DAVRANIŞ BİLİMLERİ II - Deneme Sınavı - 19

Ön yargılar bir kişi veya gruba yönelik olumsuz ve aleyhte tutumları ifade eder. Kalıpyargılar ve ön yargılar birbirleri ile bağlantılı ancak farklı kavramlardır. Birçok araştırmacı ön yargıların, kalıpyargıların gelişim sürecinde bahsedilen sınıflamalar (kategorizasyon) sonucu ortaya çıktığını savunmaktadır. Ayrımcılık önyargıların davranışa dönüşmüş halidir. Ön yargılar da kalıpyargılar gibi kişisel ve sosyokültürel faktörlerden etkilenerek oluşmaktadır. Ön yargılar da kalıpyargılar gibi doğrudan deneyimleyerek veya çevre (annebaba, öğretmen, arkadaş gibi) ve içinde bulunulan toplumun sahip olduğu değerler aracılığı ile öğrenilebilir. Yanıt A'dır.

Abraham Maslow’a göre insan davranışı mekanik bir biçimde anlaşılamaz. Dolayısıyla davranış, sadece hayatta kalmaya ve gerilimi azaltma amacına yönelik değildir (Rathus, 2008). Ona göre, güdülenme kuramlarının çoğu açlık, susuzluk ya da kaygıdan kaçınma gibi temel fizyolojik ihtiyaçları açıklayan sınırlı kuramlardır. Bu nedenle Maslow, bu kuramların dışarıda bıraktıkları davranışları açıklamak üzere ihtiyaçlar hiyerarşisi kuramını geliştirmiştir. Hümanist (insancıl) bir yaklaşımla geliştirilen bu kuramda, sadece fizyolojik ihtiyaçlar değil, kişisel gelişimle ilgili ihtiyaçlar da önemli bir yer tutar. Bu ihtiyaçlardan en önemli olanı kendini gerçekleştirmedir ve Maslow, insanı hayvandan ayıranın, insanın kendini gerçekleştirme kapasitesi olduğuna inanır (Eysenck, 2004; Rathus, 2008).

James-Lange kuramına göre, insanlar öyle hissettikleri için öyle davranmazlar; öyle davrandıkları için öyle hissederler. Örneğin, kurama göre üzüldüğümüz için ağlamayız; ağladığımız için üzüntü hissederiz ya da aynı şekilde korktuğumuz için titremeyiz; tersine titrediğimiz için korku duygusu hissederiz. Atı arabanın önüne değil, arabayı atın önüne koyan bu yaklaşıma göre, duygusal uyarılma yaratan bir uyarıcının (örneğin karşıdan karşıya geçerken bir arabanın hızla üzerinize doğru gelmesi) algılanması, bedensel bir uyarılmaya yol açar. Bu bedensel uyarılma beyne gönderilir ve beynin geri bildirimiyle duygusal yaşantı deneyimlenir. Bu kuramın duygunun fizyolojik değişmelerden kaynaklandığını iddia etmesinin temelinde, her duygunun kendine özgü fizyolojik bir tepki örüntüsü olduğu varsayımı yatar. Yukarıda da belirtildiği gibi, bu kuramın geliştirildiği zamanlarda değil ama bugün duygulara özgü fizyolojik uyarılma örüntülerinin varlığını gösteren araştırma sonuçları vardır ama gene de bazı duyguların fizyolojik olarak birbirinden ayrılabilmesinin, her duygu nüansının farklı fizyolojik tepkiler ürettiği anlamına gelmeyeceğini iddia edenler vardır (Eysenck, 2004; Wortman, Loftus ve Weaver, 1999).

Bilişsel kuramlardan ilki, Schachter ve Singer’ın iki faktörlü duygu kuramıdır.

Üzerinde tam olarak uzlaşılmış tek bir tanımı olmamakla birlikte öğrenme, bir organizmanın davranış ya da yetenek- lerinde nispeten kalıcı değişim üreten deneyim sürecidir.

Öğrenmeden farklı olarak istemli ve bilinçli olarak değil de otomatik olarak gerçekleştirilen davranışlar refleksleri oluşturmaktadır. İç organların çalışması ve refleksler aracılığıyla ihtiyaçların karşılanması ve böylece yaşamın sürmesi amacına hizmet ederler. Örneğin soğuk bir havada titremeye başlarız ve tüylerimiz dikleşir. Kaslardaki bu hareket doğuştan bize yüklenmiş otomatik bir tepkidir ve amacı derimizin dış yüzeyini azaltarak ısı kaybını en aza indirerek iç dengenin (homeostasis) bozulmasını engellemektir.

Doğru cevap D seçeneğidir.

Öğrenme ve güdülenme birbirinden ayrılması güç karmaşık yollarla etkileşirler.

Öğrenmeyi davranış kazanma olarak tanımlarsak, bizi davranışa iten nedenin de güdüler olduğunu söyleyebiliriz. Organizmada eksikliği olan herhangi bir şey ihtiyaç adını alır. İhtiyacın düzeyi arttığında varlığını bize hissettirir ve dürtü adını alır.

Doğru cevap B seçeneğidir.

Öğrenmenin nasıl gerçekleştiğine ilişkin çalışmalar da bu konuya değişik bakış açılarından yaklaşırlar. Bu yaklaşımlar temel olarak üç grupta ele alınabilir:

Davranışçı öğrenme yaklaşımı: Gözlenen davranış üzerine odaklanır.

Sosyal öğrenme yaklaşımı: İnsanların grup etkileşimi içinde öğrendiğini ifade eder.

Bilişsel öğrenme yaklaşımı: Öğrenmenin bilişsel/ nörolojik bir süreç olduğunu savunur.

Doğru cevap C seçeneğidir.

