Damga Vergisinde Vergilendirme Açısından Özellik Taşıyan Durumlar

Damga vergisinde bir kağıdın tabi olacağı verginin tayini için o kağıdın niteliğine bakılır.

488 sayılı Damga Vergisi Kanunu’na ekli (1) sayılı Tablo’da damga vergisine tabi olan çeşitli kâğıtlar ismen sayılmış olup buna göre vergilendirme kâğıdın ismen yer aldığı pozisyondaki vergi tutarı veya oranı üzerinden yapılmaktadır.

Kâğıdın tabi olduğu verginin belirlenmesi kimi zaman kolay olmayabilir. Böyle bir durumda Vergi Usul Kanunu ve Damga Vergisi Kanunu’nun ilgili özel hükümleri devreye girip uygulanmak suretiyle çözüm getirilmeye çalışılmaktadır.

Kâğıtların nitelikleri tayin edilirken şekli kanunlarda belirtilmiş olan kâğıtlar açısın­dan kâğıdın ilgili kanundaki adına, belirtilmemiş olanlar açısından ise kâğıt üzerindeki yazının içerdiği hüküm ve anlama bakılır.

Niteliği tayin edilmek istenen kâğıt üzerinde başka bir kâğıda atıf yapılmışsa atıf yapılan kâğıdın hükümlerine göre kâğıdın kazandığı nitelik dikkate alınır ve ona göre vergi alınır.

Şekli kanunlarla belirlenmiş kâğıtlara kıymetli evrak örnek oluş­turur. Kıymetli evrakın en önemli özelliklerinden biri bunların yasa ile belirlenmiş özel şekil şartlarına tabi olmasıdır. Böyle bir kâğıdın (örneğin ayni hakları temsil eden makbuz senedi-resepise veya rehin senedi-varant gibi emtia senetlerinin) niteliği bu kâğıdın düzenlendiği ilgili kanundaki adına bakılarak tayin edilir. Bu tür kâğıtlar ancak kanunun tayin ettiği özel şekillerde düzenlendiklerinde kendilerinden beklenen hukuki işlevi görürler. Bunlara kanu­nen tayin edilmiş olandan farklı bir mahiyet yüklenmek istenirse bir başka deyişle kâğıt ya­sada belirtilmiş özel şeklî şartlara uyulmadan düzenlenmişse bunların içerdiği hukuki işlem geçerlik kazanamaz ve kâğıt kendisinden beklenen hüküm ve sonucu doğuramaz.

Kanunen belli şekle tabi tutulmamış, şekilleri kanunlarda belirtilmemiş olan kâğıtların niteliği ise bunların üzerindeki yazının kapsadığı hüküm ve anlama bakılarak tayin edilir. Bu tür bir kâğıdın niteliği saptanırken kâğıttaki yazıların lafzi-deyimsel ifadeleri ile birlikte tarafların bu kâğıdı düzenlenmekle ulaşmak istedikleri gerçek amaç da dikkate alınmalıdır.

Gerçek niteliği farklı olduğu hâlde sırf vergiden kaçınmak, daha az damga vergisi ödemek amacıyla başka bir isim altında düzenlenen bir kâğıtta vergileme kâğıdın gerçek niteliği dik­kate alınarak yapılmalıdır. Kâğıdın damga vergisi açısından durumu özün şekle önceliği il­kesi uyarınca şekline göre değil fakat özüne-içeriğine göre belirlenmelidir.

Atıf yapılan kâğıt vergilendirmeyi gerektirecek şekilde tekemmül etmemiş ise buna gönderme yapan kâğıtlardan da vergi alınamaz.

Bir nüshadan fazla olarak düzenlenen kâğıtların damga vergisi bu kağıtların nispi veya maktu vergiye tabi olmasına göre değişecek ancak her koşulda suretlerinkinden daha fazla vergi yükü ortaya çıkacaktır.

Damga Vergisi Kanunu’nun 5. maddesinde bir nüshadan fazla olarak düzenlenen kâğıtlardan, maktu vergiye tabi olanların her bir nüshasının ayrı ayrı aynı miktarda; nispi ver­giye tabi olanların ise sadece bir nüshasının damga vergisine tabi olduğu belirtilmiştir.

Nüsha her biri hukuken aynı hüküm ve ispat gücüne sahip olmak üzere birden fazla dü­zenlenmiş kâğıtlardan her birini ifade eder.

Kâğıdın her bir nüshasında kâğıdın vergiye tabi olmasını gerektiren ve bu kâğıda hukuken geçerlik ve ispat gücü kazandıran ıslak imza/imzalar ayrı ayrı mevcuttur. İmzanın her bir nüshaya ayrı ayrı atılmış olması veya araya karbon kâğıt konularak tüm nüshaların bir defada imza edilmiş olması vergilendirme açısından önem taşı­maz. Kâğıt kopyası her iki durumda da nüsha sayılarak damga vergisine tabi tutulur.

