DAMGA VERGİSİ VE HARÇLAR BİLGİSİ - Deneme Sınavı - 12

Sadece harca tabi işlemi talep eden kişilerin hukukunu etkileyen
işlerle ilgili harçlar:
• Noter harçları
• Konsolosluk harçları
• Pasaport, Vize, İkamet Tezkeresi ve Dışişleri Bakanlığı Tasdik Harçları ve Yabancılara    Verilecek Çalışma İzin Belgesi Harçları
• İmtiyazname, Ruhsatname ve Diploma Harçları ile Trafik Harçlarıdır

Rücu etmek demek daha önceden yüklenilen mali yükün başkasına aktarılarak bu yükten kurtulma anlamına gelmektedir.

İhkak-ı hak olarak tanımlanan kendi hakkını zorla alma eski (765 sayılı) Türk Ceza
Kanunu’nun 308. maddesi kapsamında ayrıca suç sayılmıştır. Bir kimse hükümete (devletin yetkili organlarına) başvurma olanağı varken bir hakkı elde etmek suretiyle eşya üzerinde zor kullanarak kendiliğinden hakkını alması veya bu hakka ulaşmak için şahıslara tehdit veya şiddet uygulaması yasaklanmıştır.

Anlaşmalı etkilenen haklar
ile ilgili harçlar:
• Tapu ve Kadastro Harçları ile
• Gemi ve Liman Harçlarıdır.
Bu harçlara tabi bir hakkın başkasına geçmesi için gerekli olan kamu hizmeti tarafların
rızası ile gerçekleşmektedir. Öyle ki, bu harçlara tabi hizmetin verilebilmesi her iki tarafın rıza ve istemine bağlıdır. Taşınmaz mülkiyetinin devri, taşınmaz üzerinde tesis edilecek haklar için işleme taraf olan kişilerin birlikte hareket etmesi gerekmektedir. Gemilerin mülkiyetinin devri veya sicil kayıtları üzerinde hak doğurucu şerhlerin verilmesi de işleme taraf olan kişilerin ortak rıza ve istemlerine bağlıdır. Bu harçların konusuna giren tek taraflı bir işlem talep edenler diğerlerinde olduğu gibi bu harçları ödeme yükümlüsü olacaklardır. Bu iki harcın en önemli özelliği kanun ile harç yükümlülüğünü bir tarafa yükleme sözleşmesi yapabilme hakkıdır. İşleme taraf olanlardan birisi yapacakları sözleşme ile harç yükümlülüğünden kurtulabilecektir

Diğer taraftan, zarar verici fiilî yasaklayan bir hukuk kuralı bulunmasa bile, ahlaka aykırı bir fiille başkasına kasten zarar veren de, bu zararı gidermekle yükümlü tutulmuştur. HMK 182. maddesindeki kötü niyetli ıslah, HMK 329. maddesindeki kötü niyetle dava açılmasının sonuçları, HMK 351. maddedeki kötü niyetle istinaf yoluna başvurma, HMK 368. maddedeki kötü niyetle temyiz konularındaki düzenlemeler de bu yaklaşımın daha belirginleşmiş örnekleri olarak ortaya çıkmaktadır.

Yargı harçları bakımından karar verildiği anda yükümlü değişecek ve bu andan itibaren harca tabi hizmete ilişkin harcın ödenmemiş olan kısmı artık yeni yükümlüye geçecektir. Hizmeti talep eden harç ödeme yükümlülüğünden sonrası için kurtulacaktır. İşlem
sonrasında verilecek karar ile harca tabi işlemi talep eden daha önce ödemiş olduğu harçları, hizmeti sunan devletten değil, aleyhine işlem talep edilen taraftan alacaktır.
Hizmet Talep eden lehine karar verilmeden önce ödediği harçları kimden alacak?
Harcın ödeme mükellefiyeti bakımından kanun koyucu işlemi talep eden haklı olsa
bile yükümlülüğünü kaldırmamış, sadece ödemiş olduğu harcı aleyhine işlem talep edilenden alma hakkı vermiştir. O hâlde harcın mükellefi hem işlemi talep eden hem de
aleyhine haklı bir işlem tesis edilen olacaktır. Harca tabi işlem eğer harçtan muaf tutulmuş kişiler aleyhine tesis edilmiş ise o zaman işlemi talep eden daha önce ödemiş olduğu harcı devletten iade alabilecektir. Bunun en tipik örneğini aleyhine hüküm kurulması istenen karşı tarafın harçtan muaf olduğu vergi yargısı harçlarında görmekteyiz. Davalı harçtan muaf ise davacının kazandığı davada ödediği harçlar ne olacak? Hizmet sonunda verilecek hükmi veya icrai karar ile bakiye harçların ödenmesinden aleyhine hizmet talep edilen mükellef hâline gelecektir.

