İcra ve İflas Harçları

Kişi cebir kullanmadan kendisine ait bir hakkın teslimini bu hakkı elinde bulundurandan isteyebilir. Ancak, başka bir kişiye ait hakkı elinde bulunduran veya bir ifayı yerine getirmesi gereken kişinin hakkı teslim etmemiş veya ifayı yerine getirmemiş olması karşısında hak veya ifa alacaklısı haklarına kavuşmak için cebir (zor) kullanma hakkına sahip değildir.

Yeni (5237 sayılı) Türk Ceza Kanunu’nda (TCK) kendiliğinden hak almaya yönelik fiilleri ayrı ve bağımsız bir suç olarak yer almamıştır, Ancak kendiliğinden hak arama amacı ile işlenen hırsızlık ( TCK 144/1-b), yağma (TCK 150/1), dolandırıcılık (TCK 159/1), belgede sahtecilik (TCK 211) suçlarında bu amaç hukuka uygunluk sebebi olarak değil, sadece hafifletici neden olarak dikkate alınmıştır. Kendiliğinden hak arama amacı ile işlenen güveni kötüye kullanma (TCK 155), Konut dokunulmazlığının ihlali (TCK 116), tehdit (TCK 106) ve mala zarar verme (TCK 151) gibi suçlarda ise hafifletici neden olarak bile sayılmamıştır.

Her asliye mahkemesinin yargı çevresinde yeteri kadar ayrı ayrı veya birlikte icra ve iflas dairelerinin bulunması gerekmektedir.

İİK 15. maddesi gereğince ka­nunda aksine bir hüküm yok ise, bütün harç ve masrafların borçluya ait olacağı ve bunun icra dairelerinde uygulanması için ayrıca hüküm veya alacaklının ayrı talebine bağlı kal­maksızın borçludan tahsil edileceğine yer verilmiştir.

Harçlar Kanunu’na ekli yargı harçları ile ilgili (1) sayılı tarifenin B. kısmında icra ve iflas harçlarına yer verilmiştir.

Kanun koyucu icra ve iflas harçlarını ayırmış ve işlemlerin daire dışında memur eliyle yapılması halinde hem icra işlemleri hem de iflas işlemleri için haciz teslim ve satış harcı öngörülmüştür.

İcra harçları, icraya başvuru sırasında alınan icraya başvurma harcı, talep konusu yerine getirildiğinde değeri belli olmayan icra takiplerinde, icranın yerine getirilmesi harcı, tahsil talepli değeri belli olan icra takiplerinde tahsil harcı ile haczedilen taşınmazlar ile ilgili yapılan işlemlerden alınan idare harçlarından oluşmaktadır.

İcra takibi, alacaklının alacağına devlet zoruyla kavuşması için yapılan işlemleri tanımlar.

Alacağına kavuşmak isteyen alacaklı ilamlı ve ilamsız takip olmak üzere iki farklı takip yolundan birini seçebilir. İlamlı takipte ise alacaklı önce mahkemeye başvurarak hak veya alacağının tespitini yaptırdıktan sonra bu takip yolu izlenir. İlamsız takipte, alacaklının elinde herhangi bir mahkeme ilamı bulunmaz, alacaklı bir belgeye dayanabileceği gibi takibi başlatabilmesi için herhangi bir belgeye de ihtiyacı yoktur. Alacaklı, borcunu kendi­liğinden ödemeyen borçluya karşı yetkili icra dairesine başvurarak ödeme emri çıkarttırır. İlamsız takibe adi haciz yoluyla takip de denilmektedir.

İcra takipleri takip talebi ile başlar. İlamsız takipler İİK 58. maddesi gereğince takip ta­lebi icra dairesine yazılı veya sözlü olarak ya da elektronik ortamda yapılır. Takip talebinde takip konusu alacağın kaynağı olan senet, senet yok ise borcun kaynağının gösterilmesi gerekmektedir. İlamlı takipler ise İİK 35. maddesi gereğince ilamın icra dairesine sunulma­sı ile başlar. Alacak hakkı ilama dayanmış olduğundan takibin dayanağı da ilam olacaktır.

Harçlar Kanununda icraya başvurma harcı bakımından ilamlı takipler ile ilamsız takipler arasında bir ayrım yapılmamıştır. İlamlı takipler peşin harcın konusuna girmemiş olmakla birlikte icraya başvurma harcından istisna edilmemiştir.

İtirazın iptali için görevli ve yetkili mahkemeye, gerekse itirazın kaldırılması için İcra Hukuk Mahkemesine yapılan başvurular mahkeme harcına tabi olacaklardır. Mahkemelerce itirazın iptali veya itirazın kaldırılması yönünde verilecek kararlar son­rasında takip devem edeceğinden alacaklının yeninden bir başvuru yapmasına gerek bu­lunmamaktadır. Bu durumda alacaklının itirazın iptali veya sonrasında icra işlemlerine devam edilmesi için ayrıca bir başvuru harcı ödemesine gerek yoktur.

