DAVRANIŞ BİLİMLERİ II - Deneme Sınavı - 4

Değerler, kişinin hayatta ne için çabalamak gerektiğine ve nasıl davranmasının doğru olacağına
ilişkin inanışlarıdır.

Kobasa (1982) tarafından önerilen, teorik kökenini
varoluşçu bakış açısından alan bu kişilik yapısı kişilerin stresli olayların zarar verici etkilerinden korunması ve sağlığın iyileştirilmesi ile olumlu yönde ilişkilidir. Dirençlilik, yaşamın anlamlı olduğu, geleceğimizi kendimizin seçeceği ve değişimin ilginç ve değerli olduğu düşüncelerini içeren bir kişilik özelliğidir. Bu kişilik özelliğine sahip olan insanlar,
stres ve acıyı var oluşun normal bir özelliği, yaşamın bir parçası olarak görürler. Araştırmalar,
bu özelliğin stresin sağlık ve başarı konusundaki olumsuz etkilerine karşın koruyucu olduğunu göstermektedir. Dirençli insanların sahip oldukları üç özellik strese karşı tampon görevini görür. Bunlar kontrol, bağlılık ve meydan okumadır. Kontrol, insanların yaşamlarındaki deneyimleri ve sonuçları etkileyebileceklerine dair duydukları inançtır. Bağlılık, insanların yaşamlarındaki olay, durum ve kişilerde anlam ve katılım duygusu hissetmeleridir. Bağlılık sayesinde kişi iş, aile, kişiler arası ilişkiler ve sosyal kurumlar gibi yaşamdaki birçok alana tam bir katılım gösterecektir. Meydan okuma ise yaşamda değişimin istikrardan daha normal olduğunu ve bu değişikliklerin güvenliği tehditten ziyade kişisel büyüme fırsatı olduğunu bilmektir. Tam tersine, dirençli olmayan insanlarda bağlanma yerine daha fazla yabancılaşma duygusu, dış güçlere teslimiyet, değişimi istenmeyen bir durum olarak algılama eğilimi olduğu bilinmektedir.

Bu modelde birinci boyut işbirliği ve ikincisi girişkenliktir; bu boyutların değişik kombinasyonları farklı çatışma ile başa çıkma stilleri yaratır. Bunlar:
1. Rekabet: Girişkenliğin yüksek, işbirliğinin düşük olduğu stildir. Bu stilde birey kendi ilgi ve ihtiyaçlarını diğer tarafın kaybetmesi pahasına ilk sıraya koyar.
2. Ortak çalışma: Yüksek düzeyde işbirliği ve girişkenliğin birlikte kullanılmasını içerir. Oldukça zaman, enerji ve bağlılık gerektiren bir stildir.
3. Kaçınma: Bir taraf ya da iki taraf için düşük düzeyde işbirliği ve düşük düzeyde girişkenliği içerir. Zaman kazandırma ve sakinleşmeye olanak tanıma gibi yararları vardır. Ancak çatışma ile başa çıkmada kalıcı bir yöntem olarak kullanıldığında yıkıcıdır.
4. Uyum sağlama: İşbirliğinin yüksek, girişkenliğin düşük olduğu stildir. Bu stilde kişi diğer tarafın ilgi ve ihtiyaçlarını ön planda tutar. İyi niyet ve işbirliği yaratır ancak tek başına kullanılmamalıdır. Çünkü bu durum kişinin kendi isteklerini diğer kişinin pahasına geri plana alması anlamına gelir.
5. Uzlaşma: İşbirliği ve girişkenliğin karşılıklı kabul edilebilir bir çözüm için orta düzeyde kullanılmasıdır. Bu noktada çatışmanın her iki tarafı da kendi ihtiyaçlarını bir miktar karşılar. Özellikle zamanın sınırlı olduğu ve kısa vadeli çözümler istendiğinde işlevseldir.