Harçlar Kanunu’nun vergi yargısı harçlarında mükellefi düzenleyen 53. maddesinde
vergi yargısı harçlarının, harca mevzu olan işlemlerden dolayı vergi mahkemeleri, bölge
idare mahkemeleri ve Danıştay’a başvuranlar tarafından ödeneceği düzenlenmiştir. Başvuru harcının mükellefi hizmeti talep edendir. Maktu ve nispi harçlarda ise yargı harcından farklı olarak Harçlar Kanunun 13. maddesi ile karşı tarafın işlemleri harçtan istisna olduğu için hizmet talep eden lehine karar verilse bile istisna nedeniyle harcı doğuran olay olarak kabul edilmediğinden bir mükellef de olmayacaktır. Diğer taraftan vergi yargısının, yargı harcından temel farkı ise yargı harcında başvuranın talebi red olunduğunda karar ve ilam harcı hizmetin amaca hasıl olmaması nedeniyle nispi değil maktu olarak hesaplanırken, vergi yargısı harcında nispi olarak hesaplanmaktadır. Bu durum nedeniyle vergi mükelleflerinin hak arama özgürlüklerinin kısıtlandığı veya zorlaştırıldığı da söylenebilir.

Herhangi bir istek olmaksızın resen yapılacak işlemlere ait harçlar, aksine hüküm yoksa, lehine işlem yapılan kişilerden alınacaktır. Örneğin ipotek alacaklısı olan bir kişinin
ipoteğin paraya çevrilmesi yoluyla bir takibi bulunmamasına rağmen, ipotekli taşınmazınsatılması hâlinde rehinli alacaklı olarak ilk önce alacaklarını tahsil edecektir. Herhangi bir talebi olmamasına rağmen icra dairesi resen ödeme yapacaktır. Kural olarak tahsil harcını ipotekli alacak sahibi ödemekle yükümlü olsa bile İİK 15. maddesi gereğince özel düzenleme olduğundan bu harcın da borçluya yükletilmesi gerekir.

Vergi yargısı da İYUK hükümlerine tabi olmakla birlikte vergi davaları yargı harçları
dışında tutulmuştur. İYUK kapsamında davacı olabilmek için menfaatin ihlal edilmesi gerekmektedir. Vergi uygulamaları ile menfaat ancak vergi mükellefinin hakkını ihlal
edebilir. Vergi yargısı harçlarında mükellef, iptali istenen vergilendirme işlemi ile ilgili
kanunda yer alan vergi mükellefi olacaktır. Vergi yargısında başvurma harcının mükellefi dava açan vergi mükellefidir.
Gerek Kanun’un mükellefi tanımlayan 53. maddesi gerekse (3) sayılı tarifede yer alan
açıklamalardan mükellefiyet konusunda bir belirsizlik vardır. Ancak Harçlar Kanunu’nun
56. maddesinde yer alan vergi mahkemelerince verilen nihai kararlar üzerinden alınan nispi ve maktu harçlar (Başvurma harcı hariç) bölge idare mahkemelerince veya Danıştay’ca mükellef lehine karar verilmesi hâlinde mükellefçe kazanılan miktar üzerinden, “kesin kararın tebliği tarihinden itibaren bir yıl içinde geri verilir veya istek üzerine vergi borcuna mahsup edilir” hükmü ile harcın iadesini düzenlemiştir. Bu hükümden harcın davanın davacı lehine dönmesi hâlinde harcın iade edileceği yer almaktadır.