İİK 78. madde gereğince ödeme emrine konu takip kesinleşmiş olmasına rağmen borç­lu borcunu ödemez ise alacaklı haciz talebinde bulunmak zorundadır. Alacaklı bu hakkını takibin kesinleşmesinden itibaren bir yıl içerisinde kullanması gerekmektedir. Haciz tale­bi yasal süresi içinde yapılmaz veya geri alındıktan sonra bu müddet içinde yenilenmezse dosya işlemden kaldırılacaktır. Yenileme talebinde bulunan alacaklının başvuru harcını ödemesi gerekmektedir.

Yenileme nedeniyle ödenmesi gereken harca ilişkin olarak İİK’da özel bir düzenlemeye yer verilmemiştir. Değeri belli olan icra takiplerinde takibin sonunda alınacak harç tahsil harcı olduğundan peşin harcın, tahsil harcına mahsup edi­leceği belirtilmiştir. Peşin harcın Harçlar Kanunu’nda yazan­dan daha fazla oranda alınmasını gerektirir açık bir yasal dü­zenleme de yoktur. Düşen haciz hakkını yeniden elde etmek için yapılacak yenileme başvurusundan sadece başvuru harcı alınabilir.

İİK 153. maddesi gereğince ipotekle temin edilmiş ve vadesi gelmiş bir alacağın borçlusu, borcunu ödeyerek ipotek altında bulunan taşınmazını ipotek altından kurtarmak istedi­ğinde borcunu ödemek için alacaklıya ulaşamadığı veya alacaklı haklı bir sebep olmak­sızın alacağı almıyor (alacaklının temerrüdü) ise icra dairesine müracaatla alacaklısına ulaşamadığını ve ikametgahının bilinmediğini veya borcu almaktan ve ipoteği çözmekten kaçındığını beyan ederse icra dairesi on beş gün içinde daireye gelerek parayı almasını ve ipoteği çözmesini alacaklıya usulüne göre tebliğ eder.

Alacaklı on beş gün içinde gelmediği veya gelip de kanunen geçerli bir sebep ileri sür­meksizin parayı almaktan ve ipoteği çözmekten kaçınırsa borçlu borcunun tamamını icra dairesine yatırdığında İcra Mahkemesi verilen paranın alacaklı adına alınmasına ve ipotek kaydının terkinine (kaldırılmasın) karar verir.

İcra dairesi borçlu açısından ipoteğin kaldırılması için tevdi yeri görevini yürütmektedir.

İİK 62. maddesinde ödeme emrine itiraz düzenlenmiştir. Buna göre itiraz etmek isteyen borçlu, itirazını, ödeme emrinin tebliği tarihinden itibaren yedi gün içinde dilekçeyle veya sözlü olarak icra dairesine bildirmek zorundadır. Ödeme emrine itiraz, icraya yapılacak sözlü veya yazılı başvuru ile yapılacaktır.

Kanun koyucu, borca haksız ve kötü niyetle itirazı engellemek için İİK 67. ve İİK 68. maddelerinde mahkemelerce karar verilmek üzere itirazın haksız çıkması halinde yüzde yirmiden az olmamak üzere tazminat öngörülmüştür. Bu tazminat haklı itirazı kaldırt­mak veya iptal ettirmek isteyen taraf için de öngörülmüştür.

İcra takiplerinde üç yol bulunmaktadır. Bunların ilki haciz yolu ile takip, diğeri iflas yolu ile takip ve rehinin paraya çevrilmesi yolu ile takiptir.

İİK 45. madde gereğince rehinle temin edilmiş bir alacağın borçlusu iflasa tabi şahıslardan olsa bile alacaklı yalnız rehinin paraya çevrilmesi yoluyla takip yapabilir. Ancak rehinin tutarı borcu ödemeye yetmediği durumda alacaklı kalan alacağını iflas veya haciz yoluyla takip edebilecektir.

Alacaklı takip için ya iflas yolunu ya da haciz yolunu seçmek zorundadır. Bu yollardan birini seçen alacaklı bir defaya mahsus olmak üzere harç öde­meksizin takip yolunu değiştirmek üzere yeni baştan müracaat edebilir. Kanun koyucu takip yolu değişikliğini bir defa harçtan istisna tutmuştur.

