Toplumsal Eşitsizlik ve Tabakalaşma

Macionis’e (2008: 252-253) göre bir toplumda yaşayan bireylerin hiyerarşi temelinde sıralanması sistemi olan toplumsal tabakalaşma dört ilke temelinde oluşur:

1. Toplumsal tabakalaşma basitçe bireylerin farklılığının yansıması değil, toplumun bir özelliğidir.

2. Toplumsal tabakalaşma nesilden nesile geçmektedir.

3. Toplumsal tabakalaşma evrenseldir, fakat çeşitlidir.

4. Toplumsal tabakalaşma sadece eşitsizlikleri değil, aynı zamanda bu durumu meşrulaştıran inançları da kapsar.

Tabakalaşma, bir sosyal sistemde kıt ve değerli kaynakların statü pozisyonlarına bağlı olarak eşit olmayan dağılımı ve her birinin değerli kaynakların paylaşımı sıralamasının aşağı yukarı sürekli hâle geldiği süreçler olarak tanımlanabilir.

Sosyolojik olarak hiyerarşi (hierarchy) “yetkenin, en geniş ölçüde, en üst aşamalarda olmak üzere, değişik önem sıraları arasında katı ve kesin bir biçimde dağıldığı toplumsal örgütleniş biçimi” (Hançerlioğlu, 1986: 22) olarak tanımlanabilir.

Bir toplumda bireyler arasında eşit olarak dağılmayan nedir? Toplumsal tabakalaşma sistemleri incelendiğinde şu sonuca varılabilir:

• Ekonomik olarak: servet,

• Siyasal olarak: güç,

• Toplumsal olarak: saygınlık.

Kast sisteminin en önemli özelliği, doğumdan itibaren tüm insanlar arasında görevlerin, hakların, sorumlulukların ve gücün kesin kurallarla belirlenmiş olmasıdır, yani kastlar arasındaki farklılıklar belirgindir ve değiştirilemezdir.

Hindistan’a özgü kast tabakalaşma sisteminin iki bin yılı aşan uzun bir zaman içinde varlığını sürdürmesindeki en önemli nedenlerden biri tarıma dayanan bir ekonominin var olmasıdır (Ergil, 1986; Macionis, 2008). Diğer önemli bir etken ise Hindu dinidir.

Hinduizm üç temel inanca dayanır:

1. Yeniden doğuş,

2. Doğru ibadet ve davranış,

3. Kader.

Hinduizm inancında doğru davranışın iki önemli koşulu vardır:

• Brahmanlara saygılı olmak,

• Kendi kastının özgül görevlerini ve sorumluluklarını yerine getirmek

Kast sistemi doğum temelinde ortaya çıkan bir toplumsal tabakalaşma sistemi iken, sınıf sisteminde bir bireyin pozisyonu sadece tesadüfen doğduğu ailesine bağlı değildir. Bireyin başarısı, çabası ve yetenekleri hangi toplumsal tabakada olacağını etkileyebilir. Toplumsal hareketlilik nedeniyle, sınıflar kast sistemindeki gibi kesin olarak tanımlanamazlar ve sınıflar arasındaki sınırlar çok açık değildir

Marx’ın temel amacı, toplumların tarihsel gelişmelerindeki değişmelerin temelini ve toplumun temel ekonomik alt yapısı ile toplumun normatif üst yapısı arasındaki ilişkileri analiz etmektir.

Marx’a göre toplumlar ilkel, köleci, feodal, kapitalist ve sosyalist - komünist toplum olarak farklı aşamalarla ilerlemektedir.

R. Dahrendorf' a göre çatışma kuramının temel varsayımları şunlardır:

1. Her toplum, her zaman değişme sürecinin içindedir; sosyal değişme her zaman vardır.

2. Her toplum her zaman çatışmayı yaşar; sosyal çatışma her zaman vardır.

3. Bir toplumdaki her öge değişme ve bütünleşmeye katkıda bulunur.

4. Her toplum, üyelerinin bir kısmının diğerlerinin üzerinde kurduğu baskıya dayanır

Dahrendorf’a göre Marx’tan beri toplum yapısında meydana gelen önemli değişmeler şunlardır: sermayenin bölünmesi, iş gücünün bölünmesi ve yeni orta sınıfın ortaya çıkmasıdır.

