CUMHURİYET DÖNEMİ TÜRK ŞİİRİ

Çelebi’nin şiirlerinin dört temel beslenme kaynağı bulunduğu kabul edilmektedir: doğu mistisizmi, tasavvuf, kutsal kitaplar ve çocukluğundan kalan masallar, izlenimler.  fiiirde tahkiyenin (hikaye anlatmanın) ve duygusallığın karşısındadır. O da Orhan Veli ve arkadaşları gibi şiirde resim, müzik gibi başka sanatların bulunmaması gerektiğine inanır. Şiiirde dize ve parça güzelliğinden çok bütün güzelliğinin önemine değinir.  Doğru cevap A’dır.

ilk şiiri İstanbul dergisinde (1933)’de yayımlanan “Yavaşlayan Ömür” başlıklı şiirdir. Öldürdüğümüz şiiri Taş Devri (1945) kitabında yayımlanmıştır. Doğru cevap C’dir.

Nazım Hikmet’in şiirleri metafizik/mistik özellikler taşımaz, materyalist özellikler taşımaktadır. Doğru cevap D’dir

Necip Fazıl Kısakürek; 1905’te İstanbul Çemberlitaş civarında bir konakta doğan Necip Fazıl, ilköğrenimini çeşitli okullarda ve düzensiz bir biçimde tamamlar. Diploma alamayarak beş yıl okuduğu Heybeliada’daki Bahriye Mektebi (Deniz Askerî Lisesi) onun edebiyatla tanışması bakımından önemlidir. Burada Yahya Kemal, Aksekili Ahmet Hamdi, Hamdullah Suphi (Tanrıöver), İbrahim Aşkî gibi hocalardan ders aldı. İstanbul Felsefe’deki öğrenimini yarıda bırakıp devlet bursu ile felsefe tahsili için Paris’e giden Necip Fazıl için Paris’te geçireceği iki yıl (1924-25) hayatının önemli dönemeçlerinden birisi olur. Necip Fazıl şiirleri, tiyatro oyunları, polemikleri ve konferanslarının yanı sıra çıkardığı Ağaç ve özellikle Büyük Doğu gibi dergilerle sürekli ilgi odağı olmuş, yazdıkları yüzünden bir çok defalar mahkum edilmiştir. Kısakürek, 25 Mayıs 1983 tarihinde İstanbul’da vefat etmiş ve Eyüp Mezarlığı’na defnedilmiştir Doğru cevap B’dir.

Metafizik terimi ilk defa Aristoteles’in eserlerini derleyip tasnif ederek kitaplaştıran Andronikos tarafından ünlü filozofun Prote Philosophia (İlk Felsefe) adlı eserine Meta ta Physika (“fizikten sonra gelen” anlamında metafizik) adını vermesiyle kullanılmıştır.

Temelde fizikî ve maddî alanın dışında bir varlık alanı olduğu kabulüne dayanmak metafizik ile mistik kavramlarının ortak yönünü oluşturuyor. Buna karşılık metafizik, felsefenin bir kolu veya bölümü olarak düşünce mantık ve muhakeme yolu ile fizikötesi alana yönelirken, mistisizm daha ziyade ruhsal, sezgisel bir kavrayış tecrübesi niteliği taşıyor.

Modern sanat akımlarının hemen tamamına kaynaklık eden sembolizm akımının ise özellikle varlığın semboller aracılığıyla ve sanat yoluyla okunabileceği biçiminde
anlaşılabilecek görüşleri, din-dışı mistik anlayış olarak yorumlanmıştır.

Mistisizm, Yeni Türk edebiyatında bu konunun özel olarak incelendiği söylenemez. Ancak özellikle Abdülhak Hâmid, Necip Fazıl Kısakürek, Sezai Karakoç gibi şairlerin şiirleri hakkındaki incelemelerde değinilen bir konu olarak kalmıştır. Bununla birlikte mesela Ahmet İnam, “Türk Şiirinde Mistik Yönelimler” başlıklı yazısında; “Hasta Mistisizm”- Necip Fazıl Kısakürek, “Sanat Mistisizmi”-Ahmet Hamdi Tanpınar, “Yaşama Mistisizmi”- Âsaf Hâlet Çelebi, “Aşama Olarak Mistisizm”-Fazıl Hüsnü Dağlarca, “Ruhsal Mistisizm”-Behçet Necatigil ve “Kurtuluş Olarak Mistisizm”- Sezai Karakoç olmak üzere altı ayrı mistik tavırdan söz eder.