İİK 257. maddesi gereğince rehinle temin edilmemiş ve vadesi gelmiş bir para borcunun alacaklısı, borçlunun taahhütlerinden kurtulmak amacıyla mallarını gizlemeye, kaçırma­ya veya kendisi kaçmaya hazırlanır veya kaçar ya da bu amaçla alacaklının haklarını ihlal eden hileli işlemlerde bulunursa veya belli bir ikametgahı yoksa kendisinde veya üçüncü şahısta olan taşınır ve taşınmaz mallarını ve alacaklarıyla diğer haklarının ihtiyaten hac­zedilmesini isteyebilecektir.

İİK 106. maddesi gereğince alacaklı, haciz edilen taşınmazın hacizden itibaren bir yıl içinde satılmasını istemesi gerekmektedir. İcra dairesi borçlu yerine geçerek borçları, faiz, harç ve masraflarını karşılamak üzere borçlunun ta­şınmazını açık artırma (İİK 126) suretiyle satabilecektir.

Satış, tahliye ve teslim işlemleri ilgili icra dosyası kapsamında alınan/alınacak harçlar karşılığında icra dairesinin yapacağı işlemlerdir.

Gerek icra dairesinin harcı alınmış/alınacak bir işlem kapsamında yapmış olduğu işlemlerin ayrı bir harca tabi olmaması, gerekse Harçlar Kanunu’nda bu konuya ilişkin olarak açıkça bir harç alınmasının öngörülmemiş olması nedeniyle icra vasıtasıyla satılan taşınmazların satışı sonrasında alıcıya teslimi için yapılacak tahliye işle­minden herhangi bir harç alınmayacaktır.

Harçlar Kanunu’nun 28. maddesinde nispi harçlarda ödeme zamanı belirtilerek, nispi ola­rak alınan karar ve ilam harcı için ödeme süresi düzenlenmek suretiyle peşin harç alın­ması düzenlenmiş olmasına karşın, icra işlerinde peşin harç için Harçlar Kanunu’nun 29. maddesinde özel düzenlemeye yer verilmiştir. Buna göre, ilama dayanmayan takip istek­lerinden alacak miktarının binde beşi peşin alınacaktır. Kanun koyucu peşin harcı sadece ilamsız takipler için öngörmüştür.

İcra harç­ları içerisinde değer üzerinden alınan harçlar tahsil harçlarıdır. O halde tahsil harcı alınabi­lecek olan icra işlemleri peşin harcın da konusunu teşkil etmektedir. Buna göre peşin harç;

• Belli bir parayı almaya yönelik takip taleplerinde,
• Taşınmazların ve gemilerin tahliye ve teslimi taleplerinde,
• Menkul teslimi taleplerinde,ortaya çıkacaktır.

Mahkeme huzurunda yapılan sulhlar, kabuller ve para bor­cu ikrarını havi re’sen tanzim edilen noter senetleri, istinaf ve temyiz kefaletnameleri ile icra dairesindeki kefaletler, ilamların icrası hakkındaki hükümlere tabi olacaktır. Harçlar Kanunu’nda, ilamlı takipler için peşin harç istisnası öngörüldüğünden ve ilam hükmün­de olan belgelerin de ilamlı icra prosedürüne tabi olacağından bunlar için de peşin harç alınmayacaktır.

Kanun koyucu bir değer ile ölçülemeyen takip konusunun yerine getirilmesini maktu icranın yerine getirilmesi harcına tabi tutmuştur. İİK’nın 24. maddesinde yer alan Menkul teslimi ile İİK 26 ve 27. maddeleri gereğince Gayrimenkullerin tahliye ve teslimi ile İİK 31/A maddesi gereğince gemilerin tahliye ve teslimleri Harçlar Kanunu’na yargı harçlarını dü­zenleyen (1) sayılı tarifeye göre tahsil harcına tabi tutulacağından icrayı yerine getirme harcı uygulanmayacaktır.

Tahsil harcı, talebin kısmen veya tamamen başarılı olması sonucunda alacaklıya bir fayda sağlandığında ortaya çıkmaktadır.

Ödeme veya icra emrinin tebliği üzerine borçlunun ödeme yapması, haczedilen veya re­hinli malların satılıp paraya çevrilmesi suretiyle tahsil olunması, haczedilen veya rehinli malların satılıp paraya çevrilmesi suretiyle tahsil olunması, ipotekli taşınmazın satılması sonrasında ipotek alacaklısına ödeme yapılması, menkullerin teslimi, taşınmazların ve gemilerin tahliye ve teslimi tahsil harcının konusunu oluşturmaktadır.

Bir gayrimenkulün veya bir geminin tahliye ve teslimine dair olan icra takiplerinde tahsil har­cı, bir yıllık kira bedeli, yoksa bu süreye göre takdir edilecek bir bedel üzerinden hesapla­nacakken, menkul teslimlerde menkulün değeri dikkate alınacaktır.

