DAVRANIŞ BİLİMLERİ II - Deneme Sınavı - 6

Selye’nin ortaya koyduğu genel adaptasyon sendromundaki üç aşama alarm, direnme ve tükenmedir.

Hans Selye, Canon’un görüşlerine bezer bir biçimde fizyolojik reaksiyonları incelemiş ve bugün hâlen geçerliliğini koruyan genel adaptasyon (uyum) sendromunu ortaya koymuştur. Fareler üzerinde çalışan Selye, onların açlık, soğuk gibi stres verici durumlar karşısındaki tepkilerini incelemiş ve stresli durumlarla karşılaşan organizmanın üç aşamadan geçtiğini belirlemiştir. İlk aşama alarm aşamasıdır. Bu aşamada organizma tehdide karşı harekete geçmek için hazırlanır ve savaş-kaç tepkisi verir. Eğer stres devam ederse organizma direnme aşamasına geçer. Bu aşamada organizma devam eden stresörle (stres verici durumla) savaşır ve onu yenmeye çalışır. Bu esnada çok büyük enerji harcar. Organizma, söz konusu tehdidin üstesinden gelemezse üçüncü aşama olan tükenme aşaması ortaya çıkar. Bu aşamada devam eden stres organizmada enfeksiyonlar, ülser, bağışıklık siteminin zayıflaması gibi hastalıklara hatta ölüme yol açabilir.

Ödül, öğrenme üzerinde doğrudan etkili değildir. Sadece öğrenilmiş davranışın hızını ve sıklığını etkiler. Doğru cevap D seçeneğidir.

Büyük Yaşam Olayları Bu görüşe göre, kişinin alışık olduğu yaşam alışkanlıklarının dışında ortaya çıkan büyük yaşam olayları stres yaratır. Söz konusu stres, kişinin başına hem olumlu hem de olumsuz yaşam olayları geldiğinde yaşanacaktır. Bu bakış açısı temelinde Holmes ve Rahe (1967; akt.: Stroebe, 2000 ) tarafından büyük yaşam olaylarına ilişkin sosyal yeniden uyum ölçeği isimli bir değerlendirme listesi geliştirilmiş ve söz konusu ölçeğe dayanarak birçok çalışma yapılmıştır. Ölçeğe göre kişiler için en stres verici olabilen yaşam olaylarından bazıları şunlardır: Eşin ölümü, boşanma, hapse girme, yakın bir aile üyesinin kaybı, hastalanma, evlenme, işten çıkarılma, emekli olma, hamilelik, finansal durumda değişiklikler, okula başlamak ya da okulu bırakmak, çocukların evden ayrılması, amirle problemler gibi.

Dirençlilik, yaşamın anlamlı olduğu, geleceğimizi kendimizin seçeceği ve değişimin ilginç ve değerli olduğu düşüncelerini içeren bir kişilik özelliğidir. Bu kişilik özelliğine sahip olan insanlar, stres ve acıyı var oluşun normal bir özelliği, yaşamın bir parçası olarak görürler. Araştırmalar, bu özelliğin stresin sağlık ve başarı konusundaki olumsuz etkilerine karşın koruyucu olduğunu göstermektedir. Dirençli insanların sahip oldukları üç özellik strese karşı tampon görevini görür. Bunlar kontrol, bağlılık ve meydan okumadır. Kontrol, insanların yaşamlarındaki deneyimleri ve sonuçları etkileyebileceklerine dair duydukları inançtır. Bağlılık, insanların yaşamlarındaki olay, durum ve kişilerde anlam ve katılım duygusu hissetmeleridir.

Psikodinamik yaklaşım, bilinçli ve bilinçli olmayan psikolojik dürtüler arasındaki dinamik etkileşimle ilgilidir. Psikoanalitik yaklaşımın kurucusu Sigmund Freud’un 19.yy’da psikiyatrik sorunlar ve bilinçdışı dürtülerle ilgili yaptığı öncü çalışmalar,
psikodinamik yaklaşımın gelişmesini sağlamıştır. Freud, bireyi anlamak için zihnin bilinçaltı yapı ve içeriğini anlamamız gerektiğini ifade eder.

