CUMHURİYET DÖNEMİ TÜRK ŞİİRİ

Necip Fazıl Kısakürek şiiri “mutlak hakikati arama” işi olarak tanımlar. Ona göre şiir, mutlak hakikati sır ve güzellik yoluyla aramaktır. Daha sonra “Şiirde Usûl” ve “Şiirde Gaye” başlıkları altında bu işin nasıl gerçekleştirilebileceğini anlatır. Burada sembolist görüşe yaklaşır; “remzî” (sembolik) ve “sırrî” (gizemli) olmak şiirin ana vasıf­ları arasındadır. Şiirde somut eşya bir sembol karakteri kazanır. Ona göre şiir “teşhisten tecride”, somuttan soyuta giden bir yoldur.

Şairin bu yazılarda zaman zaman Ahmet Hâşim’e, zaman zaman Garipçiler’e yaklaştığı görülürse de bütünüyle bakıldığında kendi şiirinin teorik temellerini verdiği anlaşılmaktadır. Şiirde anlamı esas alan Garipçilerden farklı olarak sembolleri öne çıkaran bir anlayışa sahiptir. Buna karşın, o da Garip akımı şairleri gibi vezin ve kafiyeye karşı çıkar.

Genellikle Çelebi’nin şiirlerinin dört temel beslenme kaynağı bulunduğu kabul edilmektedir: doğu mistisizmi, tasavvuf, kutsal kitaplar ve çocukluğundan kalan masallar, izlenimler.

Fazıl Hüsnü Dağlarca’nın 1935’te çıkan ilk kitabının ismi Havaya Çizilen Dünya, dönemin hâkim şiir anlayışının etkisi altındadır.

Fazıl Hüsnü’nün şiiri kimi eleştirmenlerce üç, kimilerince iki döneme ayrılmıştır. Cemal Süreya onun şiirini “sezgi dönemi (1935-1945)” ve “akıl dönemi (1955 ve sonrası)” biçiminde iki döneme ayırmıştır.

Dağlarca şiirleriyle insanlığın ilk çağlarından geleceğe uzanan ve insanın kâinatla bütünleşmesini arayan duyguya dayalı incelikli bir şiir toplamı ortaya koymuştur. Fazıl Hüsnü’yü Necip Fazıl ve Âsaf Hâlet’ten ayıran yön, varlıkla karşılaşan insanın bu görkem karşısındaki hayret duygusudur. Bu duygunun anlık, etkileyici imajlar yoluyla aktarılmasıdır.

Şair 1934’de Arvasî ile tanışmasını dönüm noktası olarak kabul edip kendi şiir çizgisini iki döneme ayırır. İlk dönemini “Kaldırımlar”, ikinci dönemini ise “Sakarya Türküsü” adlı şiirlerin temsil ettiği söylenebilir.

Fazıl Hüsnü’yü Necip Fazıl ve Âsaf Hâlet’ten ayıran yön, varlıkla karşılaşan insanın bu görkem karşısındaki hayret duygusudur. Bu duygunun anlık, etkileyici imajlar yoluyla aktarılmasıdır. Doğru cevap A'dır.

Yukarıdaki dizeler Fazıl Hüsnü Dağlarca'nın “Kâinatın Akşam Yoklaması” şiirindendir. Doğru cevap C'dir.

Ben’in varlık karşısındaki sorgulayıcı tavrı ilk dönemde din-dışı mistik nitelik taşırken; ikinci dönemde topluma yönelme, mesaj kaygısı öne çıkar. Doğru cevap B'dir.

Necip Fazıl için şiiri şiir yapan üç temel faktör “mutlak hakikati aramak”; sembolik ve gizemli olmak; güzellik, heyecan, ahenk ve eda gibi özellikleri taşımaktır. Doğru cevap E'dir.

Necip Fazıl'ın sanat konusundaki görüşü de belirsiz bir mistisizmden dine dayalı metafizik düşünceye dönüşür: “Anladım işi, sanat Allah’ı aramakmış;/ Marifet bu, gerisi yalnız çelik çomakmış” (Sanat, 1939) dizeleri bu dönüşümün açık göstergesi niteliğindedir. Doğru cevap C'dir.

Bu görüş Âsaf Hâlet Çelebi'ye aittir. Doğru cevap A'dır.

Metafizik terimi ilk defa Aristoteles’in eserlerini derleyip
tasnif ederek kitaplaştıran Andronikos tarafından ünlü filozofun Prote Philosophia (İlk Felsefe) adlı eserine Meta ta Physika (“fizikten sonra gelen” anlamında
metafizik) adını vermesiyle kullanılmıştır.

