Toplumsal Değişme Sürecinde Kentleşme ve Nüfus

Toplumsal değişmenin gerçekleşmesinde içsel ve dışsal olmak üzere iki grup faktör etkilidir.

1. Nüfus kompozisyonundaki değişim 
2. Yapının değişmesi 
3. İşlevlerin değişmesi 
4. Diğer alanlar ile bağların ve sınırların değişmesi 
5. Çevrenin değişmesi 

Demografi, diğer bir deyişle nüfus bilimi, nüfusun büyüklüğü, dağılımı, yaş, toplumsal cinsiyet, etnik köken, refah bakımından yapısı, doğum, ölüm oranları, göç ve gelecek eğilimlerini araştırmaktadır. 

Bir toplumda nüfusun görünümünü etkileyen üç faktörden bahsetmek mümkündür: Doğumlar, ölümler ve göçler. 

Formel demografi, nüfusun matematiksel yönüyle ilgilenirken, sosyal demografi toplumsal ve kültürel faktörlere odaklanır. 

Daha iyi bir gelir ve yaşam düzeyi elde etme gibi şehirlerin cazip olanakları çekici güçlere örnektir. Kişinin bulunduğu bölgeden ayrılmasına neden olan elverişsiz şartlar ise itici güçlere örnektir.

Kentleşme, kentlere göç eden geniş ölçekteki nüfusu ve bu kentlerin toplumun geneli üzerindeki etkisini içeren bir süreç olarak tanımlanmaktadır.

Banliyö genel olarak, kentten daha az; kırsal alandan daha fazla nüfusa sahip olan yerleşim alanları şeklinde tanımlanabilir. 

Kavram, 20. yy.ın başlangıcında özellikle ileri sanayileşmenin ve yüksek gelirin gözlendiği toplumlardaki nüfusun yeniden dağılımı sürecine vurgu yapmaktadır.

• Kültürel yaklaşımlar; Chicago Okulu
• Yapısal yaklaşımlar; David Harvey, Manuel Castells

Bunlar; Merkezleri Bir Bölgeler Teorisi, Sektör Model, Çok Çekirdekli Model ve Çevre Modelidir.

1. Bölge: İş Merkezi
2. Bölge: Dönüşüm Bölgesi
3. Bölge: Mavi Yakalıların Yaşadığı Bölge
4. Bölge: Orta Gelirlilerin Kaldığı Bölge
5. Bölge: Sayfiye Bölgesi

A: İş Merkezi
B: Dönüşüm Bölgesi
C: Alt Sınıfın Yerleşim Yeri
D: Orta Sınıfın Yerleşim Teri
E: Üst Sınıfın Yerleşim Yeri
F: Sanayi Bölgesi

1: İş Merkezi
2: Perakende ve Haff Üretim
3: Alt Sınıf Yerleşim Alanı
4: Orta Sınıf Yerleşim Alanı
5: Üst Sınıf Yerleşim Alanı
6: Ağır Üretim
7: Çevredeki İş Merkezi
8: Yerleşim Banliyösü
9: Sanayi Banliyösü
10: Banliyö Bölgesi

1: Şehir Merkezi
2: Banliyö Yerleşim Alanları
3: Şehir Çevresindeki Dairesel Otoyollar
4: Çizgisel Otoyollar
5: Alışveriş Merkezleri
6: Sanayi Bölgesi
7: Ofis Park Alanları
8: Hizmet Merkezi
9: Havalimanı Kompleksi
10: Birleştirilmiş Eğlence ve Alışveriş Merkezi

Türkiye’de kentleşme süreci üzerine yapılan bir değerlendirmede, kırdan kente doğru yaşanan göç olgusunu da ele almak gerekmektedir.

Kırsal alandan kentsel alana yaşanan bu göç olgusunun arkasında öncelikli olarak ekonomik unsurlar etkili olmuş iken daha sonraları, özellikle Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgeleri’ndeki güvenlik ile ilgili sorunlar, burada yaşayan nüfusun, yakın ve uzak çevrelerde yer alan kentlere hareket etmesine neden olmuştur.

Tarihsel olarak bakıldığında, 1950’li yıllardan itibaren Türkiye’de kırsal alandan kentsel alanlara ve buna paralel olarak yurt dışına doğru kitlesel nüfus hareketleri yaşandığı ortaya çıkmaktadır. Batı ile ilişkilerin daha yoğun olmaya başladığı, sanayileşmenin hız kazandığı bir dönem olan 1950’li yıllar, Truman Doktrini ve Marshall yardımları gibi uygulamaları da içermektedir. 

Kırsal alandan kentsel alan doğru olan bu hareketler, kısa, orta ve uzun dönemde kentsel ortamlarda farklı sorunların ortaya çıkmasına neden olmuştur.

Dört dönem içinde ele alınmaktadır: İlk olarak, 1950’li ve 1960’lı yıllarda “köylü gecekondulu”, 1970’li yıllarda “sömürülen gecekondulu” ve 1980’li ve 1990’lı yıllarda da “kent yoksulu gecekondulu”, 1990’lı yıllardan sonra ise “sakıncalı gecekondulu olarak varoşlu” kavramsallaştırmaları ortaya çıkmıştır.