DAVRANIŞ BİLİMLERİ II - Deneme Sınavı - 18

Kavram oluşturma modelleri özellikler modeli, prototip modeli, iyi örnek modeli olarak sıralanabilir. Prototip modeli, o kategorinin özelliklerini barındıran en iyi örnek yoluyla kavramın oluşturulması sürecine dayanır. Doğru cevap A'dır.

“Kuş” kavramının kanatların olması, uçabilmesi gibi birkaç özelliği barındırması gerektiği düşünülürse;  bir hayvanın “kuş” olarak tanımlanabilmesi için bu özelliklere sahip olması gerekir. Bu durumda özellikler modeline göre uçamadıkları için   “devekuşu”, “tavuk” ya da "penguen" kuş olarak tanımlanamaz. Çünkü özellikler modeline göre bir nesnenin, bir canlının, bir kişinin, bir olayın ya da bir niteliğin kavramın içine girmesi için belirli birtakım özellikleri taşıması gerekir. Doğru cevap E'dir.

En sık kullanılan problem çözme stratejilerinden ikisi algoritmalar ve kestirme yollardır (heuristics). Algoritmalar, belirli türde problemleri çözmek için geliştirilmiş özgül problem çözme yollarıdır. Algoritma, eğer doğru kullanılırsa problemin çözümüne ulaşmamak imkânsızdır. Matematikteki Pisagor formülü algoritmalara bir örnek olarak gösterilebilir. Eğer doğru formül uygulanırsa kesinlikle doğru çözümler üretilecektir. Ancak, algoritmalar, bir problemin olası tüm çözümlerinin göz önüne alındığı sistematik bir yaklaşımı temsil etse de bu her zaman bir problemin çözümünde en etkili yol olmayabilir. Buna göre algoritmalara ilişkin I-II-III'de yer alan ifadeler doğrudur. Doğru cevap D'dir.

Problem çözerken öğrenme sürecinin bir parçası olarak çözüme dair birtakım stratejiler geliştirilir. Öğrenilen bu stratejiler, daha sonra benzer problemle karşılaşıldığında tekrar devreye girer ve problem çözme sürecini kolaylaştırır. Böylece belirli tip problemlere ilişkin bir mental kurulum (zihinsel) edinilmiş olur. Dolayısıyla mental kurulumların problem çözme sürecini kolaylaştıran bir faktör olarak ele almak gerektiği düşünülebilir. Ancak kolaylaştıran zihinsel kurulumlar bazen probleme sadece tek bakış açısıyla bakmaya neden oldukları için, doğru çözüme gidecek başka bakış açılarının geliştirilmesine engel olurlar. Bu durumda, zihinsel kurulumlar problem çözümünü zorlaştıran ya da engelleyen bir faktör hâline gelir. Doğru yanıt B'dir.

Psikoloji alanında bireylerin davranışı ve bu davranışa yol açan etmenlerin ortaya konulması veya bilgi elde edilmesi için deneysel yöntemden de yararlanılmaktadır. Doğru cevap A'dir.

Bir diğer gelişimsel yöntem ise boylamsal yöntemdir. Bu yöntemde ise belirli bir yaş grubundaki bireylerin belirlenerek, bu bireylerin incelenmek istenen özellik açısından gelişimlerinin belirli zaman süresince incelenmesini içerir. Doğru cevap B'dir

Dilin düşünceyi ya da aynı anlama gelmek üzere bilişi şekillendirdiği düşüncesinin en önde gelen savunucularından biri Whorf’tur. Diğer bir deyişle, Whorf’a göre, dünyayı anlamak için kullandığımız kategori ve ilişkiler dilden türetilmiştir. Whorf’un dilin düşünceyi etkilediği fikri dilsel görececilik hipotezi olarak bilinir. Doğru cevap A'dır.