Parsons’a göre, bütün sistemlerde bulunan zorunlu dört fonksiyon şunlardır: Adaptasyon, amacın belirlenmesi, bütünleşme ve kalıpların korunması. Parsons ayrıca dört zorunlu fonksiyon ile dört sistem (organizma, kişilik, kültür ve sosyal sistem) arasındaki ilişkileri açıklar. Buna göre biyolojik organizma, adaptasyon; kişilik, amacın belirlenmesi; kültür, kalıpların korunması ve sosyal sistem de bütünleşme fonksiyonunu karşılar.

Davis ve Moore tabakalaşma hakkında önemli görüşler ortaya koysalar bile, bazı yönlerden eleştirilmektedirler. M. Tumin’e göre en önemli sorunlardan biri toplumda verilen ödüllerin gerçekten birinin topluma yaptığı katkıyı ne kadar yansıttığıdır. Yılda 230 milyon dolar geliri olan Oprah Winfrey, ABD başkanından daha fazla kazanmaktadır. Söyleşi programı yapmak, A.B.D.’ni yönetmekten daha zor mudur sorusu sorulabilir. Tumin, sosyal tabakalaşmanın kast elementinin bireylerin yeteneklerinin geliştirmesine imkân vermediğini Davis ve Moore’un ihmal ettiğini ileri sürer. Zengin çocukları yeteneklerini geliştirme olanağı sahipken yoksul çocukların bu tür bir şansı bulunmamaktadır.

Çatışmacı Tabakalaşma Kuramlarına göre; toplumsal tabakalaşma toplum üyeleri arasında sömürü ve hakimiyet sağlayan bir mekanizmalar bütünüdür.

İşlevselci Tabakalaşma Kuramlarına göre;toplumsal tabakalaşma toplum üyeleri arasında bütünleşmeyi sağlayan bir mekanizmalar bütünüdür.

Çatışmacı Tabakalaşma Kuramlarında: Toplumsal tabakalaşma toplumda bazı sınıfların özel çıkarlarını korumaya yarar.

İşlevselci Tabakalaşma Kuramlarında: Toplumsal tabakalaşma toplumun tüm üyelerinin ortak çıkarlarına hizmet eder ve işlevseldir.

Dahrendorf’a göre Marx’ın katkıları şunlardır:

1. İlki, Marx’ın toplumda çatışmanın sürekliliğini ortaya koymasıdır.

2. Diğeri ise, toplumsal çatışmaların çıkar çatışmaları olması nedeniyle iki grubu karşı karşıya getirdiğini belirtmesidir.

3. Yine Marx, çatışmanın tarihin başlıca hareketlendiricisi olduğunu anlamıştır.

Gelir eşitsizliği ölçütlerinden olan Gini katsayısı 0 ile 1 arasında değer almakta, gelir eşitsizliğinin artması durumunda bu değer 1’e yaklaşmaktadır. 2015 yılında Avrupa Birliği 28 ülke ortalamasında Gini katsayısının 0,310 olduğu görülmektedir. Seçilmiş Avrupa ülkeleri içinde en düşük Gini katsayısı 0,236 ile İzlanda’dadır.

Parsons’a göre sosyal tabakalaşma, bir sosyal sistemi oluşturan bireylerin farklılıklarına göre sıralanması ve toplumsal değerler temelinde birinin üst, diğerinin alt olarak değerlendirilmesidir.Toplumsal tabakalaşmadaki sıralamadaki temel kriter, diğerlerinin değeridir. Diğer bir deyişle, tabakalaşma sistemi toplumun merkezi değerlerine doğrudan bağlıdır.