DAVRANIŞ BİLİMLERİ I

Globalism/ Küresellik: Neo-liberalizm temelli bir kavramlaştırmayla kültür, siyaset, sivil toplumun tümünün ekonomik yapı tarafından belirlendiği savunulur. Diğer bir ifade ile ekonomiye indirgenmiş tek bir yapının, pazar hâkimiyeti altında işlemesini anlatır.

Appadural (1993) ve Sarıbay (1998)’a göre glokalleşme yaratan kültürel mekânlar (space) bulunmaktadır ve bunları beş başlık altında toplamak mümkündür:
i. Etno-mekân: Göçmen ve mülteciler, mevsimlik işçiler ve turistlerin yaşadıkları
mekânlar. Bunlar içinde yaşadığımız dünyayı değiştiren insanların yaşadığı mekânlar olarak önem kazanır.

Küresel köy kavramı, Kanadalı düşünür M. Mc Luhan tarafından ilk kez kullanılmıştır. Özellikle elektronik iletişimin yaygınlaşmasıyla birlikte, dünyanın küçük bir topluluk gibi olacağı anlamına gelmektedir. Örneğin, dünyanın pek çok farklı  yerindeki insanlar, televizyon programları yoluyla aynı haber olaylarını izlemektedir.

Kurumlar arası karşılaştırma yapıldığında bazı ortak özelliklere sahip olduğu görülür. Örneğin hepsi toplumda belirli ihtiyaçları karşılamak üzere ortaya çıkmıştır. Nitekim Parsons (1961) toplumsal yapıda temel dört işlev ve bunları yerine getiren kurumları bir model halinde ortaya koyar:
i. Bütünleştirme işlevi: Aile ve eğitim toplumda bu işlevi gören temel kurumlardır.
ii. Yönlendirme işlevi: Siyaset kurumu, siyasal parti örgütleri aracılığıyla bu işlevi
yerine getirir.
iii. Uygulama işlevi: Toplumda ekonomi
kurum olarak üretim, tüketim, bölüşüm vb. ilişkileri düzenler.
iv. Koruma işlevi: Din kurumu bazen çatışmaya yol açsa da işlevselciler tarafından olumlu işlevi ön plan çıkartılır. Çünkü kurum olarak din, tüm insanlar
arasında eşitlik ve adaleti kurmak üzere kurallar koyar.

Gelişmiş Yediler (G 7) ülkeleri A.B.D., Japonya, Almanya, İngiltere, Fransa, İtalya
ve Kanada’dır.

İçinde yaşayanlar için oldukça olağan gelen kapitalist sistemin belirli özellikleri vardır:
i. Üretim araçlarının özel mülkiyeti vardır.
ii. Bireyler sermaye, toprak ve makinelerin sahibidir ve ne üretileceğine kendileri karar verirler.
iii. Kâr amacı gütmek çok önemlidir. En az maliyetle en fazla kârı elde etmek hedeflenir.
iv. Piyasada rekabet, satın almak ve satmak isteyenler arasında yapılır. Aslında serbest piyasada mal ve hizmetlerin serbestçe rekabet edeceği düşünülürse de bu gerçek değildir. Piyasaya devletin müdahalesi söz konusudur. Bu nedenle refah veya devlet kapitalizmi denilir.

Sosyalizm, kapitalizme karşıt bir ekonomik sistem olarak bazı temel özelliklere sahiptir:
i. Üretim araçlarında toplumun ortak mülkiyeti söz konusudur.
ii. Merkezî planlama vardır. Neyin ne kadar nerede üretileceğine devlet karar verir.
iii. Malların üretimi paylaşımında kâr amacı güdülmez.
iv. Rekabet yoktur.

İşlevselci yaklaşıma göre iş ve çalışma, sosyal dayanışmanın temelidir. Durkheim tarafından da belirtildiği üzere geleneksel toplumlarda “mekanik dayanışma”, modern toplumlar ise “organik dayanışma” vardır. Kentlerde artan nüfus sonucu ortaya çıkan iş bölümü insanların birbirine bağımlı olmasına yol açar.

