CUMHURİYET DÖNEMİ TÜRK ŞİİRİ

Üvercinka Cemal Süreya'nın şiir kitabıdır. Doğru yanıt C seçeneğidir.

Cumhuriyet dönemi Türk şiirinin en önemli olaylarından birisi olarak kabul edilen İkinci Yeni, adından başlayarak pek çok yönüyle en çok tartışılan, tanımlanmaya, anlaşılmaya çalışılan bir edebi harekettir.
İkinci Yeni, öncelikle, meselâ Garip (veya Birinci Yeni) gibi topluca ve belirli
ilkeler etrafında birleşen şairlerin başlattıkları bir akım değildir. Bu şiir anlayışının
ortaya çıkışı, 1950’lerin ortalarına rastlar. Ortaya çıkış sebebi konusunda belirtilen
birbirinden farklı görüşler arasında en çok bilinenleri; dönemin sosyal ve siyasal
ortamının bu şiiri doğurduğu görüşü ile genç şairlerin Garip akımına duyduğu tepkinin bu yeni şiire yol açtığı şeklindeki görüştür. Bilindiği gibi Orhan Veli ve arkadaşlarının başlattıkları yeni şiir anlayışı, 1940’lı yıllarda edebiyat ortamına egemen
olmuştu. Şiiri anlam ve espriye dayandıran, küçük adamın günlük hassasiyetlerini
temel alan bu akım kısa zamanda yıpranmıştır. Garip’in etkisiyle yazan birçok genç
şair, basitlik ve alelâdeliği şiirin en önemli özelliği zannetmiş, şiir bir tıkanma noktasına gelmiştir. Genellikle sonradan İkinci Yeni olarak adlandırılacak şairlerin işte
bu duruma, Garip şiir anlayışına bir tepki olarak ortaya çıktıkları kabul edilir.

İkinci Yeni hareketinin başlangıcı, öncülerinin ve temsilcilerinin kimler olduğu konusunda da birbirinden farklı görüşler ortaya atılmıştır. Eleştirmenler bu hareketin başlangıcı ile ilgili olarak 1953 ila 1956 arasında değişen tarihler vermektedirler. Bunun sebebi, bu hareketin öncüsü olarak kabul edilen şairlerin birbirinden habersiz olarak bu yıllarda (1953-55), başta Yeditepe olmak üzere bazı dergilerde yeni tarz şiirlerini yayımlamış olmalarıdır.

Bütün bu farklı görüşler bir yana Cemal Süreya’nın “Gül” (1954), “Güzelleme” (1954), “Üvercinka” (1955), Edip Cansever’in “Aşkın Radyoaktivitesi” (1955), “Yerçekimli Karanfil” (1956), İlhan Berk’in “Paul Klee’de Uyanmak” (1955), “Ağır
Ot” (1956), Turgut Uyar’ın “Göğe Bakma Durağı” (1956), Sezai Karakoç’un “Balkon” (1957) gibi şiirlerinin bu hareketin öncüsü ürünler olduğu konusunda itiraz bulunmamaktadır. Buradan yola çıkarak İlhan Berk (1918-2008), Turgut Uyar (1927-1985), Edip Cansever (1928-1986), Cemal Süreya (1931-1990), Ece Ayhan (1931-2002), Sezai Karakoç (1933) ve Ülkü Tamer’i (1937) bu hareketin öncü kadrosu olarak saymak yanlış olmaz

İkinci Yeni şairleri her şeyden önce dil üzerinde özel bir dikkatle durmuşlar
ve dili bir iletişim aracı olarak değil, estetik bir nesne yaratmanın malzemesi olarak görmüşlerdir. Buna bağlı olarak onların şiirlerinde;
a. Sözdizimsel sapmalar,
b. Alışılmamış bağdaştırmalar,
c. Düz mantığa aykırı ifadeler

temel yapı öğeleri olarak göze çarpar

İkinci Yeni şiirinin özelliklerini şu şekilde maddeleştirmek mümkündür:

Sürrealizmin otomatik yazı anlayışına benzer serbest çağrışımlara başvururlar.

Hareketin en yaşlı üyesi olan İlhan Berk, ilk ve orta öğrenimini doğum yeri Manisa’da yaptı. Balıkesir Necatibey İlköğretmen Okulu’ndan mezun olduktan sonra Giresun’da iki yıl öğretmenlik yaptı, ardından Ankara Gazi Eğitim Enstitüsü Fransızca Bölümü’nü bitirdi (1945). Zonguldak, Samsun ve Kırşehir’de öğretmen (1945-55), Ziraat Bankası Genel Müdürlüğü’nde çevirmen (1955-69) olarak çalıştıktan sonra emekli oldu. Bodrum’da 90 yaşında iken vefat etti.

Nitekim İkinci Yeni’nin eleştirmeni ola­rak tanınmış olan Muzaffer Erdost, Pazar Postası’nda (1956) yazdığı aynı adlı ya­zıda, Garip akımını birinci yeni kabul ederek “İkinci Yeni” adını ilk defa kullandı ve bu ad hareketin adı olarak kabul gördü.

