Sosyolojiye Giriş ve Yöntemi

Her birey toplumsallaşmanın ürünüdür. Bu süreçle birey içinde yaşadığı toplumun dilini öğrenir, kültürünü içselleştirir, kimlik oluşturur. Böylelikle toplumun bir üyesi haline gelir. 

Bireyin içinde yaşadığı toplumun üyesi olduğu, onun bir parçası haline geldiği ve ona göre davrandığı sürece toplumsallaşma diyoruz.

Sosyoloji sosyal ilişkiler üzerinde odaklanır ve sosyal ilişkilerin, bireylerin tutum ve davranışları üzerindeki etkileri ve bu ilişkilerin toplamı olan toplumun oluşumu, gelişimi ve değişimi üzerinde durur. 

Sosyologlar sosyal davranışı anlayabilmek için düzenli olmayan yaratıcı bir düşünce üzerinde odaklanır ve ona bağlı kalırlar. C.Wright Mills, bu düşünceye sosyolojik hayal gücü (imgelem) veya sosyolojik düşünce der. Sosyolojik düşünmek bugüne kadar tartışmasız kabul edilen inançları eleştirme, kesin olduğu kabul edilen görüşleri çözümleme ve sorgulama alışkanlığı kazanmaktır (Bauman, 2004: 28). Bu düşünce, birey ile içinde yaşadığı toplum arasındaki ilişkilerin farkında olunmasını içerir.

Sosyologların yapı kavramı ile ifade ettikleri şey, insanlar arasındaki nispeten düzenli ilişkilerdir. Her grup ve örgütün (örneğin aile veya okulun) bir sosyal yapısı vardır. Bunun dışında daha geniş kapsamda olan sınıf, cinsiyet hatta bazı ülkelerde etnik temelli bir sosyal yapı bütün toplumu kapsayabilir. 

Sosyolojinin en temel görevi insan hakkındaki bilgilerin toplanması, analizi ve açıklamasıdır. Sosyolojinin insan hakkındaki bilgisi çağımızda birçok mesleğin, örneğin pazarlama, halkla ilişkiler, medya, iletişim, eğitim, araştırma ve sosyal politikanın temel bilgi yapısını oluşturduğundan, son derece önem taşır. Böylece, sosyoloji hem kendimizi hem yaşadığımız dünyayı hem de onun içindeki yerimizi anlamada bizlere katkıda bulunan temel bir disiplindir. 

Bilindiği gibi bilim bir bilgi yapısına sahip, bilginin sistematik gözleme dayanan bir yöntemle toplandığı bir bütündür. Sosyoloji de diğer disiplinler gibi incelediği konular üzerinde, (buradaki anlamıyla insan davranışları), organize olmuş, sistematik çalışmalar yapan, olaylar arasındaki ilişkileri anlamaya ve açıklamaya çalışan bir bilimdir.

Sosyologlar toplumun insanların davranış ve tutumları üzerine etkileri ve insanların toplumu nasıl ve ne şekilde biçimlendirdiğini incelerler. İnsanların sosyal canlılar olmaları nedeniyle, sosyologlar bizlerin diğer canlılarla olan sosyal ilişkilerini bilimsel bir biçimde incelerler. 

Sosyolojik analizlerin iki boyutu vardır. Bunlar makro ve mikro sosyolojik yaklaşımlar veya analizlerdir.

İnsanların yaşamda kalma stratejileri mikro sosyolojinin ilgi alanıdır. Örneğin, iki insanın birbirleriyle olan iletişimleri gibi. Buna mikro düzeyde analiz diyoruz. Burada temel olan şey sosyal etkileşimlerdir. Yani insanlar bir araya geldiklerinde neler yapmaktadırlar. İnsanların arkadaşlarıyla, aileleri ile olan ilişkileri, nerede vakit geçirdikleri, neler yaptıkları, kullandıkları dil, evlerini döşeme stilleri, birbirlerinin dikkatlerini nasıl çektikleri, nasıl ilgi duydukları hep mikrososyolojik analizlerdir. 

Makro sosyolojik analizler geniş açılı merceklere benzer. Burada, gözlemlenen toplumun kendisi, nasıl organize olduğu ve nasıl değiştiğidir. Bu tür analizlerde toplumsal etkileşimin daha geniş ve karmaşık olan parçaları incelenir. Örneğin, toplumsal sorunlar, fakirlik, işsizlik, evsizlik, kentsel suçlar ve aile içi şiddet gibi. 

Toplum ortak bir toprak parçasına sahip olan, burada yaşayan, ortak bir kültürü paylaşan ve aynı politik otoriteye uyan insanların aralarında kurmuş oldukları karşılıklı ilişkilerin bir bütünü olarak tanımlanabilir.

Toplumsal yapılar, toplumsal yaşamı oluşturan ve toplumları birbirinden farklılaştıran ilişkilerdir (Gönç Şavran, 2009: 6). Böylece toplumsal yapı toplumun bir çerçevesidir ve bu çerçeve bizler doğmadan önce, insanların birbirleriyle kurmuş oldukları ilişkiler ve kalıplar tarafından tayin edilir.