Alacaklının alacağını artıran faizin tahsil harcına tabi tutulmamasının sebebi, alacağın geciktikçe artmasına karşın dev­letin gücüne rağmen alacağı zamanında tahsil etmemiş olması nedeniyle bu faiz harca tabi tutulmaz. Faiz hizmetin sunulmasının değil hizmetin etkili bir şekilde sunulamaması­nın bir sonucu olarak ortaya çıkmaktadır.

2499 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu’nun 38/A maddesinin birinci fıkrasında tanımlanan konut finansmanından kaynaklanan alacaklar ile Toplu Konut İdaresi Başkanlığının rehinle temin edilmiş alacaklarının takibinde, bu bentte belirtilen tahsil harçları dörtte biri oranında uygulanır.

Mal haczedilip paraya çevrilmeden veya ifa yerine getirilmeden önce alacaklı icra takibinden vazgeçer ise tahsil harcının yarısı tahsil edilir.

Cezaevi yapı harcı bir hizmet karşılığında alınmamaktadır. Ancak tahakkuku icra dairesince yapılacak tahsile bağlanmış olduğundan icra harcı olarak kabul edilmektedir.

Cezaevi yapı harcının en önemli özelliği Harçlar Kanunu’nun 15. maddesindeki harç ve masrafların borçluya ait olduğu kuralının dışında bulunmasıdır. Kanunda da cezae­vi yapı harcının borçluya yükletilemeyeceği ayrıca belirtilmiştir. Harçlar Kanunu’nda yer alan istisna ve muafiyetler de aynı şekilde yapı harcı bakımından uygulanmayacaktır.

Cezaevi harcı, 2548 sayılı Cezaevleri ile Mahkeme Binaları İnşası Karşılığı Olarak Alı­nacak Harçlar ve Mahkumlara Ödettirilecek Yiyecek Bedelleri Hakkında Kanun´un 1. maddesi uyarınca alacaklıdan alındığından, 492 sayılı Harçlar Kanunu’nda düzenlenen istisna ve muafiyetlerin, anılan harç için uygulanma imkanı bulunmamaktadır.

İflas, alacaklıların alacağının tahsili için borçlunun tüm malvarlığı üzerinde gerçekleşti­rilen cebri tahsil ve tasfiye yöntemidir.

İflas yolu ile takip sadece iflas yoluyla takibe tabi şahıslara karşı yapılabilecektir. Bunlar İİK 43. maddesinde

• Ticaret Kanunu gereğince tacir sayılan veya
• Tacirler hakkındaki hükümlere tabi bulunanlar ile
• Özel kanunlarına göre tacir olmadıkları halde iflasa tabi bulundukları bildirilen hakiki veya hükmi şahıslar olarak ,sayılmıştır.

İflas, İİK 155-166. maddelerinde düzenlenen iflas yolu ile takip, İİK 167, 171-176. mad­deleri çerçevesinde Kambiyo Senetlerine Özgü İflas Yolu ile Takip sonrasında takipli iflas sonucunda ortaya çıkabileceği gibi daha önceden hiç bir takip yapılmaksızın İİK 177. mad­desi gereğince alacaklının talebi ile doğrudan iflâs, İİK 179. maddesi gereğince sermaye şirketlerinin ve kooperatiflerin borca batıklığı, İİK 178. ve 179. maddeleri gereğince borç­lunun ihtiyari olarak talebi ile doğrudan iflas, TTK 238. maddesi gereğince kollektif şirket ortakları, TTK 240. maddesi gereğince komandit şirket ortakları hakkında doğrudan iflas talebi şeklinde de ortaya çıkabilir.

İflasın açılmasında maktu harç alınır. Alacaklıların ala­caklarını almaları için masaya katılma istemleri de maktu masaya katılma harcına tabidir.  Paraya çevrilen iflas masası malları İİK 241-246. maddeleri gereğince masa alacaklıları arasında paylaştırılır. İflasta paylaşılan para üzerinden Yüzde 4,55 iflas harcı alınır.

Ödemesi gereken borçları ödemek isteyen ancak tamamını ödeme kudreti olmayan iyi ni­yetli borçlu, İİK 285. maddesi gereğince İcra Mahkemesinden konkordato hükümlerin­den faydalanmak için başvurabilir.

Konkordato ile borçlu borcunun tamamını ödeyemeyeceğini ancak belli kısmını ödeyebileceğine dair alacaklılar­la yapılan bir anlaşmadır. Bu anlaşma İİK 297. madde gereğince kaydedilmiş olan alacaklı­ların yarısını ve alacakların üçte ikisini aşan bir çoğunluk tarafından imza edilmiş ise kabul edilmiş sayılır.

Konkordato ile kararlaştırılan tutarlar alacaklılara ödenir. Konkordatoda alacaklılara verilmesi kararlaştırılan para üzerinden binde 11,38 konkordato harcı alınır.