Oral dönem (0-1 yaş): Bu dönemde bebekler dünyayı ağızlarıyla keşfederler. Ağız, en önemli haz kaynağıdır; dış gerçekliğin parçaları gerginlik yaratıyorsa yani haz yoksa hemen dışarı atma tepkisi verilir. Haz veren dış dünya parçacıkları ise anne sütünde olduğu gibi haz yaratır ve içeride tutulur. Bu nedenle bu dönemde ağız, beslenme ihtiyaçlarının karşılanmasında ve anneye tam bağımlılık geliştirilmesinde temel kaynaktır. Acıktığında gerilim yaşayan bebek, ağlayarak annesine yönelir. Bu ağlama karşısında anne, kaygıya kapılmadan, acele etmeden bebeğin talebini yerine getiriyorsa, bebeğim hem çaresizlik ve ümitsizlik duyguları yatışır hem de güvenli bir ilişki kurulabilir.

Latens Dönem (6-11 yaş): Bu dönemde çocuk birçok dürtüsünü frenlemeyi ya da kontrol etmeyi öğrenir. Latens bir nevi bekleyiş anlamına gelir. Egonun gelişmesi ile önceden görülen çatışmalar kontrol altına alınır. Cinsel dürtüsü gizlidir ve cinsiyetle ilgili konulardan hoşlanmadığı için kendisini oyuna verir.

Gordon Allport’un Özellik Yaklaşımı:
Allport, özelliklerin kişiliği oluşturan temel yapı taşları ve birey olmanın kaynakları olduğunu düşünmüştür. Allport’un yaklaşımına göre tek bir
boyut üzerinde bireyleri tanımlamak mümkündür.

Adler, kişilik gelişiminde doğum sırasınınönemli olduğunu söyleyen ilk bilim insanıdır. Ailede ilk sırada doğan, yani ailenin ilk çocuğu olan kişilerin ikinci çocuğun gelmesiyle birlikte üzerindeki ilgiyi kaybettiğini, bu yüzden aşağılık duygusunun daha güçlendiğini söyler.

Deneyime Açıklık

• Hayalci ya da gerçekçi
• Çeşitlilik ya da sıradanlık
• Bağımsız ya da uysal

İnsancıl kuramlarda dört ana öğe karşımıza çıkmaktadır:
• Kişisel Sorumluluk: Başımıza gelenlerin sorumlusu bizleriz.
• Şimdi ve Burada: Geçmiş ya da gelecek üzerinde fazlaca düşünmek yerine hayatı dolu
dolu yaşamak ve gerçek potansiyelimizi
kullanabilmek için tek yol şimdi ve burada
yaşamaktır.
• Bireyin Fenomenolojisi: Kimse, bizi bizden
daha iyi tanıyamaz. Kararlarımızda, tercihlerimizde, çözüm yollarımızda kendimizi
iyi tanımalı ve nereden geldiğimizi iyi bilmeliyiz.
• Kişisel Gelişim: İnsan gelişiminin doğal hali
daha iyiye ulaşmaktır. Yaşam, bitmek bilmeyen bir kendiliğini keşfetme sürecidir

Kodlamalar: Kişinin kendisi, başkaları, olaylar ya da durumlar hakkındaki bilgiyi sınıflandırma biçimi

Erikson’un kişilik kuramına yaptığı en önemli katkı benlik-kişilik ilişkisine getirdiği yaklaşım ve kişilik gelişiminin yaşam döngüsü içindeki yerine
yaptığı vurgudur. Freud’dan farklı olarak kişilik gelişiminde ergenlik ve yetişkinlik dönemlerinin de etkili olduğunu savunan Erikson, bu durumu şu
cümlesiyle özetlemektedir: “Eğer her şey çocukluk
dönemiyle açıklanırsa, o zaman her şey bir başkasının kusuru olarak değerlendirilir ve insanın kendi sorumluluğunu üstlenme gücüne duyulan güven de azalmış olur.”

