Yargılama Harçlarının Hesaplanması ve Ödenmesi

Harçlar da vergiler gibi harç ile ilgili kanunların harcı bağladıkları olayın gerçekleşmesi veya hukuki durumun tamamlanması ile doğmaktadır.

Harcı doğuran olay meydana geldikten sonra, kanuni ölçüler uygulanarak harç hesaplanacak ve devlet harç alacaklısı olacaktır.

Devletin harç alacağı, ödeme yükümlüsü bakımından harç borcunu teşkil etmektedir.

Bir kişi harca tabi bir hizmeti talep ettiğinde önümüze çıkan ilk soru harcın ne kadar alınacağıdır.

Harçlar tarifelerde yazılı işlemlerden;

• Değer ölçüsüne göre nispi esas üzerinden,
• İşlemin nev’i ve mahiyetine göre maktu esas üzerinden alınacaktır.

Harçları hesaplayabilmek için öncelikle nispi esas mı yoksa maktu esas mı olarak be­lirlendiğine bakmak gerekmektedir.

Birden fazla işlemler nedeniyle maktu harcın yanında dava sayısı arttığı için her bir dosya için yapılacak posta giderleri gibi diğer yargılama giderlerinde de artış olmakta­dır. Bu sıkıntı otomasyonla çalışan vergi dairelerinin her bir vergi türü ve dönemi için ayrı belge düzenlemeleri nedeniyle ayrı bir işlem ortaya çıkarmalarından kaynaklanmaktadır.

Birden fazla idari işleme karşı davacı, aralarında maddi veya hukuki yönden bağlılık ya da sebep-sonuç ilişkisi bulunması nedeniyle tek dava açıldığında, bu kişiden alınacak harç aleyhine dava açılan işlem sayısı kadar değil açılan dava sayısı kadar olacaktır.

Mahkemenin aynı dilekçe ile tek dava açılamayacağına karar vermesi durumun­da ise davacının yine 30 gün içerisinde aynı sayıda dava açması ve her biri için maktu başvuru harcını ödemesi gerekecektir.

Harçların maktu olarak belirlenmiş olması her işleme aynı tutarın uygulanacağı anla­mına gelmemektedir. Kanun koyucu bazı işlemlerden farklı sebeplerle daha fazla maktu harç alma yoluna gidebilmektedir. Maktu harç olarak belirlenmiş olan genel anlamdaki başvuru harç tutarlarının mahkemenin görevine veya kanun yolundaki görev sıralaması­na göre değiştiğini görebilmekteyiz.

Özünde en zahmetli yar­gılama hizmetini ilk derece mahkemeleri yapmalarına rağmen çoğunlukla mevcut dosya üzerinden inceleme yapan temyiz aşamasında daha fazla harç alınmasındaki temel gerek­çe hizmetin maliyeti değildir. Kanun koyucu burada bir sonraki aşamaya gitme maliyetini artırarak kişilerin bu yolu keyfi kullanmalarının önüne geçmeye çalışmıştır. Gerçekten önceki aşamadaki kararı haksız bulan ile bir fayda sağlamayacağını bildiği hâlde bir şan­sını denemek veya kötü niyetli olarak süreci uzatmak, ihtilaflılık hâlini devam ettirmek gibi davranışları bulunanları ayırt etmek amacı ile hareket edildiği görülmektedir.

Bu durum, gerçekten bu yollara ihtiyacı olanlar açısından ise hizmete ulaşma maliyetini artırmış oluğundan hak arama özgürlüğünün kısıtlanmasına da sebep olabilecektir.

Yargı harçları bakımından kanun koyucu talebin bir değer içermesi hâlinde hizmet talep edene sağlanacak fayda hesaplanabileceğinden, bu faydanın belli bir yüzdesini harç olarak alma yolunu tercih etmiştir.