HMK 323. maddesinde yargılama giderleri şu şekilde sayılmıştır:
• Celse, karar ve ilam harçları
• Dava nedeniyle yapılan tebliğ ve posta giderleri
• Dosya ve sair evrak giderleri
• Geçici hukuki koruma tedbirleri ve protesto, ihbar, ihtarname ve vekaletname düzenlenmesine ilişkin giderler
• Keşif giderleri
• Tanık ile bilirkişiye ödenen ücret ve giderler
• Resmî dairelerden alınan belgeler için ödenen harç, vergi, ücret ve sair giderler
• Vekil ile takip edilmeyen davalarda tarafların hazır bulundukları günlere ait gündelik, seyahat ve konaklama giderlerine karşılık hakimin takdir edeceği miktar, vekili
bulunduğu hâlde mahkemece bizzat dinlenmek, isticvap olunmak veya yemin etmek üzere çağrılan taraf için takdir edilecek gündelik, yol ve konaklama giderleri
Karar ve ilam harcı niteliğindeki maktu harç ile nisbi harcın mükellefi açtığı davada aleyhine hüküm verilen davacıdır.
• Vekille takip edilen davalarda kanun gereğince takdir olunacak vekalet ücreti
• Yargılama sırasında yapılan diğer giderler

Harçlar Kanunu’nun 33. maddesinde iş mahkemeleri tarafından işçiler lehine hükme bağlanmış olan hak ve alacakların takibinde işçilerden hiç bir harç alınmadan gerekli işlem yapılacağı şeklinde bu alacaklar için istisna getirilmiş olmasına karşın Harçlar
Kanunu’nun 123. maddesinde bu istisnaya, muafiyet ile tekrar sınır getirilmiş ve harçtan muafiyet gündelikleri veya aylık ücretleri 16 yaşını doldurmuş işçiler için belirlenen asgari ücreti geçmeyen işçiler ve çıraklar ile sınırlı tutulmuştur. Asgari ücretten 1 TL bile fazla ücret alan işçi ve çıraklar bu istisnanın otomatik olarak dışında kalacaktır. İş Kanunu’nun 39. maddesi gereğince asgari ücretin altında işçi çalıştırılması yasaktır. İstisnanın bu durumda 16 yaşından küçük işçilerin 16 yaşından büyükler için belirlenen asgari ücrete kadar ücreti olanlar ile sınırlı olduğunu söyleyebiliriz.
Harçlar Kanunu’nun 14. maddesi ile erler ve ihtiyaçları Devlet tarafından üstlenilen
ve karşılanan onbaşı ve çavuşlar adliye işlemlerinden ötürü harçtan muaf tutulmuşlardır. Profesyonel nitelikte uzman onbaşı ve çavuşlar bakımından bu muafiyet uygulanmayacaktır. Bu muafiyet bu görevler devam ettiği sırada doğacak harçlar ile sınırlıdır.

Yeni (5237 sayılı) Türk Ceza Kanunu’nda (TCK) kendiliğinden hak almaya yönelik fiilleri ayrı ve bağımsız bir suç olarak yer almamıştır,
Ancak kendiliğinden hak arama amacı ile işlenen hırsızlık ( TCK 144/1-b), yağma (TCK 150/1), dolandırıcılık (TCK 159/1), belgede sahtecilik (TCK 211) suçlarında bu amaç hukuka uygunluk sebebi olarak değil, sadece hafifletici neden olarak dikkate alınmıştır.
Kendiliğinden hak arama amacı ile işlenen güveni kötüye kullanma (TCK 155), Konut dokunulmazlığının ihlali (TCK 116), tehdit (TCK 106) ve mala zarar verme (TCK 151) gibi suçlarda ise hafifletici neden olarak bile sayılmamıştır