Suret ise nüshadan çıkarılan, imza içermeyen bu nedenle ancak aslının aynı olduğu tasdik edilmek suretiyle hukuken geçerliliği sağlanan kâğıt kopyalarıdır.

Fotokopiler aslı gibidir kaşesi basılarak onaylanırsa hukuken suret sayılır.

Nüshalara göre suretlerin dam­ga vergisi yükü çok düşüktür. Zira yasaya ekli (1) sayılı tabloda yazılı kâğıtların aslı 1,00 Türk lirasından fazla maktu ve nispi vergiye tabi olanlarının resmî dairelere ibraz edilecek özet, suret ve tercümelerinden 2018 yılında sadece 0,60 TL maktu damga vergisi alınacağı öngörülmüştür. Bu durumun sebebi nüshanın surete göre bir hususu ispat ve belli etmek konusunda daha değerli bir ispat ve tevsik vasıtası sayılmasıdır.

Kâğıt nüshalarının ayrı ayrı vergilendirilmesi kuralına yasa ile bazı istisnalar getiril­miştir. 488 sayılı Damga Vergisi Kanunu’nun 5. maddesinin ikinci cümlesine göre damga vergisine tabi ticari senetlerin (taşıma senedi, konşimento, ipotekli borç senedi, irat senedi gibi) sadece tedavüle çıkarılan nüshaları vergilendirilecek, tedavüle çıkarılmayan nüshala­rından ise vergi alınmayacaktır. Yine yasaya ekli (2) sayılı tabloda kişiler tarafından hariç­te düzenlenerek imza ve tarihlerinin tasdiki veyahut suret ve tercümelerinin verilmesi için noterlere getirilen kâğıtların noter dairelerinde çıkarılarak saklanacak nüsha biçimindeki kopyalarının da damga vergisine tabi tutulmayacağı belirtilmiştir.

Bir kâğıtta birbirinden tamamen ayrı birden fazla akit ve işlem bir araya gelmiş olabilir. Böyle bir durum söz konusu olduğunda her bir işlem için kâğıt ayrı ayrı vergiye tabi tutulur. Zira kâğıt bünyesindeki her bir akit ve işlem için ayrı ayrı ispat ve belli etme niteliği taşır.

Bir kâğıtta toplanan birden fazla akit veya işlemin bir asıldan doğmuş olması ve bunların birbirine bağlı bulunmasıdır. Bu takdirde kâğıdın düzenlendiği anda gerçekleşmiş ve aynı kâğıtta yer almış olan bu bir asıldan doğmuş ve birbirine bağlı birden fazla işlemden sadece en yüksek vergi alınmasını gerektireni için kâğıt bir defa vergiye tabi tutulur.

Bir kâğıttaki işleme asıl işlemin ta­raflarından başka bir kimsenin akit ve işleminin eklenmesi durumda ise eklenen işlem asıl işlem ile aynı kâğıtta toplanmış olsa bile ayrıca vergilendirilir. Ek işlem için ayrıca damga vergisi alınır.

Yasa bir kâğıt üzerinde birden fazla adi kefalet ve garanti taahhüdü bulunması hâlinde, ayrı ayrı olmak üzere bunlardan yalnızca birinden damga vergisi alınacağını öngörmüştür.

İlgili yasa hükmü uyarınca pey akçesi, cayma tazminatı, ücret tevkifi, cezai şart gibi bir sözleşmenin müeyyidesi mahiyetinde olan taah­hütlerden de, bunlar başlı başına bir sözleşmeye konu olmadıkça damga vergisi alınmaz.

Damga vergisinin yükümlüsü kâğıdı imza eden kişi veya kişilerdir.

Kâğıtta birden fazla kişinin imzasının yer alması sadece mükellef sayısını belirleyen bir husustur. Birden fazla kişi tarafından imza edilmiş bir kâğıda ilişkin damga vergisinin yükümlüsü imza sahibi kadar kişi olacaktır. Kâğıdın vergi ve cezası bu kişilerden herhangi birinden müteselsil borçluluk esasları uyarınca istenebilecektir. Burada önemli olan ancak birden fazla kişinin imzasının yer alması ile kâğıttaki hukuki işlemin tekemmül edebilecek olmasıdır.

Bu durumda damga vergisine tabi olan bir kâğıda birden fazla imza konulması verginin tekerrürünü, bir başka deyişle bu kâğıt için birden fazla kez alınmasını gerektirmez. Böyle bir durumda kural olarak kâğıttan üzerinde yer alan imza adedince vergi alınmaz.