Müdahalenin önlenmesi, tescil ve tapu kayıt iptali gibi taşınmazın varlığına yönelik davalarda taşınma­zın değeri dikkate alınacaktır. Bu davalarda taşınmazın mülkiyetinin tümüyle kazanılması veya kaybedilmesi söz konusu olduğundan kanun koyucu harca esas değer olarak tüm değeri dikkate almıştır. Bununla da sınırlı kalınmayıp taşınmazın varlığına yönelik dava­larda haksız kullanım (ecrimisil) ve tazminat gibi taleplerin de bulunması hâlinde harç, taşınmazın değerine talep olunan tazminat ve ecrimisil tutarı eklenmek suretiyle hesap­lanacaktır.

Değer gösterilmesi mümkün olan hâllerde dava dilekçelerinde değer gösterilme­si zorunlu tutulmuştur.

Değer gösterme zorunluluğu davacıya aittir.

Davacı eğer değer göstermekten kaçınırsa dava dilekçesi de işleme alınmayacaktır.

Harçlar Kanunu’nun 30. maddesi gereğince davacının değeri eksik tespit ettiği yargılama sırasında ortaya çıkarsa o duruşmada yargılamaya devam edilecek ancak sonraki duruşmaya kadar eksik bırakılan değere isabet eden peşin karar ve ilam harcı tamamlanmadıkça davaya devam edilemeye­cektir. HMK 150. maddesindeki süre içinde dosyanın işleme konulması, eksik olan harcın ödenmesine bağlıdır.

Taşınmazın veya geminin kullanımının mülkiyet devrinden başka bir ne­denle başkasına devrinden sonra boşaltılması (tahliyesi) ile teslimine ilişkin gerek dava gerekse icra aracılığı ile bunların tesliminde ilgili harcın matrahı ise bir yıllık kira bedeli olarak belirlenmiştir.

Bir menkulün teslimine dair olan icra takiplerinde harcın matrahı menkulün ilamda veya takip talebinde gösterilen değeri, bu yoksa takdir edilecek değeri üzerinden hesaplanacaktır.

Takdirin kimin tarafından yapılacağına dair bir açıklık olma­makla birlikte eksik değer gösterilmesi hâli düzenlenmediğinden, buradaki matrah takdi­rinin icra dairesi tarafından re’sen yapılması gerektiği anlaşılmaktadır.

Davadan feragat veya davayı kabul veya sulh, yargılamanın ilk celsesinde gerçekleşirse karar ve ilam harcının üçte biri, daha sonra olursa üçte ikisi alınacaktır, diğer taraftan, her ne sebep ve suretle olursa olsun, icra takibinden vazgeçilmesi hâlinde vazgeçilen miktara ait tahsil harcının yarısı, haczedilen mal satılıp paraya çevrildikten sonra vazgeçilmişse tahsil harcı tam olarak alınacaktır.

Yargılamadaki başvurma harçları bir kısım istisnai durumlar haricinde, eksik harcın tamamlattırılması gibi genel olarak başvurma harçlarının tahakkuku tahsile bağlıdır.

Tahak­kuku tahsile bağlı olan harçlar ödenmeden işleme başlanamaz. O hâlde harcın konusu işlemin başlayabilmesi için talep yeterli olmayıp bu talebe konu hizmetin karşılığı harcın da ödenmesi gerekmektedir.

Harçlar Kanunu’nun 25. maddesinde harcın makbuz karşı­lığında ödeneceği düzenlenmiştir. Harcın, ödeyen açısından ödendiği ancak bu makbuz ile ispat edilebilecektir.

Harçlar Kanunu’nun 131. maddesi ile olayın özelliğine göre Hazine ve Ma­liye Bakanlığı makbuz karşılığı ödeme yerine basılı damga vurulması veya sair şekilde tahsilat yapma konusunda ilgili dairelere yetki de verebilecektir. Hazine ve Maliye Bakanlığı tahsilat güvenliğini sağladığı sürece sadece makbuzla sınırlı olmaksızın her türlü ödeme yöntemini kullandırabilmektedir, gerçekleştirebilmektedir. Son yıllarda kullanımı giderek yaygınlaşan elektronik ödeme yöntemleri özellikle UYAP üzerinden de uygulanmaya başlamıştır. Bu yolla vatandaşlar veya avukat vekilleri UYAP üzeriden harçları ödeyerek dava açabilmektedir.