Mistisizm özellikle Fransız filozofu Henry
Bergson tarafından sezgi kavramıyla ilişkilendirilmiş ve “sezgi, bizi bir varlığın,
dışımızdaki bir objenin içine sürükleyen zihnî sempatidir. Böylece içimizdeki şuurla dışımızdaki eşya aynîleşmiş olur. Sezgi, şuurla eşya arasındaki farkı ortadan
kaldırıyor.” şeklinde tarif etmiştir

Ahmet İnam, “Türk Şiirinde Mistik Yönelimler” başlıklı
yazısında; “Hasta Mistisizm”- Necip Fazıl Kısakürek, “Sanat Mistisizmi”-Ahmet
Hamdi Tanpınar, “Yaşama Mistisizmi”- Âsaf Hâlet Çelebi, “Aşama Olarak Mistisizm”-Fazlı Hüsnü Dağlarca, “Ruhsal Mistisizm”-Behçet Necatigil ve “Kurtuluş
Olarak Mistisizm”-Sezai Karakoç olmak üzere altı ayrı mistik tavırdan söz eder.

“Kitabe” adlı ilk şiirini 1 Temmuz 1923’te Yeni Mecmua’da yayımlayan Necip
Fazıl, bu tarihten ölümüne kadar hemen hemen edebiyatın her türünde kaleme
aldığı yüz civarında kitap bırakmış olmasına rağmen hepsinden önce şairliği ile
tanınmıştır.

“Kitabe” adlı ilk şiirini 1 Temmuz 1923’te Yeni Mecmua’da yayımlayan Necip
Fazıl, bu tarihten ölümüne kadar hemen hemen edebiyatın her türünde kaleme
aldığı yüz civarında kitap bırakmış olmasına rağmen hepsinden önce şairliği ile
tanınmıştır. Şiirlerini Örümcek Ağı (1925), Kaldırımlar (1928), Ben ve Ötesi (1932),
101 Hadis (1951), Sonsuzluk Kervanı (1955), Çile (1962), Şiirlerim (1969), Esselam
(1973) adlarıyla kitaplaştıran şair 1974’ten sonra Esselam, 101 Hadis kitaplarının
dışında kalanları Çile adı altında topluca yayımlamış; onun seçtiklerinden oluşan
bütün şiirleri bu ad altında ölümünden sonra da yayımlanmaya devam etmiştir.

Âsaf Hâlet Çelebi şiir hakkındaki görüşlerini İstanbul’da (Temmuz-Aralık
1954) yayımladığı “Benim Gözümle Şiir Davası” üst başlığı altındaki altı yazıda
derli toplu olarak açıklamıştır. “Saf Şiir”, “Şiirde Vuzuh”, “Şiirde Şekil”, “Mücerred Şiir”, “Şiirde Ruh Ânı” ve “Şiirlerimde Mistisizm Temayülü” başlıklı bu yazı
dizisinde kendi şiiriyle ilgili pek çok konunun açıklığa kavuşturulduğu görülür.
Öncelikle şiirle metafizik âlem arasında kesin bir ilişki kurar; “Muhakkak ki Allah’ın, arşın altında anahtarları şairlerin dilleri olan bir takım hazineleri vardır”
hadisini iki kez yineleyerek, şiirin ve özellikle saf şiirin ilahî bir menşei, metafizik
bir kaynağı olduğuna inandığını belirtir. Ona göre saf şiir, her zaman olmasa bile çoğunlukla soyut şiire yaklaşır; hikâyeden olduğu gibi tasvirden de mümkün
olduğu kadar uzaktır. Saf şiir, “parçalanmayan tek bir kelime halinde olunca ona
ne bir şey ilâve edilmeğe, ne de ondan bir şey eksiltmeğe imkân olamaz.” Bu yüzden şiirde bazı kelimelerin sözlük anlamlarını aramaya gerek yoktur. “Çünkü şiir
kelimelerin bir araya gelmesinden hasıl olan büyük bir kelimeden başka bir şey
değildir. Bir kelime hecelere ayrıldığı zaman nasıl o heceler başlı başına bir mana
ifade etmezse şiirde de teker teker kelimelerin manalarıyle uğraşmak beyhudedir.”

Kendi şiirinin kaynaklarını altşuurda biriken hatıra ve izlenimlerin bilince
yükselmesi olarak gören Çelebi altşuurdaki birikimlerin ise çocukluk, bulûğ insiyakları, ruh haletleri ve sırf intibalardan oluştuğunu belirtir. “Şiirimde Mistisizm
Temayülleri” başlıklı yazısında da şiirlerinin çoğunu “Nirvana’ya davet, yahud
Nirvana’ya nasıl erilebileceğinin hikâyesi” olarak niteler. Şaire göre birçok şiirinde
“var olmak şuuru erimiş ve sonsuz bir temaşadan ibaret kalmıştır".