Meh­met Doğan ve Turgay Gönenç’in hazırladıkları İkinci Yeni Antolojisi’nde (1969) Oktay Rifat ve Melih Cevdet’ten Behçet Necatigil’e, İsmet Özel’den Hilmi Yavuz’a kadar uzanan 37 şairin ürünlerinden örnekler alınmıştır.

İkinci Yeni şairleri her şeyden önce dil üzerinde özel bir dikkatle durmuşlar ve dili bir iletişim aracı olarak değil, estetik bir nesne yaratmanın malzeme­si olarak görmüşlerdir. Buna bağlı olarak onların şiirlerinde;

Bu yüzden İkinci Yeni şiiri genellikle anlamsızlıkla suçlanmıştır. Nitekim İkinci Yeni’nin ilk eleştirmenlerinden olan Erdost’a göre de, bu şiirde anlam varsa bile bu rastlantısal, önceden tasarlanmamış bir anlamdır.

Hem dil hem de imaj konusundaki tutumları, onları diğer sanatlarla, özellikle resimle sıkı ilişkiye sokar.

Sürrealizmin otomatik yazı anlayışına benzer serbest çağrışımlara başvururlar.

İkinci Yeni şiirinin bir başka önemli farklılığı, insan anlayışında ortaya çıkar.

Oktay Rifat’ın “Perçemli Sokak Önsöz”ü (1956), Cemal Süreya’nın “Folklor Şi­ire Düşman” (1956), Sezai Karakoç’un “Yeni-Gerçekçi Şiir: İkinci Yeni” (1960), Turgut Uyar’ın “Şiirin Çıkmazı” ve “Çıkmazın Güzelliği” (1963), Edip Cansever’in “Tek Sesli Şiirden Çok Sesli Şiire” (1964) adlı yazıları ve çeşitli söyleşilerde dile getirdikleri görüşler bu hareketin bildirgeleri olarak kabul edilebilir.

Turgut Uyar şiirini diğerlerinden ayıran en önemli özellik yalnızlık, hüzün, sıkıntı gibi duyguları başarılı bir biçimde yansıtmış olmasıdır.

İlhan Berk, ilk kitabı da aynı yıl, Manisa Halkev­leri tarafından yayımlanan Güneşi Yakanların Selamı’dır.

İlhan Berk, Turgut Uyar, Edip Cansever, Cemal Süreya, Ece Ayhan ve Ülkü Tamer

Cansever ilk şiirini henüz on üç yaşındayken Arkadaş (1941) dergisinde ya­yımladı. 1947’de Garip akımı etkisi altında yazdığı şiirlerini topladığı ilk kitabı İkindi Üstü, başta Orhan Veli olmak üzere eleştirilmiş; şair de bu kitabını yok saymaya çalışmıştır.

Bir konuşmasında “İkinci Yeni benim” diyen Cemal Süreya (1931-1990) yu­karıda ele aldığımız şairlerden farklı olarak ilk şiirlerinden itibaren bu şiir an­layışının temsilcisi olarak görülmüştür.

Hareketin en yaşlı üyesi olan İlhan Berk, ilk ve orta öğrenimini doğum yeri Manisa’da yaptı.

İlk kitabı Kınar Hanımın Denizleri 1959 yılında yayımlandı.

Süreya’nın en çok sevilen şiirlerinden birisi “Sizin Hiç Babanız Öldü mü?” başlıklı şiirdir:

Sizin hiç babanız öldü mü
Benim bir kere öldü kör oldum
Yıkadılar aldılar götürdüler
Babamdan ummazdım bunu kör oldum
Siz hiç hamama gittiniz mi
Ben gittim lâmbanın biri söndü

Gözümün biri söndü kör oldum
Tepede bir gökyüzü vardı yuvarlak
Şöylelemesine maviydi kör oldum
Taşlara gelince hamam taşlarına
Taşlar pırıl pırıl ayna gibiydi
Taşlarda yüzümün yarısını gördüm
Bir şey gibiydi bir şey gibi kötü
Yüzümden ummazdım bunu kör oldum
Siz hiç sabunluyken ağladınız mı.
(“Sizin Hiç Babanız Öldü mü?”, Süreya, 1983:50)

“Şiirin bildiğimiz günlük anlamında gerçekle bir ilgisi, alış verişi” olmadığını düşünen Ece Ayhan, şiirini gerçeklikten ve doğal olgudan çok kültürel çağrışımlar ve bağlantılar üzerine kurar. Özellikle Devlet ve Tabiat ya da Orta İkiden Ayrılan
Çocuklar İçin Şiirler (1973), Yort Savul (1977) kitaplarında topladığı şiirlerle (bunlar arasında “Yort Savul”, “Meçhul Öğrenci Anıtı”, “Mor Külhani” gibi şiirleriyle) sevildi. Bu şiirler düzene muhalefeti, ironik ve zekice buluşlarla dile getirdi.