DAVRANIŞ BİLİMLERİ II - Deneme Sınavı - 5

Ölçeğe göre kişiler için en stres verici olabilen yaşam olaylarından bazıları şunlardır: Eşin ölümü, boşanma, hapse girme, yakın bir aile üyesinin kaybı, hastalanma, evlenme, işten çıkarılma, emekli olma, hamilelik, finansal durumda değişiklikler, okula başlamak ya da okulu bırakmak, çocukların evden ayrılması, amirle problemler gibi

Günlük sıkıntılar, kişinin günlük yaşamında her gün karşılaşabileceği, huzursuz edici, engelleyici, hayal kırıklığı yaşatıcı olaylardır. Bunlara örnek olarak eşyaları kaybetme, gürültü yapan komşular, günlük maddi sıkıntılarımız verilebilir.

Cramer (2000) bu farklılıkları şu şekilde özetlemiştir:
1. Başa çıkma süreçleri bilinçli olarak kullanılır, oysa savunma mekanizmaları bilinçdışıdır.
2. Başa çıkma süreçleri durumlara ilişkin tepkilerdir, savunma mekanizmaları ise insanların
göreli olarak kalıcı eğilimlerdir.
3. Başa çıkma süreçleri hiyerarşik değilken, savunma mekanizmaları hiyerarşiktir. Savunma
mekanizmaları kişinin olgunlunluğuna, karmaşıklığına ya da kronolojik yaşına bağlı olarak farklılaşırlar. Diğer bir ifadeyle savunma mekanizmaları, olgunluk ya da bilişsel karmaşıklık boyutunda bir hiyeraşi içindedirler.
4. Başa çıkma mekanizmaları normal psikolojik işlevsellik ile ilişkilendirilir, ancak savunma mekanizmaları normal dışılık ile ilişkilendirilir. Cramer’e göre, savunma mekanizmaları ile normal dışılık arasındaki söz konusu ilişki tamamen doğrulanmamış olsa da özellikle bölme ya da inkâr gibi hiyearşik olarak düşük düzeydeki savunma mekanizmalarının normal dışılıkla ilişkisi gösterilmiştir.

Yadsıma: Acı verici ya da tehdit edici gerçeği reddetmektir. Eğer kişi tehlikeyle başa çıkamazsaya da kaçınamazsa bu yolu kullanır. Yetişkinlikle beraber gerçeği değerlendirme yetisinin giderek gelişmesi sonucunda yadsıma eğilimi zayıflar.

İyimserlik, iyi şeylerin olacağına inanmaya ve beklemeye yol açan bir kişilik özelliği olarak tanımlanabilir. Diğer taraftan kötümserlik, kötü şeylerin olacağını bekleme durumudur ve daha fazla olumsuz duygu ile ilişkilidir. İyimserlik daha az stresle ilişkilidir, çünkü olaylara iyi tarafından bakmak, olayları olumlu olarak yeniden değerlendirmeye yol açar.

Bandura'nın öğrenme sürecinin model alma, taklit ve gözlem yolllarıyla gerçekleştiğini açıklamıştır. Model alma yoluyla öğrenme, çocuğun yaşamının tüm alanlarında güçlü bir etkiye sahiptir. Onun yaşamında anne-baba kuşkusuz en önemli yere sahiptir. Ancak kardeşler, öğretmenler ve arkadaşlar da çok önemlidir. İnsanlar da model almanın gücünü sezgisel olarak bilirler ve çocuklarına “yaptığımı değil, söylediğimi yap” derler. Gene de gerçek şudur ki çocuklar anne-babalarının söylediklerini değil, yaptıklarını yaparlar. Örneğin, çocuğuna sigara içmenin kötülüğünü anlatan bir anne-babanın çocuğu büyük olasılıkla yetişkinliğinde sigara içecektir. Bu nedenle anne-babalar ve öğretmenler, çocukların davranışlarına model oluşturan kişiler olarak çok önemli sorumluluklara sahiptir. Doğru cevap A seçeneğidir.