Necip Fazıl Kısakürek için şiiri şiir yapan üç temel faktör “mutlak hakikati aramak”; sembolik ve gizemli olmak; güzellik, heyecan, ahenk ve eda gibi özellikleri taşımaktır.

Necip Fazıl, daha ilk kitabına adını veren “Örümcek Ağı” şiirinin ses mimarisi
ile döneminin usta şairi Ahmet Hâşim’e “bu sesi nerden buldun çocuk?” dedirtecek
kadar üstün bir başarı yakalamıştı.

Âsaf Hâlet Çelebi, şiirlerini He (1942), Lâmelif (1945) ve bu ilk iki kitaptaki şiirlere yenilerinin de eklenmesiyle oluşan Om Mani Padme Hum (1953) adlı kitaplarında topladı.

Âsaf Hâlet Çelebi'nin şiirlerinin dört temel beslenme kaynağı bulunduğu kabul
edilmektedir: doğu mistisizmi, tasavvuf, kutsal kitaplar ve çocukluğundan kalan
masallar, izlenimler.

Fazıl Hüsnü’nün şiiri kimi eleştirmenlerce üç, kimilerince iki döneme ayrılmıştır.
Cemal Süreya onun şiirini “sezgi dönemi (1935-1945)” ve “akıl dönemi (1955 ve
sonrası)” biçiminde iki döneme ayırırken, 1949-55 yılları arasındaki şiirlerinin her iki dönemin izlerini de taşıyan bir geçiş dönemi olarak niteler. Çocuk ve Allah, Daha (1943), Çakırın Destanı (1945), Aç Yazı (1951) kitaplarındaki şiirler ilk dönemin, Asu (1955) ve daha sonraki şiirler ise ikinci dönemin ürünleridir.

Cumhuriyet dönemi Türk şiirinde metafizik/mistik özellikler taşıyan şairler Mehmet Âkif, Yahya Kemal, Ahmet Hâşim, Ahmet Hamdi Tanpınar, Ahmet Muhip Dıranas, Behçet Necatigil, Sedat Umran, Hilmi Yavuz, Ali Günvar ve daha bir çok şairin kimi şiirlerinde bu kavramlar ile ilişkilendirilebilecek motifler, söyleyişler görülür.

Mistisizm Türkçede genellikle gizemcilik sözcüğü ile ifade edilmekte ise de kavram tam olarak karşıladığını söylemek zordur. Ayrıca mistisizm özellikle Fransız filozofu Henry Bergson tarafından sezgi kavramıyla ilişkilendirilmiş ve “sezgi, bizi bir varlığın, dışımızdaki bir objenin içine sürükleyen zihnî sempatidir. Böylece içimizdeki şuurla dışımızdaki eşya aynîleşmiş olur. Sezgi, şuurla eşya arasındaki farkı ortadan kaldırıyor.” şeklinde tarif etmiştir Görülüyor ki temelde fizikî ve maddî alanın dışında bir varlık alanı olduğu kabulüne dayanmak metafizik ile mistik kavramlarının ortak yönünü oluşturuyor. Buna karşılık metafizik, felsefenin bir kolu veya bölümü olarak düşünce mantık ve muhakeme yolu ile fizikötesi alana yönelirken, mistisizm daha ziyade ruhsal, sezgisel bir kavrayış tecrübesi niteliği taşıyor.

Açıklamadan da anlaşılacağı üzere cevap A seçeneğidir.

Metafizik terimi ilk defa Aristoteles’in eserlerini derleyip tasnif ederek kitaplaştıran Andronikos tarafından ünlü filozofun ProtePhilosophia(ilk Felsefe) adlı eserine Meta ta Physika(“Fizikten sonra gelen” anlamında metafizik) adını vermesiyle kullanılmıştır.

Yanıt C şıkkıdır.

Öte yandan hecenin ilk kuşak şairlerinden Enis Behiç Koryürek’in yalnızca Türk edebiyatı içinde değil dünya edebiyatlarında da eşine az rastlanır kitabı Varidat-ı Süleyman Efendi (1949) bu konunun bir başka örneği olarak görülebilir. Şair bu kitabındaki şiirleri, ispiritizma tecrübeleri sırasında bir tür bağlantı kurduğu Çedikçi Süleyman Efendi’nin ruhundan ilham alarak yazdığını söylemektedir.

