DAVRANIŞ BİLİMLERİ I

Sözü edilen görüşlerin hepsi Henri de Saint Simon'a aittir.

Auguste Comte

A. Comte

Durkheim intiharı üçe ayırmıştır.

Comte, sosyolojinin babası olarak anılsa da, düşünce anlamında sosyoloji fikrine ilk ve en büyük ilham kaynağı kişi St. Simon’dur.

İbni Haldun, Afrika’da çeşitli kabileleri dolaşarak yaptığı saha çalışmaları sonucunda toplumu canlı bir organizmaya benzetir. Buradan hareketle toplumların da doğup büyüyüp gelişeceğini ve sonlanacağını iddia eder. Ona göre doğum ve gelişme dönemleri göçebe kültürünün sonucudur. Buna karşı kent yaşamına olumsuz bakar ve giderek kentleşen uy- garlıkların gerileyerek yok olduğu düşüncesine ulaşır.

Tarihte sınıfların rolü hakkında yazarak ve refahın yaratılmasında emekçiler ve onları sömürenler üzerine düşüncelerini ifade ederek sınıf mücadelesi konusunda K. Marx’ın daha keskin ve ayrıntılı bir doktrin oluşturmasına yol açan St. Simon'dur.

St. Simon’un düşünceleri sosyal bilimlerde önemli yankılar yaratmıştır. Toplum bilimin aynı doğa bilimlerinde olduğu gibi benzer temeller üzerinde inşa edilmesi gerektiğini savunmuştur. St. Simon, arkadaşı olan A.Comte’u büyük ölçüde etkilemiştir. Ayrıca 19. yy. boyunca tüm Avrupa’da etkili olmuştur, denilebilir. Taraftarları arasında ünlü matematikçi Lagrange ve İmparator III. Napolyon bulunmaktadır. St. Simon toplumun yeniden organizasyonunun ancak felsefeci, mühendis ve bilim insanları ile birlikte olabileceğini düşünmüştür. Bu bağlamda laik bir dini savunarak geleneksel din adamlarını eleştirmiş, din adamları ile bilim insanı eğitimcilerin yer değiştirmesini önermiştir.

A. Comte, Fransız devrimi ve Aydınlanma düşüncesine tepki olarak geliştirdiği düşünceleriyle tanınan sosyolojinin isim babası Fransız sosyologudur. “Var olup olmadığını sorgulamaksızın, bilginin amacını, deneyimlenen/yaşanan olguların betimlenmesine dayandıran felsefi düşünce sistemi” olarak basitçe tanımlayabileceğimiz Pozitivizmin kurucusudur.

Marx’ın iddiasına göre, “üretim ilişkileri” (işçi-işveren v.b.) ve “üretim biçimi” (kapitalist, sosyalist v.b) olarak her toplumun ekonomik sistemi, o toplum için en önemli ve tek olgudur. Refahın üretildiği ve dağıtıldığı düzenleme “alt yapı”yı (infra structure) oluşturur ve diğer sosyal ve kültürel düzenlemeleri belirler. Aile, din, siyaset, ekonomi, hukuk ve hatta sanatsal beğenilerin tümü “üst yapı”yı (su- per structure) oluşturur ve ekonomik alt yapının üst yapı üzerindeki etkilerini yansıtırlar. Geniş anlamda bunların nihai rolü, toplumun temel parametresi olan üretim biçimini korumak ve desteklemektir.

Sosyolojinin isim babası ve Pozitivizmin kurucusu olan Comte gözlem ve deney gibi tekniklerin sosyolojide kullanılabileceğini savunur. Tüm insan düşüncesinin Teolojik Dönem, Metafizik Dönem ve Pozitif Dönem olmak üzere ÜÇ dönemden oluştuğunu söyler.

“Önce toplum, sonra birey” görüşünün sahibi Emile Durkheim, ıslahatçı /reformcu, determinist, işlevselci, indirgemeci bir sosyolojinin kurucusu- dur. Daha sonra özellikle ABD’de etkili olmuştur. Ünlü Amerikalı sosyolog T. Parsons, “Sosyal Sistem Kuramı”nı geliştirerek, yapısal işlevselciliği ABD’de hakim paradigma haline getirmiştir.

Marx’a göre, refahın üretildiği ve dağıtıldığı düzenleme alt yapıyı, diğer sosyal ve
kültürel düzenlemeler ise üst yapıyı oluşturur. Marx, alt yapının üst yapıyı belirlediğini savunur.

