissedilen duyguların gözlemlenmesi. Örneğin kaygı, düşük başarı beklentisi, heyecan ise yüksek başarı beklen-tisi anlamına gelebilir.

Hipotezler geliştirir ve sınarlar. Tutarlı olan varsayımları kullanmaya devam ederken, tutarsız olanları siler ve yenisini geliştirirler. Bunu yapmalarındaki amaç belirsizliği azaltmak ve geleceğe ilişkin kestirimlerde bulunmaktır.

Olayları yorumlamak ve kestirmek için kullandığımız bilişsel yapılara kişisel yapılar adını veren Kelly, her bireyin kişisel yapılarının bir diğerininkine benzemediğini söyler. Bu farklılığın nedeni bireylerin “dünyayı yapılandırma” şekillerindeki farklılıktan kaynaklanır.

Nesnel ya da objektif testler, puanlaması ve uygulaması kolay testlerdir; iyi tanımlanmış kuralları sayesinde tek bir özellik için tek bir puan ya da farklı özellikler için bir dizi puanlama yapılabilir.

En yaygın kullanılan Minnesota Çok Yönlü Kişilik Envanteri (MMPI), 1930’lu yıllarda psikolog Hataway ve psikiyatrist McKinley tarafından geliştirilmiştir.

Projektif testlerde önceden belirlenmiş cevaplar yoktur. Soyut resimler, tamamlanmamış resimler yoluyla katılımcıların kişiliklerini anlatacakları hikayelere yansıtacakları varsayılır. En yaygın olanı Rorschach ve Tematik Algı testidir.

1938 yılında Henry Murray tarafından geliştirilen Tematik Algı Testinde katılımcılara belirsiz sahnelerin resimleri gösterilir ve bu görüntüdeki insanların ne düşündükleri, ne yaptıkları sorulur (Gerrig ve Zim-bardo, 2015, s.433-435).