Sosyolojinin Tarihsel Gelişimi ve Kuramsal Yaklaşımlar

Endüstri devrimi ile birlikte 19. yüzyılın ortalarında Avrupa’da tarım toplumundan üretimin fabrikalarda yapılmaya başladığı döneme girilmesi ile birlikte insanların yaşamlarında köklü değişmeler olmuş; geniş kitlelerin iş bulmak için topraklarından koparak kentlere göç etmesine bağlı olarak yoksulluk, işsizlik, kötü çalışma koşulları, sağlık, eğitim ve barınma gibi sosyal sorunlar artmaya başlamıştır.

Sosyolojinin gelişiminde Endüstri Devrimi, Amerikan ve Fransız devrimleri, emperyalizm
ve doğa bilimlerindeki gelişmeler önemli rol oynamıştır.

Sosyolojinin öncüleri olarak İbni Haldun, Henri de Saint Simon, Auguste Comte ve Karl Marx sıralanabilir.

İbn-i Haldun, evrimci ve determinist bir düşünürdür. En önemli eseri olan “Mukaddime” aslında çok kapsamlı bir sosyal bilimler ansiklopedisine benzetilebilir. Kolaylıkla anlaşılması mümkün olmayan bu eserinde uygarlıkların gelişimini ortaya koyar. Özellikle Ümran başlığı altında bugün hars/kültür denilen konu hakkında düşüncelerini yazar.

St. Simon toplumun yeniden organizasyonunun ancak felsefeci, mühendis ve bilim insanları ile birlikte olabileceğini düşünmüştür. Bu bağlamda laik bir dini savunarak geleneksel din adamlarını eleştirmiş, din adamları ile bilim insanı eğitimcilerin yer değiştirmesini önermiştir. St. Simon “sanayileşme” kavramını ortaya atarak sosyal gelişme ve farklılaşma konularında yazarak Comte ve Spencer’e iyi bir başlangıç sağlamıştır.

Comte, tüm insan düşüncesinin, bireysel veya tarihsel kültürel olsun üç adımlı yasayı izlediğini savunur. Bunlar; Teolojik hâl/dönem, Metafizik hâl/dönem, Pozitif hâl/dönem şeklindedir. Teolojik dönem, kendi içinde doğacılık (animizm), tek ve çok tanrıcılık olarak üçe ayrılmaktadır. Teolojik döneme hayali dönem de denilmektedir. Metafizik dönem, soyut cisimlerle ilgilenme anlamında kullanılmaktadır. Pozitif dönem ise değişkenler arasında gözlenebilen ilişkilere dayanır. Kesin ve yasalara bağlı bilgi demektir. Bu dönem bilimsel dönem olarak da anılır.

Marx, tarihsel olarak toplumları incelemeye başladığında, insanlık tarihinin sınıf çatışmasına dayandığını ve sınırlı sayıda güçlünün (burjuvazi) üretim araçlarına sahip olduğunu ve çoğunluğu oluşturan işçileri (proletarya) sömürdüğünü görmüştür.

K. Marx’a göre, sorunlar ancak özel mülkiyetin yerini ortak mülkiyet aldığında, diğer ifade ile kapitalizmin yerini sosyalizm aldığında çözümlenebilir.

Durkheim üç tür intihar arasında ayrım yapmıştır. Birincisi, Egoist İntihar, bireysel nedenlerle intihardır. Toplumsal bağların gevşek olduğu ve bireyin kendini yalnız hissettiği durumlarda ortaya çıkar. İkincisi, Alturistik/ Elcil İntihar, Japon pilotların kamikaze/ intihar dalışları veya toplum için kendini feda eden eylemciler gibi sosyal bağların çok sıkı olduğu toplumlarda daha çok görülür. Sonuncu olarak Anomik İntihar, toplumda dayanışmanın çözülmesine bağlı olarak her yıl belirli sayıda insanın intihar etmesidir. Anomi kuralsızlık demektir.