Ekonomik eşitsizliklerin en geniş olarak gözlendiği yer kadın istihdamıdır. Bu konuda çok çeşitli uygulamaları değişik derecelerde gözlemek mümkündür.

Cinsiyete dayalı ayrımcılık aşağıdaki maddelerle özetlenebilir:
i. İzole ederek ayrımcılık yapma
ii. Küçük grup ayrımcılığı 
iii. Doğrudan kurumlaşmış ayrımcılık 

iv. Dolaylı kurumlaşmış ayrımcılık

Appadural (1993) ve Sarıbay (1998)’a göre glokalleşme yaratan kültürel mekânlar (space) bulunmaktadır ve bunları beş başlık altında toplamak mümkündür:

Etno-mekân: Göçmen ve mülteciler, mevsimlik işçiler ve turistlerin yaşadıkları mekânlar. Bunlar içinde yaşadığımız dünyayı değiştiren insanların yaşadığı mekânlar olarak önem kazanır.

Tekno-mekân: Tüm mevcut teknolojilerin, ileri olanlar da dâhil olmak üzere, tüm sınırları aşarak oluşturdukları mekânlardır.

Finans-mekân: Uluslararası para hareketlerinin gerçekleştiği borsa türü mekânlardır.

Medya-mekân: Televizyon ve radyo olmak başta olmak üzere tüm bilgilerin elektronik olarak üretildiği ve yayıldığı mekânlardır.

Zihinsel-mekân: Aydınlanmadan bu yana üretilen düşünce ve ideolojilerin, örneğin eşitlik, adalet, özgürlük ve demokrasi gibi fikirlerin yayıldığı mekânlar.

Küresel köy kavramı, Kanadalı düşünür M. Mc Luhan tarafından ilk kez kullanılmıştır. Özellikle elektronik iletişimin yaygınlaşmasıyla birlikte, dünyanın küçük bir topluluk gibi olacağı anlamına gelmektedir. Örneğin, dünyanın pek çok farklı yerindeki insanlar, televizyon programları yoluyla aynı haber olaylarını izlemektedir.

Küreselleşme karşıtı hareketlerin temeli 1990’lı yıllarda emperyalizme ve tekellere karşı direniş olarak atılmıştır. Yeni-liberal görüşlere karşı “Yeni Bir Dünya Mümkündür” sloganı etrafında örgütlenilmiştir. Dünyanın çok değişik kıta ve ülkelerinde ortaya çıkmıştır. Çok çeşitli aktörleri bir araya getirmiştir. Birbirinden farklı talep ve yaklaşımları barındırması temel özelliğidir. Aynı zamanda geniş ölçüde genç kesim tarafından desteklenmiştir. Çok sayıda bağımsız tekil örgütün bir araya gelmesine yol açmıştır. Birbirinden çok uzak mesafelerde olan insanlar iletişim teknolojilerinden yararlanarak ve ağlar kurarak önemli küreselleşme yanlısı zirve toplantılarını protesto etmişlerdir.

Parsons (1961) toplumsal yapıda temel dört işlev ve bunları yerine getiren kurumları bir model halinde ortaya koyar:

Bütünleştirme işlevi: Aile ve eğitim toplumda bu işlevi gören temel kurumlardır.

Yönlendirme işlevi: Siyaset kurumu, siyasal parti örgütleri aracılığıyla bu işlevi yerine getirir.

Uygulama işlevi: Toplumda ekonomi kurum olarak üretim, tüketim, bölüşüm vb. ilişkileri düzenler.

Koruma işlevi: Din kurumu bazen çatışmaya yol açsa da işlevselciler tara- fından olumlu işlevi ön plan çıkartılır. Çünkü kurum olarak din, tüm insanlar arasında eşitlik ve adaleti kurmak üzere kurallar koyar.

Sosyalizm, kapitalizme karşıt bir ekonomik sistem olarak bazı temel özelliklere sahiptir:

Üretim araçlarında toplumun ortak mülki- yeti söz konusudur.

