DAMGA VERGİSİ VE HARÇLAR BİLGİSİ - Deneme Sınavı - 7

Damga vergisinin konu unsurunu bir kısım kâğıt ve belgeler oluşturmaktadır.

Damga Vergisi Kanununun 1. maddesinde kâğıt terimi, yazılıp imzalamak veya imza yerine geçen bir işa­ret konmak suretiyle düzenlenen ve herhangi bir hususu ispat veya belli etmek için ibraz edilebilecek olan belgeler olarak tanımlanmış, ayrıca 5228 sayılı Yasanın 59. maddesinin 4/a bendi ile 31.07.2004 tarihinde Damga Vergisi Kanunu’nda yapılan değişiklik ile elekt­ronik imza kullanılmak suretiyle manyetik ortamda ve elektronik veri şeklinde oluşturu­lan belgelerin de kâğıt olarak değerlendirileceği ifade edilmiştir.

Serbest bölgeler Türkiye’nin siyasi sınırları içinde yer alsa da gümrük-mali sınırları dışında yer alan yerlerdir. Serbest bölgelerde gerçekleştirilen ekonomik faaliyetler ile ilgili olarak bu bölgeler içinde düzenlenip hükmünden de yine bu bölge içinde yararlanılan kâğıtlar damga vergisine tabi olmaz. (3218 sayılı Serbest Bölgeler Kanunu’nun geçici 3 üncü maddesinin ikinci fıkrası “Avrupa Birliği’ne tam üyeliğin gerçekleştiği tarihi içeren yılın vergilendirme döneminin sonuna kadar; Bu bölgelerde gerçekleştirilen faaliyetlerle ilgili olarak yapılan işlemler ve düzenlenen kağıtlar damga vergisi ve harçlardan müstesnadır”.) Ancak bu kâğıtların hükmünden serbest bölge dışında da yararlanılmak istenirse damga vergisi yükümlülüğü şüphesiz gündeme gelecektir.

Kâğıdın damga vergisi ile yükümlendirilebilmesi için ayrıca kanuna ekli (1) sayılı tab­lo kapsamında bulunması gerekmektedir. Kanuna ekli (1) sayılı tabloda damga vergisine tabi kâğıtlar akitlerle ilgili kâğıtlar, ka­rarlar ve mazbatalar, ticari işlemlerde kullanılan kâğıtlar, makbuzlar ve diğer kâğıtlar ol­mak üzere toplam dört başlık altında toplanmıştır.

Damga vergisi açısından vergiyi doğuran olay kâğıdın düzenlenmiş olmasıdır. Düzenlenmek hukuki işlemin kâğıda bağlanması, yazılı şekilde yapılması anlamına gelir. Düzen­lenmek suretiyle kâğıt ilgili olduğu hukuki işlem ile ilgili bir hususu ispat ve belli etme ve bu husus açısından hüküm ifade etme niteliğini kazanır. Böylece vergi borcu doğar.

Yabancı memleketler ile Türkiye deki yabancı elçilik ve konsolosluklarda düzenlenmiş kâğıtlar nedeniyle doğacak damga vergisinin yükümlüsü ise bu kâğıtları Türkiye de resmî dairelere ibraz edenler, bu kâğıtlar üzerinde Türkiye de devir ve ciro işlemleri yapanlar ve Türkiye de herhangi bir surette bu kâğıtların hükümlerinden faydalanan kimseler olacaktır.

492 sayılı Harçlar Kanunu’nda yargı, noter, vergi yargısı, tapu ve kadastro, konsolosluk, pasaport, ikametgâh teskeresi, çalışma izni, çalışma izni muafiyeti, vize ve Dışişleri Bakanlığı tasdiki, gemi ve liman, imtiyazname, ruhsatname ve diploma ile trafik hizmetlerine ilişkin harçlara yer verilmiştir.

Diğer taraftan resim ise idare tarafından bir iş veya faaliyetin yapılması için verilen izin karşılığında alınan para olarak tanımlanmaktadır. Resim, bir iş veya faaliyetin serbestçe yapılmasının kamu tarafından engellenerek izne tabi tutulması sonucunda herkesin değil kısıtlı sayıda kişinin bu iş veya faaliyetine olanak sağlanmak suretiyle bunlara sağlanan olanağın karşılığı olarak da anlaşılabilir. Nitekim, diploma harcı diploma ile verilen eğitim hizmetinin bedeli değildir, bu bedel diplomaya sahip olmanın avantajlarından faydalanabilmek içindir. Belli bir hizmetin karşılığı olan harçlar ile iş veya faaliyetin yapılması için verilen izin karşılığı alınan resimlerin ülkemiz yasal düzenlemelerinde harç başlığı atında birleştirilmeye başlandığı görülmektedir. Harç kavramı uygulamada artık resim kavramının anlamını da içerecek şekilde kullanılmaktadır.