Açıklamada da görüldüğü üzere yanıt A olmalıdır.

Necip Fazıl sonlu varlık alanı içerisindeki huzursuzluğunu, bundan doğan kaos duygusunu yansıtırken, ikinci dönemde bunun yerini düzen ve ahenk düşüncesi alır. Sanat konusundaki görüşü de belirsiz bir mistisizmden dine dayalı metafizik düşünceye dönüşür: “Anladım işi, sanat Allah’ı aramakmış;/Marifet bu, gerisi

yalnız çelik çomakmış” (Sanat, 1939) dizeleri bu dönüşümün açık göstergesi niteliğindedir.

İlk dönemini “Kaldırımlar”, ikinci dönemini ise “Sakarya Türküsü” adlışiirlerin temsil ettiği söylenebilir. Bu iki dönemin dönüm noktasını ise, ilk olarak “Senfonya” adıyla yayımlanan ancak kitaplarına “Çile” başlığıyla aldığışiir oluşturur. Klasik Batı müziğinin senfoni formu ile kurulan şiir sözünü ettiğimiz kaostan düzene, bireyin varlık karşısında yaşadığı düşünce ızdıraplarından ruh dinginliğine yönelişinin ifadesi gibidir.

Ünitedeki açıklamadan da görüleceği üzere cevap D seçeneğidir.

Şair, 1934’deArvasî ile tanışmasını dönüm noktası olarak kabul edip kendi şiir çizgisini iki döneme ayırırsa da, aslında ilk şiirlerinden itibaren aynı duyarlılığı sürdürmüştür. İlk dönem şiirlerinde biçim bakımından Tekke şiirinin söyleyiş tarzı ile sembolistlerde ve özellikle Baudelaire’de görülen bedbinlik; ikinci dönemde ise yine tekke tarzı söyleyişin olgunlaşan örnekleri ile tasavvufa söylem dikkati çeker. Fakat her iki dönemde de “ben”, şiirlerin ağırlık merkezini oluşturur. Ben’in varlık karşısındaki sorgulayıcı tavrı ilk dönemde din-dışı mistik nitelik taşırken; ikinci dönemde topluma yönelme, mesaj kaygısı öne çıkar. Denilebilirse, ilk dönem şiirlerinde Necip Fazıl sonlu varlık alanı içerisindeki huzursuzluğunu, bundan doğan kaos duygusunu yansıtırken, ikinci dönemde bunun yerini düzen ve ahenk düşüncesi alır. Sanat konusundaki görüşü de belirsiz bir mistisizmden dine dayalı metafizik düşünceye dönüşür: “Anladım işi, sanat Allah’ı aramakmış;/Marifet bu, gerisi yalnız çelik çomakmış” (Sanat, 1939) dizeleri bu dönüşümün açık göstergesi niteliğindedir.

Doğru cevap A bşıkkı olmalıdır.

Âsaf  Hâlet Çelebi, babasından öğrendiği Farsça ve Fransızcanın yanı sıra Arapça,

Hintçe, Sanskritçe gibi doğu dillerini okuyup anlayacak düzeyde bilirdi. Ayrıca

yine babasından başta Mesnevî olmak üzere, islâm tasavvufuna ait bilgileri öğrendi.

ilkşiirleri, hiçbir kitabına almadığı klasik tarzda yazılmış gazellerden oluşan

gençlik ürünleri idi. 1937’den başlayarak yeni tarzdaki şiirlerini Ses, Küllük, Hamle,

Servet-i Fünûn-Uyanış, Yeditepe, istanbul, Büyük Doğu gibi dergilerde yayımladı.

Şiirlerini He (1942), Lâmelif(1945) ve bu ilk iki kitaptaki şiirlere yenilerinin de

eklenmesiyle oluşan Om Mani Padme Hum (1953) adlı kitaplarında topladı. Şiirlerinin

dışında Mevlana, Molla Cami, Buddha, Naima, Ömer Hayyam gibi şahsiyetler

ile ilgili inceleme kitapları yayımladı. Dergilerde kalan yazıları topluca yayımlandı

(Çelebi, 1998:1-538).