William James ve William McDougall, insanların hayatta kalmalarını sağlayan ve sosyal davranışlarını teşvik eden içgüdüleri olması gerektiğini ileri sürmüşlerdir. İçgüdü kuramının en güçlü savunucularından olan McDougall, içinde merak, girişkenlik, kavgacılık gibi içgüdülerin olduğu toplam on iki içgüdüden oluşan bir liste oluşturmuştur. Diğer yandan William James’in listesinde sevgi, sempati ve alçakgönüllülük gibi içgüdüler vardı. 1920’lerden itibaren ABD’de davranışçılık akımı yaygınlaşırken, Avrupa’da Sigmund Freud, insan davranışını içgüdülerle açıklamaya çalışıyordu. Freud’un diğerlerinden biraz daha farklı olan içgüdü yaklaşımında, içgüdüler bilinçdışı olarak güdülenmiş dürtülerdir. Yine her davranış için ayrı bir içgüdü tanımlayan diğer kuramcıların aksine Freud, insan davranışının altında yatan iki temel içgüdü olduğunu ve bu temel güdülerin onları oluşturan içgüdülere indirgenemeyeceğini ileri sürmüştür. Bu iki temel içgüdü, yaşam ve ölüm içgüdüsüdür.

Dürtü yaklaşımını temsil eden en önemli kuram dürtü azalması kuramıdır ve 1930 ve 1940’larda ABD’nin en etkili psikoloğu olarak görülen Hull tarafından geliştirilmiştir. Kuram ilk geliştirildiğinde biyolojik ihtiyaçlara odaklanmıştı. Kurama göre, hayatı devam ettiren gerekliliklerin yoksunluğu biyolojik ihtiyaca yol açar ve bu da organizmada gerilimli ve hoş olmayan bir durum yaratır. Kuram, açlığın bir dürtü görevi gördüğünü ve organizmanın davranışını yönlendirdiğini ileri sürer. Harekete geçen organizma, geçmişte kendini yiyeceğe ulaştıran aynı davranışı sergiler (Carlson, 1990).

Optimal uyarılma kuramı, insanların kendilerini rahat hissettikleri uyarılma düzeyini sürdürmek için güdülendiklerini ileri sürer.

Maslow, insanın ihtiyaçlarını temel ihtiyaçlardan başlayıp daha karmaşık psikolojik ihtiyaçlara doğru yükselen bir hiyerarşi içinde sıraya koymuştur. Nefes alma, yemek, su ve uyku gibi fizyolojik ihtiyaçlar hiyeraşinin en altında yer alan en temel ihtiyaçlardır. Fizyolojik ihtiyaçların üstünde güvenlik ihtiyaçları yer alır. Bu ihtiyaçlar insanın hem kendisini hem de yakınlarını tehlikeden uzakta tutan ihtiyaçlardır. Fizyolojik ihtiyaçlar giderilip her defasında tekrar ortaya çıkan ihtiyaçlardır (İnsanlar sabah doyduklarında, akşam ne yiyeceklerini planlar). Bu ihtiyaçları sürekli karşılamayı garanti altına almak, insanı kötü hava koşullarından ve tehlikelerden koruyacak barınma ihtiyacı güvenlik ihtiyaçları içinde görülebilir. Maslow’un kuramına göre, insan fizyolojik ihtiyaçlarını ve güvenlik ihtiyaçlarını giderdiğinde, daha üst düzeyde ihtiyaçlar ortaya çıkacaktır. Bu ihtiyaçlar fizyolojik temelli değil insanı diğer canlılardan ayıran kişisel gelişimle ilgili ihtiyaçlardır. Bunların ilki sevgi ve ait olma ihtiyacıdır. Bu kategori, insanın başkaları tarafından sevilmeye ve bir gruba ait olduğunu hissetmeye ihtiyaç duyduğunu ifade eder. Bu ihtiyacın doyurulmasında örneğin aile önemli bir yer tutar. İnsan bu ihtiyacını karşıladıktan sonra, Maslow’a göre başkaları tarafından değer verildiğini bilmeye, başarılı olmaya ve takdir görmeye ihtiyaç duyacaktır. Değer ihtiyaçları adı verilen bu kategori, insanın yaşadığı toplum içinde değerli bir konuma sahip olmasını ifade eder. Hiyerarşinin en tepesinde kendini gerçekleştirme ihtiyaçları yer alır. Kendini gerçekleştirme çeşitli özellikleri kapsayan bir psikolojik konum olarak düşünülebilir. Kendini gerçekleştiren insan, kendini kabul etmiş, yaratıcı, derin bir espri anlayışına sahip, empati kurabilen, kültürel etkilere karşı çıkabilen, demokratik bir kişilik yapısına sahip insan olarak betimlenir.

