DAVRANIŞ BİLİMLERİ I - Deneme Sınavı - 27

Auguste Comte

Toplumun içinde yaşayan insanlar ortak inanç, ideal ve gelenekleri paylaşarak kültür yaratırlar. Bir toplumdan söz ettiğimiz zaman ge­nellikle aklımıza ilk gelen şeylerden biri kültürdür. Sosyologlar bir toplum içinde yaşayan insanların öğrendikleri ve paylaştıkları değer, inanç, gelenek ve görenekleri kültür olarak tanımlarlar.

Sosyolojinin çevremizde yer alan önemli değişmelerin üzerimizdeki etkilerini anla­mamızda da bir gücü vardır. Örneğin hızla değişen teknolojileri, yükselen küreselleşmeyi, artan nüfus ve kadınların toplum içinde farklılaşan rollerini anla­mamızda katkıları vardır. Bu değişmeler yaşamımızı nasıl etkiliyor? Gelişmiş ülkelerdeki teknolojilerin ge­lişmekte olan ülkelere kaymasıyla binlerce işçinin gelişmekte olan ülkelere doğru gittiğini, bunun da bu ülkelerde ciddi işsizlik sorununa yol açtığını sosyolojik analizle inceleyebiliyoruz. İstanbul’da ya­şayan bir çiftin birbirleriyle ilişkilerinin Hakkari’de veya Çin’de yaşayan bir çiftten neden farklı olabile­ceğini araştırabiliyoruz. Bütün bunlar bizlere rehber­lik eden sosyolojik nitelikli sorulardır. Sosyoloji yu­karıda bir kısmına değinilen toplumsal değişmelerin neden ve sonuçlarını açıklamaya çalışır.

Toplum devamlı bir değişim sürecini yaşarken aynı zamanda bir istikrar ve düzen içinde de bulu­nur. Toplum içinde yaşayan insanlar genelde insan davranışları konusunda alışmış oldukları belirli ku­rallara uyarak yaşamlarını sürdürürler ve biz, belirli durumlar altında insanların ne tür davranışlar gösterebileceğini aşağı yukarı kestirebiliriz Toplum bir yandan sürekli olarak değişirken bir yandan da düzenli kalmaya, değişmemeye çalışır. Örneğin, bir yandan cep telefonlarındaki hızlı değişme tempo­sundan, elektronik ve teknoloji kirliliğinden söz ederken bir yandan da bu teknolojileri kullanmaya hatta yenileriyle değiştirmeye, bunların insanlara birçok kolaylık sağlaması nedeniyle devam ediyo­ruz. Toplum da aynı şekilde bir yandan belirli dav­ranış kalıplarına bağlı kalmaya ve onları korumaya çalışırken diğer yandan da değişmenin önüne ge­çilemez oluşuyla yeni durumlara uyum sağlamaya çalışmaktadır. Bu iki olgu sosyolojik düşüncenin bir göstergesi olarak karşımıza çıkmaktadır.

Sosyologlar sosyal davranışı anlayabilmek için düzenli olmayan yaratıcı bir düşünce üzerinde odaklanır ve ona bağlı kalırlar. C.Wright Mills, bu düşünceye sosyolojik hayal gücü (imgelem) veya sosyolojik dü­şünce der. Sosyolojik düşünmek bugüne kadar tartışmasız kabul edilen inançları eleştirme, kesin olduğu kabul edilen görüşleri çözümleme ve sorgulama alışkanlığı kazanmaktır. Bu düşünce, birey ile içinde yaşadığı toplum arasındaki ilişkilerin farkında olunmasını içerir.

Günümüzde sosyal bilimlerdeki aşırı uzmanlaşmanın giderek azalmakta oluşu, disiplin­lerarası çalışmaların önemini arttırmaktadır. Böy­lece, farklı disiplinlerin güçlü yönlerinden fayda­lanılarak, sosyal olgular ve toplumsal olaylar daha sağlıklı ve objektif bir biçimde incelenebilmektedir.

İnsanların bir toplum içerisinde bulundukları yer ve mevki de çok önemlidir. Çünkü her toplumsal sınıf kendine özgü gelir, yaşam biçimi, yerleşim yeri, eğitim düzeyi ile belirginleşir. Günümüzde kalabalık insan grupları, sahip oldukları benzer gelir düzeyi, eğitim, yaptığı işin niteliği ile ilgili olarak karşılaştırılabilir saygınlık ölçüleriyle kendilerini sınıf olarak tanımlamaktadırlar. İçinde bulunduğumuz sınıf­sal yapı sadece davranış kalıplarımızı değil, fikir ve düşüncelerimizi de etkiler. Hangi sınıfın bir üyesi olarak kendimizi görüyorsak o sınıfa ait düşünce, gi­yim, kuşam, nezaket, okuma yazma alışkanlığı, mes­lek seçimi hatta politik tutumlara sahip olup bunlara özgü davranışlar geliştirmekteyiz.