Durkheim’e göre toplumların evrimine bakıldığında iki tür dayanışma olduğu anlaşılır. İlk olarak, Mekanik dayanışma, geleneksel topluluklarda benzerliklere dayalı olarak ortaya çıkan dayanışmadır. İkincisi ise Organik dayanışma, modern toplumlarda iş bölümü sonucunda farklılaşmaya bağlı olarak ortaya çıkar.

Weber’e göre üç tip otorite arasında ayrım yapmak gerekir: Yasal/ussal otorite, kaynağını yasalardan alır. Geleneksel otorite, toplumdaki gelenek ve göreneklere dayanır. Büyüklerin, erkeklerin, yaşlıların dedikleri yapılır. Karizmatik otorite ise olağanüstü koşullarda bazen kişilere bazı üstün özellikler atfedilir. Kişinin gerçekte bu özellikleri taşıyıp taşımaması önemli değildir. Genelde başlangıçtaki karizmatik otorite, giderek geleneksel veya ussal otoriteye dönüşebilir.

Sosyolojideki temel kuramsal yaklaşımlar sembolik etkileşimcilik, işlevselcilik, çatışmacılık, feminist ve post-modernist yaklaşımlardır.

Birinci ilke, insanlar kendileri tarafından anlam/önem atfedilen (yüklenilen) davranışlarda bulunurlar. İkincisi, insanların davranışları toplumdaki diğer insanlarla giriştikleri sosyal etkileşimden kaynaklanır. Sonuncusu, insanlar karşılaştıkları durumları yorumlarlar ve ulaştıkları sonuca bağlı olarak da davranışlarını değiştirirler.

İşlevselciğin tarihsel olarak kökeni, sosyolojinin kurucularından Auguste Comte ve onun pozitivist felsefesine kadar uzanır. İlk olarak Fransız devrimi sonrası dağılma konumuna gelen toplumda birlik sağlamak amacıyla A.Comte ve daha sonra sanayileşmenin yarattığı “kuralsızlık /anomi” ve ahlaki bunalımların çözümü için “organik dayanışmayı” arttırmak denge ve istikrarı yeniden tesis etmek üzere E. Durkheim tarafından geliştirilen görüşlere dayanır.

Sosyal bilimlerde çatışmacı yaklaşım ve kuramlar, toplumdaki gruplar ve sınıflar arasındaki sosyal, siyasi ve maddi eşitsizlikler üzerine vurgu yaparak mevcut sosyo-politik sistemi eleştirirler. Çatışmacılar, özellikle sınıflar arasındaki güç mücadelesi ve birbirine tarihsel olarak karşıt olan hâkim ideolojiler üzerinde dururlar.

Feminist Yaklaşım içinde en önemlileri Marksist, Radikal, Liberal ve Sosyalist Feminizmdir.

Feminist araştırmalar toplumsal cinsiyet eşitsizliği, toplumsal cinsiyet politikaları, kadın hakları ve kadın sorunları gibi konularda odaklanmaktadır. Özellikle son yıllarda ülkemizde kadına yönelik şiddet başlıca toplumsal sorunlar arasındadır.

Liberal Feminizmin iki temel savından biri “erkekle eşitlik” diğeri ise, “kadının özgürlüğü” dür.

Post-modernizm kıta Avrupası ve özellikle de Fransa ve Almanya’da ortaya çıkmıştır. Bu görüşe fikir babalığı edenler Alman filozofları Nietzsche ve Heiddeger’dir. Nihilizm ve Anarşizmden beslenir. Aslında post-modernizmin en sert eleştirisi de yine Almanya’dan gelmiştir. Jurgen Habermas akla ve bilime tekrar dönmeyi şiddetle savunmuştur.

Kamusal ve özel alan kavramlarını özellikle vurgulayan sosyalist Feministler, radikal Feministlerden farklı olarak ataerkillik yerine kapitalizm vurgusuyla dikkat çekerler. Onlara göre kapitalizm kadını “özel” erkeği de “kamusal alana” yerleştirmiştir. Kapitalizm, kadını özgürleştiriyor gibi görünürken aslında bunun tam aksini yaptığı için, kadının özgürleşmesi ve kurtuluşu ancak sosyalizm ile mümkündür.