Davranışçılık, düşünme, hissetme veya bilme ile değil nesnel ve gözlenebilen davranış ile ilgilenir. Tüm davranışçı kuramlar, öğrenme sürecini açıklamak için “uyaran-tepki” mekanizmasının değişik versiyonlarını kullanırlar.

Doğru cevap E seçeneğidir.

Hiçbir öğrenmeye gerek olmadan doğal olarak koşulsuz tepkiyi harekete geçiren uyaran koşulsuz uyarandır. Örneğin et tozu, köpeğin tükürük salgısı vermesine neden olan doğal bir uyarıcıdır.

Doğru cevap B seçeneğidir.

Thorndike çalışmaları sonunda üç temel kanunun olduğunu öne sürmüştür:

1. Hazıroluşçuluk kanunu: Eğer bir organizma, belli bir konuda tepki vermeye hazırsa öğrenme kolay olacaktır. Ancak bu tepkiye hazır olmayan bir organizma öğrenmeye zorlanırsa sorun çıkacaktır.

2. Tekrar kanunu: Elde edilen uyaran-tepki bağlarının kalıcı olması bunların kullanılmasına bağlıdır. Ancak tekrar kanunu, etki kanunu ile birlikte anlam kazanır.

3. Etki kanunu: Etki kanununa göre, eğer bir davranışı tatmin edici bir sonuç (ödül) izliyorsa o davranış öğrenilir ve güçlenir.

Doğru cevap C seçeneğidir.

İnsanların grup ortamında sosyal etkileşim içerisinde öğrendiğini ifade eden yaklaşım, sosyal öğrenme yaklaşımıdır. Bu yaklaşımın temsilcilerinden Albert Bandura insanların diğerlerini gözleyerek ve diğer insanların davranışlarının sonucuna göre taklit edilerek öğrenildiğini savunmaktadır.

Doğru cevap D seçeneğidir.

Model alma yoluyla öğrenme kuramında şu süreçler yürürlüktedir:

Dikkat etme: Birey gözlediği kişinin, yani modelin davranışlarına ve sonuçlarına dikkat eder. 

Bilgiyi saklama: Birey sonradan gerektiğinde kullanmak üzere bunları zihnine kaydeder ve saklar.

Davranış oluşturma: Öğrenilen bilgi gerektiğinde performansa dönüşür.

Güdülenme veya pekiştirme: Modelin davranışının pekiştirilmiş olması bireyin bu davranışı tekrar etme olasılığını arttıracaktır.

Modelin özellikleri: Davranışının sonucunun yanı sıra modelin özellikleri de gözlem ve taklit yoluyla öğrenmeyi etkilemektedir. Modelin özelliklerinin bireyin özelliklerine benzemesi taklit davranışını arttırmaktadır. 

Doğru cevap E seçeneğidir.

Öğrenildiği hâlde bireyin davranışlarında görülmeyen ancak teşvik edici bir ortamda ortaya çıkan davranışlar "gizil öğrenme" olarak tanımlanmaktadır.

Doğru cevap B seçeneğidir.

Selye’nin ortaya koyduğu genel adaptasyon sendromundaki üç aşama alarm, direnme ve tükenmedir. İlk aşama alarm aşamasıdır. Bu aşamada organizma tehdide karşı harekete geçmek için hazırlanır ve savaş-kaç tepkisi verir. Eğer stres devam ederse organizma direnme aşamasına geçer. Bu aşamada organizma devam eden stresörle (stres verici durumla) savaşır ve onu yenmeye çalışır. Bu esnada çok büyük enerji harcar. Organizma, söz konusu tehdidin üstesinden gelemezse üçüncü aşama olan tükenme aşaması ortaya çıkar.

Fareler üzerinde çalışan Selye, onların açlık, soğuk gibi stres verici durumlar karşısındaki tepkilerini incelemiş ve stresli durumlarla karşılaşan organizmanın üç aşamadan geçtiğini belirlemiştir. İlk aşama alarm aşamasıdır. Bu aşamada organizma tehdide karşı harekete geçmek için hazırlanır ve savaş-kaç tepkisi verir. Eğer stres devam ederse organizma direnme aşamasına geçer. Bu aşamada organizma devam eden stresörle (stres verici durumla) savaşır ve onu yenmeye çalışır. Bu esnada çok büyük enerji harcar. Organizma, söz konusu tehdidin üstesinden gelemezse üçüncü aşama olan tükenme aşaması ortaya çıkar. Bu aşamada devam eden stres organizmada enfeksiyonlar, ülser, bağışıklık siteminin zayıflaması gibi hastalıklara hat- ta ölüme yol açabilir.

Doğru cevap B seçeneğidir.

Kişiler için en stres verici olabilen yaşam olaylarından bazıları şunlardır: Eşin ölümü, boşanma, hapse girme, yakın bir aile üyesinin kaybı, hastalanma, evlenme, işten çıkarılma, emekli olma, hamilelik, finansal durumda değişiklikler, okula başlamak ya da okulu bırakmak, çocukların evden ayrılması, amirle problemler gibi.

Doğru cevap B seçeneğidir.

Başa çıkma konusunda birçok farklı yaklaşım mevcuttur. Bu yaklaşımları Transaksiyonel Model, Kişi İçi Başa Çıkma Kaynakları, Savunma Mekanizmaları, Kişi Dışı Başa Çıkma başlıkları altında incelemek mümkündür.

Doğru cevap D seçeneğidir.

Kontrol, insanların yaşamlarındaki deneyimleri ve sonuçları etkileyebileceklerine dair duydukları inançtır.

Doğru cevap C seçeneğidir.

Ruminasyon, olumsuz duyguların sürekli tekrar edilmesidir.