Öğrenme, davranış potansiyelinde yaşantı sonucu ortaya çıkan görece kalıcı değişikliğe verilen isimdir. Davranış ile kastedilen insanın her türlü etkinlikleridir. Ancak doğuştan gelen refleksler, içgüdüsel tepkiler, uyku durumu, yorgunluk, koma durumu, kimi ilaçlar ve içkilerin etkisi altındaki davranış değişiklikleri öğrenme olarak kabul edilmez. Örneğin soğuk bir havada titremeye başlarız ve tüylerimiz dikleşir. Kaslardaki bu hareket doğuştan bize yüklenmiş otomatik bir tepkidir sonradan yaşantılar sürecinde öğrenilmiş bir davranış değildir. Doğru cevap E seçeneğidir.

Sorudaki örnekte kişinin korkutucu deneyimi yaşadıktan sonraki uçak yolculuğu koşullu uyarandır. Koşullu uyaran, başlangıçta özel bir etkisi olmayan ancak koşulsuz bir uyarıcıyla eşleştirilmesi sonucu koşulsuz uyaranın tetiklediği koşullu tepkiyi ortaya çıkaran öğrenilmiş bir uyarıcıdır. Örnekte de başlangıçta uçak seyahatine karşı herhangi bir korku beslemeyen kişinin olumsuz bir deneyim sonucunda böyle bir korku geliştirmesi söz konusudur. Doğru cevap A seçeneğidir.

Bitişiklik kuramının en önemli doğurguları arasında öğrencilerin öğrenmede aktif kılınmasına dikkat çekmesi gelmektedir. Guthrie’ye göre uyaran-tepki bitişikliği bulunduğu ortam içinde gerçekleşir ve öğrenci yaptığı şeyi öğrenir. Örneğin, tahtada iki kere ikinin dört olduğunu hesaplayan öğrenci bu işlemi defterine yapamayacaktır, çünkü bu bitişiklik tahtada ortaya çıkmıştır. Bu bilgiyi yaşamda kullanmak için öğrencinin bu işlemi bakkaldaki alışverişte, elmalarla, köpeklerle vs. tekrarlaması gerekmektedir. Guthrie’ye göre ödül, öğrenmeye mekanik bir düzen dışında hiçbir katkıda bulunmaz. Bu düzen için de bir tepkiyi izleyen ödül, organizmayı kendisinden önceki uyarıcılardan uzaklaştırarak, ardından ödül gelen uyarıcılara bağlar ve bu uyarıcılara bağlı tepkilerin kalıcı olmasını sağlar. Ödül, ilişkili olduğu uyaran-tepki bağının korunmasını sağlar ancak öğrenmeyi sağlayan gene de bitişikliktir. Ödül, sadece öğrenilenin bozulmasını engeller. Ceza ise canlının kaçınma davranışını öğrenmesini sağlar. Sıcak sobaya dokunan çocuk dokunmamayı öğrenir. Ceza, duygusal etkiden ziyade çağrışımsal bağla etkisini ortaya koyar. Doğru cevap B seçeneğidir.

Thorndike çalışmaları sonucunda öğrenmede üç temel kanunun olduğunu öne sürmüştür. Hazıroluşçuluk kanunu, tekrar kanunu ve etki kanunu. Etki kanununa göre, eğer bir davranışı tatmin edici bir sonuç (ödül) izliyorsa o davranış öğrenilir ve güçlenir. Eğer rahatsız edici bir durum, davranışı izlerse (ceza) o davranış zayıflar ve tekrar edilmez. Thorndike’in tatmin edici veya rahatsız edici sonuçlarla anlatmak istediği oldukça esnektir. Tatmin edici sonuç, canlının kaçınmadığı ve elde etmek için çaba gösterdiği şeydir. Rahatsız edici sonuç ise canlının elde etmek ve korumak için bir davranış yapmadığı veya kaçındığı şeylerdir. Bu durumda örnekte şempanzenin öğrenme sürecini Thorndike Etki Kanunu ile açıklar. Doğru cevap D seçeneğidir.

Canon, organizma bir tehditle karşılaştığı zaman sempatik sinir sistemi aktivitesinde
artma, merkezi sinir sisteminin uyarılmasında ve iskelet -kas sisteminin aktivitesinde
artma gibi organizmada bazı fizyolojik değişiklikler olduğunu ortaya koymuştur.