Faydalanma ölçüsünün en belirgin uygulaması karar ve ilam harçlarında görülmektedir. 492 Sayılı Harçlar Kanunu’nun 28. maddesi gereğince karar ve ilam harçlarının dörtte biri peşin ödenmektedir. Karar ve ilam harcı örneğin konusu belli bir değerle ilgili bulunan davalarda esas hakkında karar verilmesi halinde hüküm altına alınan anlaşmazlık konusu değer üzerinden alınmaktadır. O hâlde harcın doğması için başvuran lehine belli bir değerin hüküm altına alınması gerekir. Eğer dava reddedilmiş ise kişi lehine bir değere hükmedilmemiş olacağından peşin ödenen karar ve ilam harcın iade edilmesi gerekmektedir. Yargılamanın hukuk muhakemeleri usulüne göre yapılmış olması ve nihayetinde başvuran lehine bir değere hüküm verilip verilmemesi hizmet maliyetini değiştirmeyecek olsa bile burada alınacak harç değişebilmektedir.

Harç ile resim arasındaki temel farkı, hakkı doğuracak işlem için özel bir hizmet verilip verilmediği yönünden ayırt edebilmek mümkündür.

Değerleme resminde vergiyi doğuran olay, dört türlü vakıaya bağlanmıştır. Bunlardan birincisi, kamulaştırmadır. Kamulaştırmanın sokak, park, meydan veya yeşil alan yapmak amacıyla gerçekleştirilmesi durumunda, daha önceden böyle alanlara sınırı olmadığı için değeri düşük olan gayrimenkullerin yapılan kamulaştırma ile bunlara sınır olması ve bunlardan yararlanma olanağının artması ile gayrimenkulün değerinin artması, değerlenme resminde vergiyi doğuran olay olarak karşımıza çıkmaktadır. Vergiyi doğuran ikinci olay, gayrimenkulün bir sokağa sınırı olmakla birlikte bu sınırın genişlemesidir; üçüncü vakıa, mevcut yola sınırı artmamış olmakla birlikte yolun genişlemesidir; son vakıa ise gayrimenkulün değerinin rıhtım, küçük liman, park, spor tesisleri, vapur iskelesi tesis ve inşası nedeniyle artmasıdır.

İflasın açılması veya konkordato isteği ve masaya katılma için maktu harç ödenirken iflasta paylaşılan veya konkordatoda alacaklılara verilmesi kararlaştırılan para üzerinden nisbi olarak İflas Harçları alınmaktadır.

Değeri belli bir borç veya bir taahhüt kabulünü içermeyen sözleşmelerin feshinde Mukavele Feshi Harcı alır.

Tıbbi ve eczacılıkla ilgili hazır ilaçlarının ticarete çıkarılması için Sağlık Bakanlığınca verilen ruhsatlardan Ruhsat Harcı alınır. Patent ve faydalı model, endüstriyel tasarım, coğrafi işaretler ile markaların başvurusunda, yenilemesinde, tescilinde, tescil belgesi düzenlenmesinde, devir, lisans, veraset ve intikal, rehin, rüçhan işlemlerinin kayıt altına alınmasından Kayıt, Düzenleme ve Suret Harçları alınır.

Harçlar, Anayasamızın 73. maddesinde vergiler ile birlikte yer almaktadır. Anayasamızda vergilerin kamu giderlerini karşılamak üzere alındığı belirtilmiş olmasına karşın, harçlarla ilgili olarak açıklayıcı bir tanımlamaya yer verilmemiştir. Ancak harçların vergi ödevi içerisinde kabul edilmesi nedeniyle harcın da vergiler gibi kamu hizmetinin giderlerini karşılamak için alındığını söyleyebiliriz. Harçlar da vergiler gibi ancak kanunla konulabilir, kaldırılabilir veya değiştirilebilir. Kanunlarda açıkça harç alınmasını gerektirmeyen konularda harç
alınması mümkün değildir. Diğer taraftan vergilerde olduğu gibi harçlar ile ilgili kanunlarda da muaflık, istisnalar ve indirimleriyle oranlarına ilişkin hükümlerinde kanunun belirttiği yukarı ve aşağı sınırlar içinde değişiklik yapmak yetkisi Cumhurbaşkanına verilebilir