Pluthick önceleri duyguları üç boyutlu bir model üzerinde göstermiş, 1980’de renk çemberi fikrinden esinlenerek duygu çemberi modelini geliştirmiştir.

Cannon-Bard kuramı olarak bilinen bu kuram, temel olarak duygusal hislerin ve otonom sinir sistemine bağlı uyarılmanın aynı zamanda gerçekleştiği iddiasına dayanır. Bu kurama göre, beynin talamus adı verilen kısmı duygunun ortaya çıkmasında anahtar rolü oynar. Uyarıcıdan gelen duyumlar, düzenleyici bir durak olarak talamusa geçer. Talamus bilgiyi iki beden kısmına aynı anda gönderir. Bu iki kısım, öznel duygusal yaşantıyı oluşturan serebral korteks ve otonom sinir sistemi yoluyla duyguya ait fizyolojik tepkileri üreten beden iç organlarıdır. Böylece, bu kuramda fizyolojik değişmeler duygulara eşlik eder, James-Lange kuramında olduğu gibi onları üretmezler (Wortman, Loftus ve Weaver, 1999).

Daha sonra ortaya çıkan bilişsel yaklaşımlardan biri, Lazarus tarafından geliştirilen bilişsel değerlendirme kuramıdır. Yukarıda, duygunun bilişsel bileşeni açıklamasında da ifade edildiği üzere, Lazarus’a göre insanlar, sadece nasıl davranacaklarını değil nasıl hissedeceklerini bilmek için sürekli çevrelerinde ipuçları ararlar. Bu kurama göre bilişsel değerlendirme, bilgi toplamaktan ibaret bir süreç değildir; bir yargıya varma sürecini de içerir (Wortman, Loftus ve Weaver, 1999).

Psikoloji, davranışın yanısıra ilişkili zihinsel ve fizyolojik süreçlere odaklanmaktadır. Doğru cevap B'dir.

Bilincin temel bileşenlerinin, zihnin yapısını biçimlendirmek için bir araya gelmiş temel duyumlar ve duygular olduğunu, bilincin duyumlardan oluştuğunu ve zihinsel süreçlerin doğasının içebakış yöntemi ile çözümlenir ise bireyin içsel yaşamının da anlaşılabileceği görüşü William James'e değil Edward Tichener'e aittir. Doğru cevap C'dir.

Hümanistik bakış açısı bilincin önemini vurgulayarak insanların yaşamları hakkında karar verebilme ve kendi davranışlarını kontrol edebilecekleri bir kapasiteye doğuştan sahip olduklarını savunmaktadır. Doğru cevap D'dir.

Evrimsel psikologlar, kadın ve erkek cinsiyet rolleri, eş seçimi, aile ilişkileri, komşuluk, dil kullanımı, şiddet, çocuk yetiştirmede, günümüze kadar geçirilen psikolojik adaptasyonların nasıl çalıştığını araştırmaktadırlar. Doğru cevap A'dır.

Olay incelemesi, bir bireyin veya bireylerin tüm yönleri ile derinlemesine incelenmesini gerektirir. Doğru cevap D'dir.

Kuram, kendi içinde birbiri ile tutarlı veya çelişkisiz bilgiler bütünüdür.