Kâğıttaki imzaların birden fazla olmasının verginin tekerrürünü gerektirmemesi kural olmakla birlikte yasanın özellikle 7. maddesinde bu kurala bazı istisnalar getirilmiştir.

Damga Vergisi Kanunu maktu vergiye tabi olan ve birden fazla kişinin imzasını ta­şıyan makbuz ve ibra senetlerinin vergisinin kâğıttaki imza adedince alınacağını hükme bağlamıştır. Genel kuralın ikinci ve son istisnası nispi vergiye tabi olan ve birden fazla kimse ta­rafından imza edilen makbuz ve ibra senetleri ile ilgilidir. Bu tür kâğıtlarda her imza sahibine ait olan hisse ayrıca belli edilmiş ise kâğıdın vergisi imza sahiplerinden bunların hisselerine göre ayrı ayrı tahsil edilecektir. Buna karşılık kâğıttaki imza sahiplerinin hisse­leri ayrıca belli edilmemişse kâğıdın nispi damga vergisi de kâğıttaki imza adedince imza sahiplerinden alınacaktır.

Damga vergisine tabi olan kâğıtlara resmî daireler veya gerçek ve tüzel kişiler adına birden fazla imza konulması durumunda birden fazla imza tek imza sayılacaktır.

Damga vergisi kapsamına giren kâğıtlardan belli para ihtiva edenler kural olarak nispi esasta vergilendirilir.

Damga Vergisi Kanunu’nda cari hesap şeklinde açılan kredilerle her türlü ikrazata ait taahhütname ile mukavelenameler ve bunların temlik, yenileme, devir ve değiştirilmesine ilişkin bütün kâğıtlarda ve keza matlupların devir temlikine dair mukavelename ve tem­liknamelerde ikraz veya temlik edilen para miktarının veya azami haddinin gösterilme­sinin mecburi olduğu hükme bağlanmıştır. Yasakoyucu bu hükümle nispi esasta damga vergisine tabi kâğıtlarda örtülü sözleşmeler vasıtası ile bu kuralın dolanılmasını önlemek istemiştir.

Cari hesap 6102 sayılı yeni Türk Ticaret Kanunu’nun 89 ve 90. maddelerinde düzen­lenmiş özel bir sözleşme türüdür. TTK 89. maddede cari hesap “iki kişinin herhangi bir hukuki sebep veya ilişkiden doğan alacaklarını teker teker ve ayrı ayrı istemekten karşılıklı olarak vazgeçip bunları kalem kalem alacak ve borç şekline çevirerek hesabın kesilmesin­den sonra çıkacak artan tutarı isteyebileceklerine ilişkin sözleşme” olarak tanımlanmış ve bu sözleşme için yazılı geçerlik şartı öngörülmüştür.

Damga Vergisi Kanunu’nun 14. maddesinde vergilendirme açısından bir sınır geti­rilmiştir. Bu hükme göre her bir kâğıt için hesaplanacak vergi tutarı (1) sayılı tabloda yer alan sınırlamalar saklı kalmak üzere 800 bin Türk lirasını aşamaz.

488 sayılı Damga Vergisi Kanunu ek madde 2’de döviz kazandırıcı faaliyetlere ilişkin işlemlerle ilgili olarak düzenlenen kâğıtların damga vergisinden müstesna olduğu belirtilmiştir. 5035 sayılı Kanun ile yapılan bu yasa değişikliği ile bankalar, yurt dışı kredi kuruluşları ve uluslararası kurumlarca kullandırılacak kredilerin temini ve geri ödenmesi amacıyla düzenlenecek kâğıtlar damga vergisinden istisna edilmiştir.

Damga Vergisi Kanunu’nun 12. maddesi yabancı para cinsinden tutar içeren kâğıtlarda matrah tespiti ile ilgili özel bir düzenleme içerir. Bu düzenleme uyarınca damga vergisine tabi kâğıtlar yabancı para cinsinden düzenlenmiş ise kâğıt üzerinde yazılı paralar belirlenmiş esaslara göre Türk parasına çevrilerek kâğıdın damga vergisi alınır.

Yabancı paranın Türk parasına çevrilmesi Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından belirlenip açıklanacak usuller kullanılmak suretiyle olur. Hazine ve Maliye Bakanlığı bu konuya dair genel tebliğler çıkarıp ilan etmektedir. Bu tebliğlerde yabancı paranın Türk parası cinsinden karşılığının bulunmasında bu paranın döviz satış kurunun esas alınacağı, bu kurun TCMB tarafından tespit edilen kurlar olduğu, damga vergisinde vergiyi doğuran olay kâğıdın düzenlenip eksiksiz olarak tekemmül ettiği an gerçekleştiğinden bu tarihteki kurun esas alınacağı hususları düzenlenmiştir.