Niteliği itibarıyla resim olan yurt dışı çıkış harcı 2001 yılında (4705 sayılı Kanun) ekonomik program çerçevesinde ihtiyaç duyulan ek mali kaynağın oluşturulma amacıyla getirilmiş ve yurt dışına çıkış yapan (Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti hariç) Türk vatandaşlarından çıkış başına 50 ABD doları karşılığı Türk lirası tutarında harç alınması öngörülmüştür. Daha sonra bu harç 70 tl olarak değiştirilmiş (4736 sayılı Kanun) ancak pasaport ile yurt dışına çıkış yapanlardan yaklaşık olarak 2003 yılında %15 (yüzde onbeş)’inin, 2004 yılında %13(yüzde onüç)’ünün ve 2005 yılında da %14(yüzde ondört)’ünün harç ödediği anlaşıldığında harcın seyahat düşüncesinden vazgeçirdiği gerekçesi ile yurt dışı çıkış harcı 15 tl’ye (5597 sayılı Kanun) düşürülmüştür. Yine seyahatte kullanılan ve seyahat izin belgesi olan pasaportlar da Harçlar Kanunu’nun (6) numaralı tarifesi ile harca tabi tutulmaktadır. Görüldüğü gibi resim tanımına uygun olmasına karşın seyahat izni karşılığında zora dayalı alınan paralar için kanun koyucunun artık harç tanımını kullandığını görmekteyiz.

Niteliği itibarıyla resim olan yurt dışı çıkış harcı 2001 yılında (4705 sayılı Kanun) ekonomik program çerçevesinde ihtiyaç duyulan ek mali kaynağın oluşturulma amacıyla getirilmiş ve yurt dışına çıkış yapan (Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti hariç) Türk vatandaşlarından çıkış başına 50 ABD doları karşılığı Türk lirası tutarında harç alınması öngörülmüştür.

Damga Vergisi Kanunu’nun 5. maddesinde bir nüshadan fazla olarak düzenlenen kâğıtlardan, maktu vergiye tabi olanların her bir nüshasının ayrı ayrı aynı miktarda; nispi vergiye tabi olanların ise sadece bir nüshasının damga vergisine tabi olduğu belirtilmiştir. Bir başka deyişle birden fazla nüsha olarak düzenlenen bir kâğıt açısından bu kağıdın nispi esasta veya maktu esasta damga vergisine tabi olmasına göre değişen bir damga vergisi yükü söz konusu olacaktır. Cevabımız B seçeneğidir.

Her biri hukuken aynı hüküm ve ispat gücüne sahip olmak üzere birden fazla düzenlenmiş kâğıtlardan her birine verilen isim nüshadır. Kâğıdın her bir nüshasında kâğıdın vergiye tabi olmasını gerektiren ve bu kâğıda hukuken geçerlik ve ispat gücü kazandıran ıslak imza/imzalar ayrı ayrı mevcuttur. İmzanın her bir nüshaya ayrı ayrı atılmış olması veya araya karbon kâğıt konularak tüm nüshaların bir defada imza edilmiş olması vergilendirme açısından önem taşımaz. Kâğıt kopyası her iki durumda da nüsha sayılarak damga vergisine tabi tutulur. Suret ise nüshadan çıkarılan, imza içermeyen bu nedenle ancak aslının aynı olduğu tasdik edilmek suretiyle hukuken geçerliliği sağlanan kâğıt kopyalarıdır. Fotokopiler aslı gibidir kaşesi basılarak onaylanırsa hukuken suret sayılır. Nüshalara göre suretlerin damga vergisi yükü çok düşüktür. Cevabımız A seçeneğidir.

Tek kâğıtta birden fazla işlemin toplanması; bir kâğıtta birbirinden tamamen ayrı birden fazla akit ve işlemin bir araya gelmesi ile olabilir. Böyle bir durum söz konusu olduğunda her bir işlem için kâğıt ayrı ayrı vergiye tabi tutulur. Zira kâğıt bünyesindeki her bir akit ve işlem için ayrı ayrı ispat ve belli etme niteliği taşır. Cevabımız D seçeneğidir.