İcra takibi, alacaklının alacağına devlet zoruyla kavuşması için yapılan işlemleri tanımlar. Alacağına kavuşmak isteyen alacaklı ilamlı ve ilamsız takip olmak üzere iki farklı takip yolundan birini seçebilir. İlamlı takipte ise alacaklı önce mahkemeye başvurarak hak veya alacağının tespitini yaptırdıktan sonra bu takip yolu izlenir. İlamsız takipte, alacaklının elinde herhangi bir mahkeme ilamı bulunmaz, alacaklı bir belgeye dayanabileceği gibi takibi başlatabilmesi için herhangi bir belgeye de ihtiyacı yoktur. Alacaklı, borcunu kendiliğinden ödemeyen borçluya karşı yetkili icra dairesine başvurarak ödeme emri çıkarttırır. İlamsız takibe adi haciz yoluyla takip de denilmektedir. İcra takipleri takip talebi ile başlar. İlamsız takipler İİK 58. maddesi gereğince takip talebi icra dairesine yazılı veya sözlü olarak ya da elektronik ortamda yapılır. Takip talebinde takip konusu alacağın kaynağı olan senet, senet yok ise borcun kaynağının gösterilmesi gerekmektedir. İlamlı takipler ise İİK 35. maddesi gereğince ilamın icra dairesine sunulması ile başlar. Alacak hakkı ilama dayanmış olduğundan takibin dayanağı da ilam olacaktır.

İİK 78. madde gereğince ödeme emrine konu takip kesinleşmiş olmasına rağmen borçlu borcunu ödemez ise alacaklı haciz talebinde bulunmak zorundadır. Alacaklı bu hakkını takibin kesinleşmesinden itibaren bir yıl içerisinde kullanması gerekmektedir.

Alacaklı on beş gün içinde gelmediği veya gelip de kanunen geçerli bir sebep ileri sürmeksizin parayı almaktan ve ipoteği çözmekten kaçınırsa borçlu borcunun tamamını icra dairesine yatırdığında İcra Mahkemesi verilen paranın alacaklı adına alınmasına ve ipotek kaydının terkinine (kaldırılmasına) karar verir.

İİK 62. maddesinde ödeme emrine itiraz düzenlenmiştir. Buna göre itiraz etmek isteyen borçlu, itirazını, ödeme emrinin tebliği tarihinden itibaren yedi gün içinde dilekçeyle veya sözlü olarak icra dairesine bildirmek zorundadır. Ödeme emrine itiraz, icraya yapılacak sözlü veya yazılı başvuru ile yapılacaktır

İcra ve İflâs Kanunu’nun 43’üncü maddesinin ikinci fıkrası hükmü gereğince, iflas yolu ile takip ancak Ticaret Kanunu gereğince tacir sayılan veya tacirler hakkındaki hükümlere tabi bulunanlar ile özel kanunlarına göre tacir olmadıkları halde iflasa tabi bulundukları
bildirilen hakiki veya hükmi şahıslar hakkında yapılır.

Peşin harcın alınabilmesi için alacak miktarının bilinmesi gerekmektedir.

Tahsil Harcı
Ödeme veya icra emrinin tebliği üzerine borçlunun ödeme yapması, haczedilen veya rehinli malların satılıp paraya çevrilmesi suretiyle tahsil olunması, haczedilen veya rehinli malların satılıp paraya çevrilmesi suretiyle tahsil olunması, ipotekli taşınmazın satılması
sonrasında ipotek alacaklısına ödeme yapılması, menkullerin teslimi, taşınmazların ve gemilerin tahliye ve teslimi tahsil harcının konusunu oluşturmaktadır. Tahsil harcı, talebin kısmen veya tamamen başarılı olması sonucunda alacaklıya bir fayda sağlandığında ortaya çıkmaktadır.

Paraya çevrilen iflas masası malları İİK 241-246. maddeleri gereğince masa alacaklıları arasında paylaştırılır. İflasta paylaşılan para üzerinden Yüzde 4,55 iflas harcı alınır.

Harçları hesaplayabilmek için öncelikle nispi esas mı yoksa maktu esas mı olarak belirlendiğine bakmak gerekmektedir.