Olumlu pekiştirme: Davranış yapılır, ortaya olumlu bir durum çıkar. Bu davranışın tekrar olasılığını arttırır. Örnek I

Olumsuz pekiştirme: Davranış yapılır, olumsuz durum ortadan kalkar. Böylece davranışın tekrar olasılığı artar. Örnek II

I. Tip ceza: Davranış yapılır, olumsuz durum ortaya çıkar, davranışın tekrar olasılığı azalır. Örnek III

II. Tip Ceza: Davranış yapılır, olumlu durum ortadan kalkar, davranışın tekrar olasılığı azalır. Örnek IV

Tutumlar sosyal öğrenme ile oluşur. Toplum, aile , okul, arkadaş çevresi vb. ortamlarda ve kişisel deneyimlere dayalı olarak gelişir. Doğuştan oluşmaz.

Doğrudan tutum ölçümlerinde bireylere yöneltilen ifadeler/sorular, ifadelerin/soruların sırası, sunulan cevap seçenekleri (ölçekler) ve yapısı büyük önem taşımaktadır. Dolaylı tutum ölçümünde ise davranışların gözlenmesi söz konusudur. Gözlenen davranışın gerçekten araştırılan tutuma ilişkin bilgi sunabildiğinden emin olunması gerekir.

Kişinin tutumu ile kendisinden beklenen davranışın birbirlerinden farklı olması durumunda kişide bilişsel karmaşa ortaya çıkmaktadır.

Tutum ile davranış arasındaki ilişki bazı bakımlardan farklı olabilmektedir. Bunlar; tutumun spesifik (bir şeye özgü) olması, tutumun kişinin kişisel çıkarıyla ilintili olması, tutumun kişilik faktörüne bağlı olması ve tutumun sosyal ortama bağlı olmasıdır. Kişinin aynı objeye karşı farklı tutumlar içinde olabilmesi durumuna ise çifte tutum modeli denir.

Koşulsuz Tepki

Bir dış uyarıcı tarafından düzenli olarak başlatılan doğuştan gelmiş reflekstir.

Kalıpyargılar durağan olmayıp, zaman içerisinde değişen yaşam düzeni ve sosyal yapılar sayesinde ufak farklılıklar gösterebilmektedirler. Ne var ki bu yargıların oluşması ve aktarılması uzun yıllar aldığı gibi, değişmesi ve bu değişikliklerin benimsenmesi de uzun süreler gerektirmektedir.

Kalıpyargılar sınıflama (kategorizasyon) süreci sonucu oluşan inançlardır.

Kalıpyargı tehdidi; bireyin kendisinin de içinde bulunduğu sosyal gruba yönelik olumsuz yargılar neticesinde ortaya çıkan olumsuz durumları ifade eder.

Dollard vd. (1939) tarafından geliştirilen günah keçisi kuramına göre, ezilmiş, hayal kırıklığına uğratılmış diğer bir deyişle günah keçisi ilan edildiğini düşünen bireyler, içinde bulundukları sosyal grup dışındaki gruplara agresif ve olumsuz tutumlar beslerler. Bu kurama göre, ön yargılar, hayal kırıklığı, ezilmişlik - agresiflik ilişkisi sonucu oluşan tutumlardır.

Bu öğrenme kuramında şu süreçler yürürlüktedir (Senemoğlu, 2009):

Doğru cevap D'dir.

Stres hakkında psikoloji alanında yapılan çalışmalar organizmanın strese nasıl tepkiler verdiğinin araştırılması ile başlamıştır. Stres konusunda zihin ve beden arasındaki etkileşimin incelenmesi konusunda Walter Canon (1939; akt.: Lazarus, 1993; Jacobs, 2001) öncülük yapmış ve Hans Selye (1956/1976; akt.: Lazarus, 1993; Jacobs, 2001) ile bu konudaki çalışmalar devam etmiştir. Canon, organizma bir tehditle karşılaştığı zaman sempatik sinir sistemi aktivitesinde artma, merkezî sinir sisteminin uyarılmasında ve iskelet-kas sisteminin aktivitesinde artma gibi organizmada bazı fizyolojik değişiklikler olduğunu ortaya koymuştur.

Hans Selye, Canon’un görüşlerine bezer bir biçimde fizyolojik reaksiyonları incelemiş ve bugün hâlen geçerliliğini koruyan genel adaptasyon (uyum) sendromunu ortaya koymuştur.