Veri toplanması aşamasında bir diğer önemli konu verilerin güvenirliği ve geçerliliğidir. Güvenirlik, araştırmanın farklı uygulamalarda kararlı ve benzer sonuçlar elde etme yeteneğidir. Yani, bir şehirde ya­pılan bir araştırma insanların tacize uğrama oranlarını % 1, bir başka araştırma % 10 olarak gösteriyorsa bu araştırma güvenilir değildir. Araştırmalar arasında tutarsızlık var demektir. Tutarsız tanımlamalar veya yanlış örneklem seçimi araştırmanın güvenirliliğini etkileyebilir. Geçerlilik ise ölçme aracının ölçmek iste­diğini doğru olarak ölçmesi ve konusuna uygun olmasıdır. Örneğin metre uzunluğu ölçmek için geçerlidir ancak zamanı ölçmek için geçerli bir araç değildir. Burada önemli olan hiç kimsenin neyin nasıl ölçüldüğü konusunda hiçbir şüphesinin olmaması ve konudaki yeterliliğimizdir.

Sosyologlar araştır­malarında nicel ve nitel teknikler kullanarak sür­dürürler. Nicel araştırma teknikleri arasında;

yer alırken, nitel araştırma teknikleri arasında;

Etik standartlar hemen her araştırmacı tarafından gayet açık olarak belirlenmiştir. Sos­yologlar bu kriterleri çok ciddiye alarak uymak zorundadırlar. Çünkü araştırmacılar birlikte çalıştıkları ve bilgi aldıkları insanları korumak ve onların hak ve sorumluluklarına saygı göstermek durumundadırlar.

Amerikan Sosyoloji Derneği (ASA) bu etik kuralları önce 1971 yılında, daha sonra ise 1997 yılında tekrar gözden geçirerek yayınlamıştır. Bu temel prensiplerin neler olduğu aşağıda belirtilmektedir:

A. Comte

Durkheim intiharı üçe ayırmıştır.

Bir toplumun kültürü oluşturan ortak özellikler;  norm, değer, gelenek, inanç ve dil olarak sıralanır.

Toplumsal yapıyı oluşturan parçalar kültür, toplumsal sınıf, statü, rol, grup ve toplumsal kurumlardır.

Endüstriyel Toplumlar ilk olarak İngiltere’de 1760-1830 yılları arasında yaşanan endüstriyel devrimin sonucunda, insan emeğinin yerini mekanik güce bıraktığı bir sürecin ardından ortaya çıkmış bir yapıdır.

Comte, sosyolojinin babası olarak anılsa da, düşünce anlamında sosyoloji fikrine ilk ve en büyük ilham kaynağı kişi St. Simon’dur.

İbni Haldun, Afrika’da çeşitli kabileleri dolaşarak yaptığı saha çalışmaları sonucunda toplumu canlı bir organizmaya benzetir. Buradan hareketle toplumların da doğup büyüyüp gelişeceğini ve sonlanacağını iddia eder. Ona göre doğum ve gelişme dönemleri göçebe kültürünün sonucudur. Buna karşı kent yaşamına olumsuz bakar ve giderek kentleşen uy- garlıkların gerileyerek yok olduğu düşüncesine ulaşır.

Tarihte sınıfların rolü hakkında yazarak ve refahın yaratılmasında emekçiler ve onları sömürenler üzerine düşüncelerini ifade ederek sınıf mücadelesi konusunda K. Marx’ın daha keskin ve ayrıntılı bir doktrin oluşturmasına yol açan St. Simon'dur.

St. Simon’un düşünceleri sosyal bilimlerde önemli yankılar yaratmıştır. Toplum bilimin aynı doğa bilimlerinde olduğu gibi benzer temeller üzerinde inşa edilmesi gerektiğini savunmuştur. St. Simon, arkadaşı olan A.Comte’u büyük ölçüde etkilemiştir. Ayrıca 19. yy. boyunca tüm Avrupa’da etkili olmuştur, denilebilir. Taraftarları arasında ünlü matematikçi Lagrange ve İmparator III. Napolyon bulunmaktadır. St. Simon toplumun yeniden organizasyonunun ancak felsefeci, mühendis ve bilim insanları ile birlikte olabileceğini düşünmüştür. Bu bağlamda laik bir dini savunarak geleneksel din adamlarını eleştirmiş, din adamları ile bilim insanı eğitimcilerin yer değiştirmesini önermiştir.