CUMHURİYET DÖNEMİ TÜRK ŞİİRİ

Ataol Behramoğlu’yla birlikte Halkın Dostları (1970-72) dergisini çıkardı.

Ataol Behramoğlu, İsmet Özel ile birlikte Halkın Dostları’nı (1970-72), kardeşi Nihat Behram’la birlikte Militan’ı (1974-76), Paris’te Fransızca yayımlanan Türk edebiyatı dergisi Anka’yı (1986) çıkardı.

Ataol Behramoğlu, İsmet Özel ile birlikte Halkın Dostları’nı (1970-72), kardeşi Nihat Behram’la birlikte Militan’ı (1974-76), Paris’te Fransızca yayımlanan Türk edebiyatı dergisi Anka’yı (1986) çıkardı.

Kuş Tufanı (1971), Hücremde Ay Işığı (1974), Nereye Uçar Gökyüzü (1983), Yol Uzundur Günden Ama Ölümden Kısa (2002) Refik Durbaş'ın şiir kitaplarından bazılarının adlarıdır.

Güneşler... Gölgeler (1981), Peş (1982), Sevda Yorumları (1990), 101 Dize (1996), Gizli Alanlar (1997), İz Sürmek (2001) Güven Turan'ın şiir kitaplarından bazılarıdır.

Cahit Zarifoğlu'nun edebiyata ilgisi Maraş’ta lise yıllarında birlikte okuduğu bir arkadaş grubuyla birlikte oluştu. Bu arkadaşlarıyla birlikte 1976’da Mavera dergisini çıkardı.

Şairin Sebep Ey (1972), Risaleler (1987) ve bu iki kitabın birlikte yayımlandığı Şiirler (1992) adlı kitapları vardır.

İsmet Özel, ilk şiirlerinde imajı önemli bir araç olarak kullanan İkinci Yeni şiirinin oluşturduğu anlayış içerisinde görünür. Yeni dize biçimleri, söz diziminde sözcüklerin gerilimini yansıtacak düzenlemeler yapması ile dikkati çeker. Özellikle
ikinci kitabı Evet İsyan’daki şiirlerinde dönemin toplumcu-siyasal eğilimlerinin şiirleştirilmesi ilgi gördü ve toplumcu-gerçekçi akım içerisinde farklı bir yer edindi.

Özel’in şiirinin asıl gücü sözcük seçiminden gelir. Günlük dilin şiire girdiğinde
bir gerilim doğuran sözcükleri, alışılmamış bağdaştırmalarla çarpıcı imajlar üretir. Bu konuda kuşağının en atak ve gözü pek şairidir. 1974’e kadarki şiirlerinde slogan düzeyine düşmeyen Marksist ideolojinin savunusunu yapan şiirleri hemen
hemen aynı söyleyiş ustalığı ile bu tarihten sonra yöneldiği İslâmî dünya görüşü ile yazdığı şiirlerinde de sürdürülür.

İnsan
eşref-i mahlûkattır, derdi babam
bu sözün sözler içinde bir yeri vardı
ama bir eylül günü bilek damarlarımı kestiğim zaman
bu söz asıl anlamını kavradı
geçti çıvgınların, çıbanların, reklamların arasından
geçti tarih denilen tamahkâr tüccarı
kararmış rakamların yarıklarından sızarak
bu söz yüreğime kadar alçaldı
damar kesildi kandır akacak
ama kan kesilince damardan sıcak
sımsıcak kelimeler boşandı
aşk için karnıma ve göğsüme
ölüm için yüreğime sürdüğüm ecza uçtu birden
aşk ve ölüm bana yeniden
su ve ateş ve toprak
yeniden yorumlandı.
(“Âmentü”)

Şiir İsmet Özel'e aittir.

Ataol Behramoğlu, İlk kitabı Bir Ermeni General’de Orhan Veli ve Attilâ İlhan’ın yanısıra İkinci
Yeni şiirinin etkisi altında görünmesine karşın, ikinci kitabındaki şiirlerden itibaren daha çok Nazım Hikmet ve Ahmet Arif gibi toplumcu-gerçekçi şairlerin izinden yürür ve İkinci Yeni şiir anlayışını eleştirir.

