DAMGA VERGİSİ VE HARÇLAR BİLGİSİ

492 sayılı Harçlar Kanunu’nda yargı, noter, vergi yargısı, tapu ve kadastro, konsolosluk, pasaport, ikametgâh teskeresi, çalışma izni, çalışma izni muafiyeti, vize ve Dışişleri Bakanlığı tasdiki, gemi ve liman, imtiyazname, ruhsatname ve diploma ile trafik hizmetlerine ilişkin harçlara yer verilmiştir.

Diğer taraftan resim ise idare tarafından bir iş veya faaliyetin yapılması için verilen izin karşılığında alınan para olarak tanımlanmaktadır. Resim, bir iş veya faaliyetin serbestçe yapılmasının kamu tarafından engellenerek izne tabi tutulması sonucunda herkesin değil kısıtlı sayıda kişinin bu iş veya faaliyetine olanak sağlanmak suretiyle bunlara sağlanan olanağın karşılığı olarak da anlaşılabilir. Nitekim, diploma harcı diploma ile verilen eğitim hizmetinin bedeli değildir, bu bedel diplomaya sahip olmanın avantajlarından faydalanabilmek içindir. Belli bir hizmetin karşılığı olan harçlar ile iş veya faaliyetin yapılması için verilen izin karşılığı alınan resimlerin ülkemiz yasal düzenlemelerinde harç başlığı atında birleştirilmeye başlandığı görülmektedir. Harç kavramı uygulamada artık resim kavramının anlamını da içerecek şekilde kullanılmaktadır.

Faydalanma ölçüsünün en belirgin uygulaması karar ve ilam harçlarında görülmektedir. 492 Sayılı Harçlar Kanunu’nun 28. maddesi gereğince karar ve ilam harçlarının dörtte biri peşin ödenmektedir. Karar ve ilam harcı örneğin konusu belli bir değerle ilgili bulunan davalarda esas hakkında karar verilmesi halinde hüküm altına alınan anlaşmazlık konusu değer üzerinden alınmaktadır. O hâlde harcın doğması için başvuran lehine belli bir değerin hüküm altına alınması gerekir. Eğer dava reddedilmiş ise kişi lehine bir değere hükmedilmemiş olacağından peşin ödenen karar ve ilam harcın iade edilmesi gerekmektedir. Yargılamanın hukuk muhakemeleri usulüne göre yapılmış olması ve nihayetinde başvuran lehine bir değere hüküm verilip verilmemesi hizmet maliyetini değiştirmeyecek olsa bile burada alınacak harç değişebilmektedir.

Harç ile resim arasındaki temel farkı, hakkı doğuracak işlem için özel bir hizmet verilip verilmediği yönünden ayırt edebilmek mümkündür.

Değerleme resminde vergiyi doğuran olay, dört türlü vakıaya bağlanmıştır. Bunlardan birincisi, kamulaştırmadır. Kamulaştırmanın sokak, park, meydan veya yeşil alan yapmak amacıyla gerçekleştirilmesi durumunda, daha önceden böyle alanlara sınırı olmadığı için değeri düşük olan gayrimenkullerin yapılan kamulaştırma ile bunlara sınır olması ve bunlardan yararlanma olanağının artması ile gayrimenkulün değerinin artması, değerlenme resminde vergiyi doğuran olay olarak karşımıza çıkmaktadır. Vergiyi doğuran ikinci olay, gayrimenkulün bir sokağa sınırı olmakla birlikte bu sınırın genişlemesidir; üçüncü vakıa, mevcut yola sınırı artmamış olmakla birlikte yolun genişlemesidir; son vakıa ise gayrimenkulün değerinin rıhtım, küçük liman, park, spor tesisleri, vapur iskelesi tesis ve inşası nedeniyle artmasıdır.

İflasın açılması veya konkordato isteği ve masaya katılma için maktu harç ödenirken iflasta paylaşılan veya konkordatoda alacaklılara verilmesi kararlaştırılan para üzerinden nisbi olarak İflas Harçları alınmaktadır.

Değeri belli bir borç veya bir taahhüt kabulünü içermeyen sözleşmelerin feshinde Mukavele Feshi Harcı alır.

Tıbbi ve eczacılıkla ilgili hazır ilaçlarının ticarete çıkarılması için Sağlık Bakanlığınca verilen ruhsatlardan Ruhsat Harcı alınır. Patent ve faydalı model, endüstriyel tasarım, coğrafi işaretler ile markaların başvurusunda, yenilemesinde, tescilinde, tescil belgesi düzenlenmesinde, devir, lisans, veraset ve intikal, rehin, rüçhan işlemlerinin kayıt altına alınmasından Kayıt, Düzenleme ve Suret Harçları alınır.

Harçlar, Anayasamızın 73. maddesinde vergiler ile birlikte yer almaktadır. Anayasamızda vergilerin kamu giderlerini karşılamak üzere alındığı belirtilmiş olmasına karşın, harçlarla ilgili olarak açıklayıcı bir tanımlamaya yer verilmemiştir. Ancak harçların vergi ödevi içerisinde kabul edilmesi nedeniyle harcın da vergiler gibi kamu hizmetinin giderlerini karşılamak için alındığını söyleyebiliriz. Harçlar da vergiler gibi ancak kanunla konulabilir, kaldırılabilir veya değiştirilebilir. Kanunlarda açıkça harç alınmasını gerektirmeyen konularda harç
alınması mümkün değildir. Diğer taraftan vergilerde olduğu gibi harçlar ile ilgili kanunlarda da muaflık, istisnalar ve indirimleriyle oranlarına ilişkin hükümlerinde kanunun belirttiği yukarı ve aşağı sınırlar içinde değişiklik yapmak yetkisi Cumhurbaşkanına verilebilir

Niteliği itibarıyla resim olan yurt dışı çıkış harcı 2001 yılında (4705 sayılı Kanun) ekonomik program çerçevesinde ihtiyaç duyulan ek mali kaynağın oluşturulma amacıyla getirilmiş ve yurt dışına çıkış yapan (Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti hariç) Türk vatandaşlarından çıkış başına 50 ABD doları karşılığı Türk lirası tutarında harç alınması öngörülmüştür. Daha sonra bu harç 70 tl olarak değiştirilmiş (4736 sayılı Kanun) ancak pasaport ile yurt dışına çıkış yapanlardan yaklaşık olarak 2003 yılında %15 (yüzde onbeş)’inin, 2004 yılında %13(yüzde onüç)’ünün ve 2005 yılında da %14(yüzde ondört)’ünün harç ödediği anlaşıldığında harcın seyahat düşüncesinden vazgeçirdiği gerekçesi ile yurt dışı çıkış harcı 15 tl’ye (5597 sayılı Kanun) düşürülmüştür. Yine seyahatte kullanılan ve seyahat izin belgesi olan pasaportlar da Harçlar Kanunu’nun (6) numaralı tarifesi ile harca tabi tutulmaktadır. Görüldüğü gibi resim tanımına uygun olmasına karşın seyahat izni karşılığında zora dayalı alınan paralar için kanun koyucunun artık harç tanımını kullandığını görmekteyiz.

Niteliği itibarıyla resim olan yurt dışı çıkış harcı 2001 yılında (4705 sayılı Kanun) ekonomik program çerçevesinde ihtiyaç duyulan ek mali kaynağın oluşturulma amacıyla getirilmiş ve yurt dışına çıkış yapan (Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti hariç) Türk vatandaşlarından çıkış başına 50 ABD doları karşılığı Türk lirası tutarında harç alınması öngörülmüştür.