Weber, çağdaşları arasında ampirizm ile realizm arasındaki uçurumda köprü olmaya çalışmış bir düşünürdür. Ona
göre sosyal olayları sadece anlamak yetmez; aynı zamanda
açıklamak gerekir. Örneğin, uzaktan asilzadelerden birinin
av sırasında vurulduğu anlaşılabilir. Aynı şekilde alınan bir
ilacın baş ağrısına iyi geldiği anlaşılabilir. Ancak sadece anlama yeterli değildir. Asilzadenin kazara mı yoksa kasıtlı olarak mı vurulduğunun açıklanması gerekir. Aynı şekilde ilacın neden baş ağrısını giderdiğini de açıklamak gerekir. Anlamanın açıklama ile desteklenmesi konusunda ilk örneğe dönülecek olursa, kişinin aşığına yaklaştığı için diğerini vurarak kasıtlı bir eylemde bulunması ve olaya kaza süsü vermesi bir seçenektir. Olayın gerçekten kaza olması da olasıdır. Bu durumda açıklamanın tatmin edici olması için “değere yönelik ussal eylem” kavramına başvurur ve o dönemde onur için insanların birbirini öldürebileceği nedenini tatmin edici bulur.

Weber’in söylemek istediği olasılıkların göz önünde bulundurulmasıdır. Nitekim tarihsel olarak geriye baktığında, eğer Maraton Savaşı’nı Yunanlılar yerine Persler kazansaydı, dünyanın gelişimi nasıl olurdu diyerek sorgular. Bu takdirde Helen Uygarlığı dünyaya egemen olamazdı sonucuna varır. Bu durum onun görüşlerindeki “olasılıklı yasalar” yönünün ağırlığını ortaya koyar.

Genel analiz düzeyi olarak sosyal etkileşimin mikro-sosyolojik incelemelerinin benimsendiği Sembolik etkileşimcilikte semboller, etkileşim, anlamlar ve tanımlar anahtar kavramlardır.

Anahtar kavramları yapı, işlevler (gizil veya açık), işlevsel olmayan, denge/tarafsızlık olan yapısal işlevselciliğin analiz odağı, toplumu oluşturan parçaların birbirleriyle olan olumlu (işlevsel) ve olumsuz (işlevsel olmayan) ilişkileridir.

Sanayinin en gelişmiş olduğu İngiltere yerine, bir tarım toplumu olarak yeterli işçisi olmayan Sovyetlerde devrimin olması ekonomi kadar, bir üst yapı kurumu olan siyasetin de toplumsal değişmede önemli olduğunu göstermiştir.

İşlevselci yaklaşım, genel olarak sosyolojide modernist çerçevede en yaygın olarak kullanılan makro yaklaşım “Yapısal İşlevselcilik” olarak da anılan yaklaşımdır. Bu yaklaşım toplumu birbiri ile ilişkili parçaların görev yaptığı bir sistem olarak görür. Örneğin, Amerikalı ünlü sosyolog Talcott Parsons toplumun “koruyucu”, “bütünleştirici”, “yönlendirici” ve “uygulayıcı” alt sistemlerden oluştuğunu savunur. Aile kurum olarak koruyucu bir alt sistem iken, din toplumun bütünlüğünü sağlayan, siyasal kurumlar yönlendiren, ekonomik kurumlar da uygulayıcı konumundadır.

Çatışmacı Yaklaşım da modernist kuramlara ve daha çok makro düzeyde yapısal analizlere dayanır. Örneğin, bunlardan biri olarak Ralf Dahrendorf çatışmanın “otorite” içeren her ilişkide söz konusu olabileceğini savunur. Meşru olan güç (power) olarak tanımlanan otorite (Weber,1964) toplumun her kesiminde, ister küçük bir grup ister bir organizasyon ya da geniş toplum olsun her düzeyde bulunur. Otorite konumunda bulunanların diğerlerinde kendisine uymayı beklemesine karşılık diğerleri buna direnirler. Sonuç olarak toplumda her iki taraf arasında otorite adına sürekli çatışma yaşanır. Örneğin bir iş yerinde farklı birimler arasında, okulda öğretmenler ve öğrenciler arasında, hastanede hekim ve hekim-dışı personel arasında, ailede karı-koca veya ana-baba ve çocuklar arasında sürekli otorite çatışması yaşanabilir.

Kapitalizmin Ruhu ve Protestan Etiği adlı ünlü eser Weber'e aittir.