Merkezî planlama vardır. Neyin ne kadar nerede üretileceğine devlet karar verir.

Malların üretimi paylaşımında kâr amacı güdülmez.

Rekabet yoktur.

Diğer özellikler kapitalizmi açıklayan özelliklerdir.

Sosyalist ülkeler kapitalist özelliklere yel- ken açarken, kapitalist ülkeler de sosyal refahı sağlamak üzere sosyalist programlar geliştirmektedirler. Buna “Yakınlaş- ma Kuramı” (convergence theory) adı da verilmektedir.

ABD’de devlet; işsizlere sigorta ve yardım, vergi indirimi, ucuz konut ve ücretsiz sağlık hizmeti, kâr amacı gütmeyen pek çok yaşlı ve çocuk bakımı hizmeti, asgari ücretin belirlenmesi ve bunun altında işçi çalıştırmanın yasaklanması, emeklilikte sosyal güvenlik gibi bazı iyileştirici tedbirler almak zorunda kalmıştır. Aynı şekilde 1989’da Berlin Duvarı’nın çökmesinden sonra merkezî planlamanın pek de uygun olmadığı sonucuna varılmıştır. Örneğin Rusya’da piyasa koşullarına göre daha esnek bir ekonomiye geçmek zorunda kalınmıştır. Çin de sosyalizm yerine serbest piyasa ekonomisine geçmeye çalışmaktadır. Çin, topraklarını ulus ötesi sermaye ve teknolojiye açarak, işçilerinin yeni piyasa sisteminde yetişmesini ve böylelikle piyasaya uyum sağlamasını hedeflemektedir.

Çatışmacı Yaklaşım güç/iktidar (power) dağılımı üzerinde durur. Küresel kapitalizm sayesinde işçilerin nasıl daha fazla sömürüldüğünü ve istismar edildiğini anlatır. “İç çember” (inner circle) (Useem,1984) tarafından yönetilen dev şirketlerin kendi aralarında rekabet etseler de çıkarlar söz konusu olduğunda nasıl birleştiklerine dikkati çeker. Bu dev şirketlerin yöneticileri küresel kapitalizmin muhafaza ve sürdürülmesinde ortak hareket ederler. Âdeta birbirine “kilitlenmiş” olarak davranırlar (interlocking directorates).

İşlevselci yaklaşıma göre ise iş ve çalışma, sosyal dayanışmanın temelidir ve günümüzde küresel ölçekte, uluslararasında iş bölümü ve bağımlılık ortaya çıkmıştır.

Amerika’da yaşayan bir otomobil sahibi bile Japon arabası kullanıyorsa Tokyo’daki fabrikanın üretimine bağımlıdır. Buna “küresel iş bölümü” denilmektedir. İşlevselciler serbest piyasada elde edilen kârların büyüklüğünden etkilenmekte ve daha ucuza üretilen malların tüketiminin dünyadaki herkesin yararına olduğunu düşünmektedir.

Diğer verilen örnekler kapitalizmin küreselleşmesine çatışmacı yaklaşımla açıklanabilen örneklerdir.

Dolaylı kurumlaşmış ayrımcılık (indirect institutionalized discrimaination) toplumdaki iş bölümünde bazı işlerin erkeklere bazılarının kadınlara ait olduğuna dair yerleşmiş uygulamaların sürdürülmesidir. Örneğin fiziksel güç gerektiren işlerin erkeklere ait olduğu, polis ve askerler gibi cerrahların da erkek; çocuk hastalıkları uzmanlarının, öğretmen ve hemşirelerin kadın olması gibi.

Her toplumda dolaylı kurumlaşmış ayrımcılık yaygındır. Örneğin, ABD’de sekreterlerin % 98’i kadın iken mühendislerin sadece % 8,3’ü kadındır. En yüksek kadın istihdamı ilkokul öğretmenliği (% 85) ve hemşireliktedir (% 94). Yöneticiler arasında da erkekler kadınlardan daha fazladır.