Yansıtma: Kişinin bastırdığı güdüleri, duyguları, istekleri diğer kişiye atfetmesidir. Bu şekilde kişi, kendi eksiklikleri ya da suçluluk duygularını başkasına yükler. Örneğin eşinden nefret eden bir kişi, onun kendisini sevmediğine, onu aldattığına inanır ve bunları iddia eder.

Kişi Dışı Başa Çıkma Kaynağı

İçsel süreçlerimizle ilişkili olan kişi içi başa çıkma kaynaklarımızın yanı sıra kişi dışı başa çıkma kaynağı sosyal destek de stresle başa çıkmamızda
etkilidir. Sıkıntılarımızda yakınlarımızdan maddi destek görmemiz, bizim bakış açımızı yani strese ilişkin değerlendirmelerimizi beraberce gözden geçirebileceğimiz birilerinin olması, duygusal açıdan desteklenmemiz stresle başa çıkmamızı kolaylaştırır. Aşağıda söz edilen dışsal faktörler sosyal destek başlığı altında aktarılmaktadır.

Entellektüalizasyon: Stresli problemlerle karşılaşıldığında kişinin kendisini onlardan uzaklaştırabilmek için soyut bir biçimde problemleri ele almasıdır. Örneğin, evliliğinde problemler olan kişinin kendi problemlerini çözmeye çalışmak yerine evliliklerdeki problemleri anlamaya çalışması gibi.

Wertheimer (1880-1943), bilişsel yaklaşımın öncüsüdür. Bu bilim adamı önceleri davranışın birimlerini ayrı ayrı incelemenin insan davranışını anlamada yetersiz olduğunu farketti. Görüşünü en iyi ifade eden Almanca bir kelimeydi: “Gestalt”. Gestalt “organize bir bütün” anlamına geliyordu. Bir başka ifadeyle bütün, daima parçalarından daha fazlasını ifade ediyordu. Şu hâlde denilebilir ki “gestalt” nesne, olay ya da durumların özüdür ve gerçek elemanlardan değil, ilişkilerden oluşur. Öğrenmenin “biliş” kelimesinin ifade ettiği bilme, anlama, kavrama, yargılama gibi iç etkenlerin kontrolünde gerçekleştiğini söylerler. Biliş kuramcılarına göre tüm davranışlar amaçlıdır. Davranışçı yaklaşımcılar, öğrenmede dış etkenlerin (bitişiklik, pekiştirme gibi) önemi üzerinde dururlar. Doğru cevap C seçeneğidir.

Kaçınma: Bir taraf ya da iki taraf için düşük düzeyde işbirliği ve düşük düzeyde girişkenliği içerir. Zaman kazandırma ve sakinleşmeye olanak tanıma gibi yararları vardır. Ancak çatışma ile başa çıkmada kalıcı bir yöntem olarak kullanıldığında yıkıcıdır.

Regresyon: Kişinin önemli bir engellenme ile karşılaştığında çocuksu davranışlara ve savunmalara geri dönmesidir. Örneğin kardeşi doğan çocuğun tekrar yatağını ıslatmaya başlaması gibi.

Tolman’ın en önemli çalışması gizil öğrenmedir. Bu deneyinde iki kontrol ve bir deney grubu oluşturan fareler, değişik pekiştirme durumlarında gözlenmiştir. Birinci kontrol grubu, labirentin çıkışına her ulaştığında yiyecek bulmuş, diğer kontrol grubu ise hiçbir zaman yiyecek bulmamıştır. Deney grubundakiler, 11 gün hiç yiyecek almadıkları hâlde 11. günde labirent çıkışında yiyecek bulmuşlardır. Bu aşamada çıkışa en hızlı ulaşanlar ödül alan birinci gruptur. Ancak 11. gün ödül alan deney grubunun, sonraki denemelerde hep ödül alan grupla aynı sürede çıkışa ulaştığı ve ortalama hata sayısının onlardan farklı olmadığı saptanmıştır. Şu hâlde fareler aslında labirentin bilişsel haritasını oluşturmuşlar, ama ödül almadıkları için davranışı sergilemede acele etmemişlerdir. Gizil olarak öğrenilen labirentin çıkış yolundan hatasız ve hızlı yürümek, ancak yiyeceğin güdülemesiyle performansa dönüştürülmüştür. Bu deneyden yola çıkarak, gizil öğrenmeğrenildiği hâlde bireyin davranışlarında görülmeyen ancak teşvik edici bir ortamda ortaya çıkan davranışlardır. Özetle ödül, öğrenme üzerinde doğrudan etkili değildir. Sadece öğrenilmiş davranışın hızını ve sıklığını etkiler. Gizil öğrenme, performansa dönüştürülmemiş bir öğrenmedir.