Bir toplum içinde yaşayan bireylerin öğrendikleri ve paylaştıkları her şey kültürdür. Kültür bizim etrafımızı saran veya çevreleyen bir zarf gibidir. Sosyologların kültür olarak adlandırdıkları şey, grubun kullandığı dil, değerler, inançlar, davranışlar hatta ifadelerdir. Diğer bir deyişle kültür, bizi saran insanlardan öğrendiğimiz toplumsal bir mirastır.

İnsanların bir toplum içerisinde bulundukları yer ve mevki önemlidir. Çünkü, her toplumsal sınıf kendine özgü gelir, yaşam biçimi, yerleşim yeri, eğitim düzeyi ile belirginleşir.

Bireyler toplum içindeki statülerini iki şekilde elde ederler. Bunlar; 

• Edinilmiş ve

 • Kazanılmış statülerdir. 

Edinilmiş statüyü birey bir çaba göstermeden doğumuyla edinir. Bireyin yeteneklerinin, çabalarının söz konusu olmadığı statüsüdür. Örneğin ırk, cinsiyet, yaş gibi faktörler onun edinilmiş statüsüdür. Asalet de bireyin çabası olmadan babadan gelen bir edinilmiş statüdür. Yaşlı, genç, kadın, erkek, siyah, beyaz gibi statüler buna örnek verilebilir. 

Kazanılmış statüde ise bireyin kendi çabaları sonucu, gönüllü olarak elde ettiği statüdür. Bilgisayar uzmanı, doktor, avukat, eczacı, mühendis, sosyal hizmet uzmanı gibi statüler buna örnek verilebilir.

Endüstri Öncesi Toplumlar yaşamı veya geçimleri toprağa bağlı olup toprağı sürerek veya işleyerek kullanırlar. Endüstri öncesi toplumlar: 

• Avcı ve toplayıcı (Hunters and gatherers) toplumlar, 

• Çobanlıkla geçinen (Pastoral) toplumlar, 

• İlkel tarım toplumları (Horticultural), 

• Tarım toplumlar (Agricultural) olmak üzere dörde ayrılır.

Endüstri sonrası toplumlar; hizmet, bilgi ve bilimin üretimi ve dağıtımı üzerinde odaklanarak ekonomik anlamda bu sektörlere bağımlı olmuşlardır (Bell, 1973). Bu toplumlar bilgi temelli toplumlar olup teknolojinin yaşamsal bir role sahip olduğu toplumsal organizasyonlardır. Endüstri sonrası toplumların ana çıktıları mamul maddelerin üretiminden çok hizmettir.

Bilimsel yöntem sistematik ve organize bir seri basamaktan oluşan ve araştırma probleminin objektif ve tutarlı bir çözüme ulaştırılabilmesi için izlenen yolları içerir. 

1-Araştırılması gereken sorunu ortaya koyup tanımlamak, 

2- Konu ile ilgili daha önceki bilgileri araştırıp toplamak, yani literatür taraması yapmak,

3- Hipotezleri formüle etmek,

4- Uygun bir araştırma tekniği ile veri toplamak ve verilerin analizini yapmak, 

5- Hipotezle ilgili sonuçlara ulaşmak ve geliştirmektir.   

Hipotezler sorunu açıklayabilmek, ilişkileri gösterebilmek ve teoriden ne tür çıkarımlar yapılabileceğini veya araştırmadan ne beklediğimizi ortaya koyan önermelerdir.

Araştırmanın bu aşamasında hipotezimizi test etmek için bilgiye veya verilere ihtiyaç vardır. Bu nedenle bilgi toplama yöntemine araştırma metodolojisi denir.

Gözlem, • Saha araştırması, • Anket, • Görüşme ve • Deney tekniği

Derinlemesine görüşme, • Yaşam öyküsü, • Doküman incelemesi, • Vaka incelemesi veya çalışması

Betimsel araştırmalar genellikle olayların özelliklerinin, sıklık derecelerinin sayılmasına, kısaca durum saptanmasına yönelik araştırmalardır. Bunlar mevcut durumları ortaya koyar, neden sorusu üzerinde durmazlar (Gökçe, 1992: 65). Örneğin, bebek ölüm oranlarını saptamaya çalışan ya da işsizlik oranlarını ortaya koyan araştırmalar buna örnek verilebilir.

Açıklayıcı araştırmalar olgular arasındaki nedensel ilişkileri hipotezler biçiminde formüle eden, hipotezlerin araştırma teknikleriyle sınanması ve ispatını içeren değişkenler arasındaki nedensel ilişkileri ortaya koymaya çalışan araştırmalardır (Gökçe, 1992: 66). Boşanmaların çocuklar üzerinde yol açtığı etkileri ve olumsuzlukları inceleyen araştırmalar buna örnek verilebilir.

Denetimli gözlem standartlaştırılmış veri toplama araçlarıyla yapılan bilgi toplama yolunun denetim altında tutulduğu gözlem türüdür. 

Her araştırmada araştırmacının etik açısından uyması gereken bazı kurallar bulunur. Örneğin, tıp alanında bir biyokimyacı nasıl daha önceden testi yapılmamış bir ilacı insan vücuduna onun izni olmadan uygulayamazsa, bunun hem etik olmayan hem de kanun dışı bir davranış olduğunun bilincinde ise, sosyologlar da belirli standartlara uymak zorundadırlar ve buna “etik kod”lar adı verilir.