Harçlar, kanunda aksine bir düzenleme olmadığından merkezî yönetim bütçesi geliridir.

Gelir İdaresi Başkanlığı harçların toplanma yetkisini kendi bünyesinde tutmaktadır. Harç­lar Kanunu’nun 26. maddesinde yer alan yargı harçları harca konu olan işlemleri yapan mahkeme veya daire tarafından alınacağına ilişkin hükmünün yanında 132. maddede­ki Gelir İdaresi Bakanlığının lüzum gördüğü takdirde harçları doğrudan doğruya vergi dairelerince tahsil ettirmeye yetkili kılınması mahkemelerin, icra veya iflas dairelerinin yetkisinin tahsilat ile sınırlı olduğunu ortaya koymaktadır.

Yargılama harçları bakımından mahkemeler ile daireler sadece tahsil yetkisine sahip olup eksik ödenen harcı cebren tahsil etme yetki­sine sahip olmayacaklardır.

İcra iflas dairelerine verilen harç tahsil etme görevi başvurma harcı ile ilgili işlemleri talep sırasında peşin olarak alacaklıdan veya talep edenden harcı tahsil etmesi ile sınırlı­dır.

Tahsil harcının doğması için borçludan cebren alınacak paraların alacaklıya ödenmesi gerekmektedir. Harç ala­caklıya ödendiğinde doğduğundan harcın tahsil zamanı ödeme zamanıdır. İcra dairesinin harcı tahsil etmesi bir zorlamayla değil daha önce tahsil ettiği paradan alacaklıya öderken kesinti suretiyle tahsil edilmektedir.

Ödeme zamanı gösterilen harçlardan süresinde ödenmeyenler, ilgili mahkeme ve daireler tarafından sürenin sonundan itibaren on beş gün içinde bir yazı ile o yerin vergi dairesine bildirilerek harçların vergi dairesince tahsil edilmesi sağlanacaktır.

Vergi yargısı harçları bakımından Harçlar Kanunu’nun 55. maddesi ile nispi ve maktu harçlar, ihbarname esasına göre, ihbarnamenin tebliği tarihinden itibaren 1 ay için­de ilgili vergi dairesine ödeneceği belirlenmiştir.

Harçlar Kanunu’nun 133. maddesi gereğince Hazine ve Maliye Bakanlığının izniyle makbuzla tahsilatta bulunan memurlar bir aya ait tahsilat tutarlarını ertesi ayın beşinci günü akşamına kadar en yakın vergi dai­resine yatırmakla mükelleftirler. 500 Türk lirasını geçen tahsilat bu süre ile bağlı olmaksı­zın derhâl yatırılır.

İşlemin nevi ve mahiyetine göre maktu harç alınmasına karar verilen harçlar, Harçlar Kanunu’nun 27. maddesi gereğince kural olarak işlemin yapılmasından önce peşin olarak ödenir. Vergi yargısı harçları da 55. madde gereğince dava dilekçesinin verilmesi sırasında peşin olarak ödenecektir.

Mahiyetleri icabı maktu olarak belirlenmiş olan ve işin sonunda hesap edilip alınması gereken harçların ise harç alacağının doğması tarihinden itibaren 15 gün içinde ödenmesi gerekmektedir.

Nispi alınan karar ve ilam harçlarının dörtte biri peşin, geri kalanı kararın tebliğinden itibaren bir ay içinde ödenecektir.

Kural olarak harç ödenmeden sonraki işleme devam edilemeyeceği kuralı bakiye ka­rar ve ilam harcı bakımından değiştirilmiştir.