Çevreden gelen uyarıcılar ilk olarak bireyin duyu organlarına gelir. Duyu sinirleri gelen mesajı beyne iletir. Bilgi burada çok kısa süre -yarım saniye ile 4 saniye arasında - kalarak “duyusal kayıt” adı verilen bir işleme girer ve hemen silinir. Beynin duyusal kayıt kapasitesi sınırsızdır. Duyusal kayıt, öğrenmede yaşamsal öneme sahiptir. Eğer o olmasaydı bir cümleyi okur ya da dinlerken başını anımsayamazdık

Öğrenmenin nasıl gerçekleştiğine ilişkin çalışmalar da bu konuya değişik bakış açılarından yaklaşırlar. Bu yaklaşımlar temel olarak üç grupta ele alınabilir:

Davranışçı öğrenme yaklaşımı: Gözlenen davranış üzerine odaklanır.

Sosyal öğrenme yaklaşımı: İnsanların grup etkileşimi içinde öğrendiğini ifade eder.

Bilişsel öğrenme yaklaşımı: Öğrenmenin bilişsel/nörolojik bir süreç olduğunu savunur.

Doğru cevap E'dir.

Kısa süreli belleğin kapasitesi sınırlı olarak 7±2 birimdir. Biz aslında bu sınırların farkında olduğumuz için bir telefon numarası alınca onu unutmamak için hemen kaydetmeye çalışırız. Ayrıca, kısa süreli belleğe alacağımız birimleri azaltmaya çalışırız. Diyelim 4589765 gibi telefon numarasını 7 birimden 458 97 65 gibi üç birime indirerek belleğe alırız.

Kaçınma: Bir taraf ya da iki taraf için düşük düzeyde işbirliği ve düşük düzeyde girişkenliği içerir. Zaman kazandırma ve sakinleşmeye olanak tanıma gibi yararları vardır. Ancak çatışma ile başa çıkmada kalıcı bir yöntem olarak kullanıldığında yıkıcıdır.

Tutumları anlamak üzere geliştirilmiş bir modele ABC Modeli adı verilmektedir. Bu modele göre tutumu oluşturan üç unsur bulunmaktadır. Bunlar; duygu (affect), biliş (cognition) ve davranış niyetidir (behavioral intention). Bu üç unsurun İngilizce adlarının baş harfleri nedeniyle modele ABC
Modeli denilmektedir.

Sosyal destek, kişinin sahip olduğu kişiler arası ilişkiler ve sosyal ağlar ya da bu ilişkilerin ya da ağların kişi için nasıl bir fonksiyonu olduğu bağlamında tanımlanır. Sosyal desteğin stres üzerindeki koruyucu etkisi tampon hipotezi ile açıklanmaktadır. Bu hipoteze göre, sosyal desteğin çok az ya da hiç olmaması durumunda psikososyal stres, kişinin sağlığı ve iyilik halini son derece olumsuz etkiler. Diğer yandan güçlü bir sosyal destek sistemi strese karşı tampon görevi yapar ve kişiyi söz konusu olumsuz etkilerden korur. Tampon etkisine yol açan farklı sosyal destek türleri vardır. Bunlardan ilki maddi destektir. Paraya ihtiyacı olan bir insana yardım etmek, zor durumda olan birine bakım sağlamak gibi. Bu tür bir maddi desteğin aynı zamanda psikolojik sonuçları vardır. Yardım alan kişi, yardım eden tarafın onu sevdiğine, ona önem verdiğine inanır. Bu konudaki diğer bir destek türü değerlendirme desteğidir. Daha önce aktarıldığı gibi transaksiyonel modele göre psikolojik stres, kişinin stresörü tehdit olarak algılayıp algılamamasına bağlı olarak yaşanır.