Behramoğlu’nun İsmet Özel ile karşılaştırıldığında daha sınırlı bir hayal gücü, teknik ustalıktan çok duygusallığa dayanan bir söyleyiş özelliği vardır. Bununla birlikte 1969’da Ant dergisinde yayımlanan “Genç Şairler Savaş Açıyor” başlıklı
oturumda dile getirdiği siyasal düşüncenin şiire yedirilmesi gerektiği yolundaki düşünceleriyle ve şiirlerindeki duygusal Marksist eda ile 70’li yıllarda şiirin ideoloji ve siyasal coşkuyu iletmede bir araç gibi görülmesine yol açan anlayışın
gelişmesini beslemiştir. Behramoğlu, epik şiir söyleyişini denediği (“Dörtlükler”, “Mustafa Suphi Destanı”, “İyi Bir Yurttaş Aranıyor”) şiirlerinden sonra temalarını genişletmiş, özellikle aşk ve çocukluk temalarıyla geniş kitleler tarafından ilgi çeken bir isim olmuştur.

İsmet Özel, ilk şiirlerinde imajı önemli bir araç olarak kullanan İkinci Yeni şiirinin oluşturduğu anlayış içerisinde görünür.

Ataol Behramoğlu İlk kitabı Bir Ermeni General’de Orhan Veli ve Attilâ İlhan’ın yanısıra İkinci Yeni şiirinin etkisi altında görünmesine karşın, ikinci kitabındaki şiirlerden itibaren daha çok Nazım Hikmet ve Ahmet Arif gibi toplumcu-gerçekçi şairlerin izinden yürür ve İkinci Yeni şiir anlayışını eleştirir:

Refik Durbaş Özellikle 1970’e kadar yazdığı ve İkinci Yeni anlayışına yakın şiirleriyle 60 döneminin önde gelen şairlerinden birisi oldu. İçli, çarpıcı ve imaja dayanan bir anlatıma sahiptir.

Durbaş’ın kendisine özgü bir lirizm yarattığı ve anlık duyguları, toplumun
ezilmiş kesimlerinin durumlarını, duyarlılıkla şiirleştirdiği görülür. 1970’ten sonra simgesel bir dil kullanarak toplumcu temaları işledi. Şiirlerinde halktan kişileri,
şehrin çeşitli görünümlerini yansıttı. Divan ve halk şiiri geleneğinden de yararlanmaktan geri durmadı. Durbaş’ın yer yer konuşma dilinin arasına yedirilmiş eski
sözcüklerle arkaik bir hava oluşturmaya çalıştığı da görülür.

Güven Turan, imaja ve ayrıntılara önem veren, bireyin yalnızlık, hüzün gibi duygularını işleyen şiirleriyle 60 sonrasının diğer toplumcu şairlerinden ayrılır. Bu yüzden içe dönük ve izlenimci olarak nitelendirilmiştir. Kısa, kesik söyleyişlerle kendisine özgü bir lirizm yaratmıştır.

Ve gözüm eşyamda değil
Yoruldum maddemden
Ta ki dünya bitti
Köşk kurdum sakin oldum
Dehlizsiz ve tabakasız
Kör bir hayvan gibi
Rızkına etiyle yanaşan
Karanlık birevDir gövdem
Güneşte asla karanlık yoktur dediler
Ve onlar yoluna cihet ettim vatan tuttum
Büyük yeni bir hayat bildim
Yeni yeni bildim yoksa ölüyordu bir şey
Bir insan binası yıkılıyordu durmadan
(“Ayna”)

Modernist Türk şiirinin İkinci Yeni ile yaptığı atılımın en iyi örneğini oluşturan Cahit Zarifoğlu’nun şiirleri her okuyuşta yeni çağrışımlar ve anlamlar üretecek bir dil örgüsü içerisinde kendisine özgü, özel bir lirizm oluşturmaktadır.

İkinci Yeni hareketinin hazırladığı şiir ortamı içerisinde başlayan 1960’lı yılların şiiri giderek poetik bir söylemden politik bir söyleme doğru evrilen bir görüntü taşır. 1960 kuşağı şairlerinin genellikle 1940 civarında ve 40’lı yılların ilk yarısında doğan isimlerden oluştuğu söylenebilir.

1960 kuşağı şairlerinin genellikle 1940 civarında ve 40’lı yılların ilk yarısında doğan isimlerden oluştuğu söylenebilir. Bu dönemde edebiyat ortamına adımını atanlar arasında şiirleriyle dikkati çekenler şunlardır:

Turgay Gönenç (1939), Afşar Timuçin (1939), Erdem Bayazıt (1939), Hüsrev Hatemi (1939), Cahit Zarifoğlu (1940), Egemen Berköz (1941), Ataol Behramoğlu (1942), Süreyya Berfe (1943), Refik Durbaş (1944), İsmet Özel (1944), Güven Turan
(1944). Bunlar arasında da özellikle Cahit Zarifoğlu ile İsmet Özel’in İkinci Yeni anlayışını en iyi değerlendiren şairler olarak kuşakları içerisinde öne çıktıklarını ve 60’lı yıllar şiirinin zirvesini oluşturduklarını söylemek gerekir.